خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قزوین - محمدرضا مقدم: «برای تاریخ» نام کتابی است که توسط محمدرضا رجائی‌پور روزنامه‌نگار باتجربه قزوینی تالیف شده است. این کتاب روایتگر زندگی و نظرات مشاهیر ملیِ قزوین است که در حوزه‌های مختلف صاحب نظر هستند و مولف کوشیده است در قالب مصاحبه‌های عمیق زوایای مختلفی از زندگی آنها را به رشته تحریر درآورد. چاپ دوم این کتاب توسط انتشارات سایه گستر و مهرگان دانش در شمارگان 1000 نسخه به بازار کتاب ارائه شده است. گفت‌وگو با محمدرضا رجایی‌پور مولف کتاب «برای تاریخ» در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

در ابتدا بگویید تالیف کتاب چند سال طول کشید؟

نوشتن کتاب «برای تاریخ» 14 سال زمان برد. در طول این مدت با بیش از 100 نفر از مشاهیر قزوین گفت‌وگو کردم. قزوین از لحاظ تعداد مشاهیر رنبه بسیار بالایی دارد و شما با بررسی هر یک از رویدادهای تاریخی متوجه می‌شوید که این خطه نقش غیر قابل انکاری در رخدادهای ایران معاصر داشته است. از مشروطه تا مبارزات انقلابی؛ از پیروزی انقلاب تا جنگ 8 ساله؛ در همه این رخدادها، مشاهیر و شخصیت‌های قزوین حضور پررنگی داشته‌اند. همانطور که گفتم با شناسایی بیش از 100 شخصیت فرهنگی، سیاسی، علمی، هنری، ورزشی و مذهبی که متولد قزوین هستند؛ به مصاحبه و جمع‌آوری اطلاعات زندگی آن‌ها پرداختم که در حال حاضر جلد نخست آن به چاپ رسیده و درصدد چاپ جلد‌های بعدی هستم.

در جلد نخست این کتاب با چند نفر مصاحبه کردید؟

جلد اول شامل گفت‌وگو با 20 نفر از شخصیت‌های قزوینی است که از آن‌ها به عنوان مشاهیر ملی یاد می‌شود. سعی کردم شخصیت‌ها را از طیف‌های مختلف انتخاب کنم تا مخاطب پس از مطالعه کتاب با ابعاد مختلفی از تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران آشنا شود؛ چون مطالعه زندگی این افراد مخاطب را با قسمت‌هایی از تاریخ معاصر کشور آشنا می‌کند. من این شانس را داشتم که با چهره‌های ملیِ قزوینی ساعت‌ها مصاحبه کنم؛ پس فرصت را غنیمت دانستم و پرسش‌هایم را به شیوه‌ای تنظیم کردم تا در کنار شرح بیوگرافی، مصاحبه شونده ناخودآگاه به مسیری هدایت شود که اطلاعات، خاطره و اظهار نظرهای مفید و مهمی را به مخاطب ارائه دهد.

مثلا در مصاحبه با دکتر ابراهیم یزدی به مرور جریان‌های سیاسی تاریخ معاصر پرداخته‌ام و در مصاحبه با استاد خرمشاهی به سراغ مباحث مهم ادبی رفته‌ام. در کل می‌توانم بگویم مخاطب با مطالعه این کتاب می‌تواند با آرا و عقاید این مشاهیر آشنا شود که البته گاه عقاید این بزرگان را به نقد کشیده‌ام و گاه آن‌ها را تفسیر کرده‌ام که ماحصل آن گفت‌وگو‌های بلندی است که پیشکش عاشقان کتاب شده است.

