به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در یک‌سالی که گذشت، به دلیل تبعات ناشی از شیوع کووید ۱۹ بسیاری از صنایع و کسب و کارها، آسیب‌های جدی دیدند. در حوزه چاپ و نشر نیز همانند سایر بخش‌ها برخی مجبور به تعدیل نیرو شدند و برخی دیگر کسب و کار خود را تغییر دادند و با ورود به عرصه‌های دیگر تلاش کردند، حرفه جدید و سودآورتری را تجربه کنند.
 
این موضوع در صنعت چاپ ملموس‌تر بوده است به‌طوری که بخش زیادی از چاپخانه‌های افست با گرایش‌های مختلف چاپ به سمت حوزه لیبل و بسته‌بندی رفتند و به گفته بسیاری از دست‌اندرکاران و فعالان این حوزه امروز دیگر چیزی به نام چاپخانه چاپ کتاب به شکل گذشته نداریم. به‌طوری که اکنون چاپخانه‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند یا تعطیل می‌کنند و به سراغ کسب و کاری خارج از حوزه چاپ می‌روند یا دنبال راهی برای ادامه مسیر هستند تا بتوانند از این مرحله گذر کنند.
 
چاپخانه‌هایی که تا پیش از این ۹۰ درصد کارشان در حوزه کتاب و مجله بود به ناچار با یک سوم ظرفیت خود مشغول کارند. در این زمینه یکی از چاپخانه‌های قدیمی تهران که تقریبا ۴۰ ورق ماشین و ۸۰۰ مترمربع فضا در بهترین نقطه و مرکز چاپ در خیابان ظهیرالاسلام فعال بود، کار خود را نیمه‌تعطیل کرده و با خروج از تهران یک چاپخانه لیبل راه‌اندازی کرده است.
   
بازار بکر لیبل و