این 20 نفر شامل چه اشخاصی می‌شود؟

شعبان بابا اولادی، منصور برزگر، سیدرضا پردیس، ناصر تکمیل همایون، محمد توکل، ابراهیم جوادی، سیداحمد صدر حاج‌سیدجوادی، بهاالدین خرمشاهی، غلامحسین دفتری، علی دهباشی، باقر ساروخانی، رضا شعبانی، باقر عاقلی، کامران فانی، جواد مجابی، مهرانگیز مظاهری، مهشید میرمعزی، ابراهیم یزدی، اسماعیل یزدی و مهدی یعقوبی مشاهیری هستند که در این کتاب به شرح کامل زندگی آن‌ها و آرا و عقایدشان پرداخته شده است.

در میان این اسامی نام پنج کشتی گیر به چشم می‌خورد. نگاه ویژه ای به این ورزش دارید؟

من علاقه شخصی نسبت به ورزش کشتی دارم ولی هرگز اجازه ندادم علاقه و یا نظر شخصی خودم بر بیان حقیقت‌ها چیره شود. قزوین قطب ورزش کشتی کشور بوده است و در برهه‌ای از تاریخ بسیاری از قهرمانان ملی ما از قزوین برخاسته‌اند. شعبان بابا اولادی در زمان خودش یکی از بهترین کشتی‌گیران کشور بوده است. منصور برزگر چندین و چند بار در مسابقات قهرمانی جهان مدال آورده است. خیلی از کشتی‌گیرانی که موفق شدند به مدال جهان و المپیک برسند از شاگردان منصور خان برزگر بوده‌اند. دکتر محمد توکل چندین و چند سال نایب رئیس فیلا بوده‌اند و از ایشان می‌توان به عنوان دیپلمات کشتی ایران یاد کرد. ابراهیم جوادی نامش به‌عنوان نابغه سبک وزن دنیا ثبت شده است؛ کشتی‌گیری که هیچ وقت شکست در کارنامه‌اش ثبت نشد. مهدی یعقوبی هم‌دوره جهان پهلوان تختی بوده و در المپیک و قهرمانی جهان برای کشور افتخارآفرینی کرده است. با مرور نام این افراد به جایگاه قزوین در کشتی پی می‌بریم. به غیر از این 5 نام‌آور، قهرمانان متعددی هستند که ترجیح دادم در کتابی مجزا به علاقه‌مندان کشتی معرفی شوند که انشاالله در سال آینده با عنوان «تاریخ کشتی قزوین» در سه جلد به زیور طبع آراسته می‌شود.

سرتیپ پردیس یکی از مفاخر نیروی هوایی است. در مصاحبه با ایشان به چه نکاتی پرداخته‌اید؟

سرتیپِ خلبان پردیس، یکی از ارکان عملیات حمله به بغداد بود. این عملیات دست کمی از حماسه ندارد. از این قضیه که بگذریم، سرتیپ پردیس به خوبی از جریانات و حوادث کودتای نوژه مطلع است و شرح این ماجرا از زبان ایشان برای تمام پژوهشگران دفاع مقدس جالب و مهم است. سرتیپ پردیس شخصیت بسیار متواضعی دارد با آنکه نقش مهمی در عملیات‌های نیروی هوایی داشت، ولی ترجیح می‌دهد تا جایی که می‌شود نامی از خودش نیاورد. به‌راستی که بزرگی و ایثار را می‌توان در قامت این مرد مشاهده کرد.

خالی از لطف نیست که قسمتی از مصاحبه با ایشان را برای خوانندگان این سطور نقل کنم:
«یک هفته به اتفاق افتادن کودتای نوژه مانده بود که من در تهران در مسیر یک راهپیمایی در حال حرکت بودم. شهید سبزآبادی یکی از خلبانان متعد نیروی هوایی را در راهپیمایی دیدم. به من گفت ظاهرا قرار است هفته آینده در پایگاه شما (پایگاه نوژه) اتفاقی بیفتد مواظب خودتان باشید؛ شما را در جریان قرار خواهند داد. همینطور هم شد. خوشبختانه قبل از هرگونه اقدامی عوامل مورد نظر دستگیر شدند. قرار بود که وقتی کنترل پایگاه را در اختیار گرفتند، به سراغ خلبانان و افراد حزب الهی بیایند و آن‌ها را ترور کنند.»

پس از این اتفاق جمع کثیری از خلبانان زندانی شدند که البته این اقدام بدون مطالعه دقیق انجام شده بود و به همین دلیل بعد از آغاز جنگ بعضی از این خلبان به خاطر نبود ادله‌ی کافی از زندان آزاد شدند و حتی مجوز پرواز هم برای آن‌ها صادر شد.

در این مصاحبه سرتیپ پردیس از خلبانی به اسم مهدیار نام می‌برد که پس از شروع جنگ از زندان آزاد و به گردان‌های پرواز ملحق شد. به گفته تیمسار پردیس، خلبان مهدیار با خلوص و روحیه خاصی به دنبال جبران وقایع بود و علی رغم اینکه خلبان بسیار مجربی بود؛ به علت نامطلوب بودن شرایط جوی در عملیاتی که قرار بود در خاک عراق یک پُل حساس را تخریب کند مورد اصابت پدافند دشمن قرار گرفت و به شهادت رسید.

مصاحبه دکتر تکمیل همایون چه سمت و سویی دارد؟

دکتر تکمیل همایون بسیار مرد خوش‌صحبتی است. در برنامه‌هایی که از ایشان برای سخنرانی دعوت می‌شود، همه حضار از شنیدن صحبت‌ها و طنازی حرف‌هایش لذت می‌برند. دکتر تکمیل همایون تمامی اتفاقات سیاسی قبل از انقلاب را با چشم خودش دیده و چون فعالیت حزبی داشته است، در بسیاری از اتفاقات سیاسی قبل و بعد انقلاب نقش مهمی ایفا کرده است. من فکر می‌کنم شنیدن خاطرات شخصی که از نوجوانی عضو حزب «ملت ایران» بوده و با داریوش فروهر ارتباط صمیمی داشته و یکی از بهترین راویان ملی شدن شیلات ایران است؛ برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر خالی از لطف نیست. خاطرات تکمیل همایون از دکتر صدیقی، دکتر مصدق، صادق طباطبایی، نهاوندی، بختیار، شهید رجایی، شهید بهشتی و آیت‌الله طالقانی از دیگر نکات مصاحبه با دکتر تکمیل همایون است که در این کتاب برای نخستین بار مطرح شده است. همچین به دلیل اشراف دکتر تکمیل همایون به ماجراهای جبهه ملی، قسمت قابل توجهی از مصاحبه را به این موضوع اختصاص دادم.

به مسائل سیاسی اشاره کردید. مصاحبه با دکتر یزدی فقط حول محور سیاست است؟

در این مصاحبه بیوگرافی کامل دکتر ابراهیم یزدی را از زبان خودش می‌خوانیم. مصاحبه با دکتر یزدی یکی از مفصل‌ترین مصاحبه‌هایی است که در طول زندگی خبرنگاری‌ام داشته‌ام و به گفته بسیاری این پتانسیل را داشت که به‌تنهایی تبدیل به یک کتاب شود. مصاحبه دکتر در 112 صفحه تنظیم شده است و به مسائلی مانند: شرح جزئیاتی از نهضت آزادی، نهضت خداپرستان سوسیالیت، دولت موقت، کنفرانس گوادلوپ و زندگی چریکی خودش پرداخته است و در کنار آن خاطرات و نکاتی از زندگی دکتر محمد نخشب، دکتر شریعتی، دکتر بازرگان، دکتر چمران، دکتر سنجابی و... از قول دکتر یزدی بیان شده است.

یکی از مباحث قابل توجه مصاحبه دکتر یزدی، مسائل مربوط به دولت موقت است؛ دکتر یزدی همان طورکه اعتقاد داشت در مصاحبه اش گفت:

«اهداف دولت موقت در حکمی که امام به مهندس بازرگان دادند، مشخص شده بود. در راس این اهداف، انجام رفراندوم قرار داشت. در همان زمان کسانی بودند که می‌گفتند نیازی به رفراندوم نیست زیرا مردم در تظاهرات خود در خیابان‌ها به جمهوری اسلامی ایران رای داده‌اند. ما این را کافی نمی‌دانستیم؛ برای اینکه به جهت افکار عمومی در ایران و جهان و در یک چارچوب حقوقی می‌بایستی یک رفراندوم صورت بگیرد و مردم بروند پای صندوق‌های رای. به هرحال رفراندوم برگزار شد.»

نکته دیگر ملاقات دکتر یزدی با صدام بود. دکتر، صدام را دیکتاتوری مغرور می‌دانست و می‌گفت:
«برخورد صدام با من دوستانه بود اما می‌خواست از مواضع خیلی بالا با ما صحبت کند. طبیعی است که من هم از موضع بالا با او برخورد کنم. او در واقع نظیر یک سلطان با اختیارات نامحدود عمل می‌کرد. رفتارهای او نمونه برجسته‌ای از یک دیکتاتور بی‌مایه بود. برای سفر به کوبا، او نه‌تنها با هواپیمای اختصاصی آمده بود بلکه دو ماشین ضد گلوله آورده بود. در یک ماشین فردی شبیه او به همراه محافظین نشسته بودند و او در ماشین بعدی می‌نشست. در جلسات علنی کنفرانس جنبش غیرمتعدها، دو محافظش در پشت سر او می‌ایستادند. برخلاف فیدل کاسترو که رفتاری بسیار متواضعانه و صمیمانه داشت، صدام نمونه تکبر بود. در دیدارمان رفتارها و ژست‌هایی که می‌گرفت برای من جالب بود. البته من هم متقابلا باید به او نشان می‌دادم که این صحنه‌ها در من هیچ اثری نمی‌کند. مثلا می‌خواست سیگار برگ را روشن کند فوری یکی از محافظانش فندک را روشن می‌کرد.»

به نظر می‌رسد حجم کمتری از کتاب را به مباحث فرهنگی و هنری اختصاص داده‌اید. همینطور است؟

نه به هیچ وجه اینطور نیست. استاد جواد مجابی، دکتر خرمشاهی، دکتر کامران فانی، دکتر مهرانگیز مظاهری، مهشید میرمعزی و علی دهباشی از چهره‌های فرهنگی و ادبیِ کتاب هستند. این بزرگان چهره‌های نام‌آشنایی هستند. دکتر مظاهری برای نخستین بار رشته صنایع دستی را به صورت آکادمیک تدریس کرده است؛ صدها دانشجو پرورش داده است که هر کدام امروز تبدیل به یک استاد شده‌اند. مهشید میرمعزی یکی از بزرگترین مترجمان زبان آلمانی است. رمان‌هایی که توسط او ترجمه شده‌اند جزو رمان‌های خاص و مفهومی، با درونمایه فلسفه محسوب می‌شوند. علی دهباشی که اصلا نیازی به معرفی ندارد. دهباشی عمری را صرف خدمت به فرهنگ و هنر ایرانی کرده است. متاسفانه مطلع شدم که در بستر بیماری است امیدوارم هرچه سریع‌تر کرونا را شکست دهد.

در پایان اگر صحبتی باقی مانده، می‌شنویم.

من برای تالیف این کتاب 14 سال از عمرم را صرف کردم. همانطور که گفتم در حال حاضر جلد نخست این کتاب به چاپ رسیده است. امیدوارم شرایط اقتصادی جامعه طوری شود که بتوانم جلد‌های بعدی را هم به چاپ برسانم. قسمت مهمی از فرهنگ و هنر ایران عزیز ما توسط این بزرگان نوشته شده است پس ما باید قدر مفاخرمان رابدانیم و به آنها ارج نهیم. این وظیفه ملی ما است که نگذاریم بزرگانی که عمرشان را به مجاهدت در راه استیلای فرهنگ ایرانی سپری کردند، فراموش شوند.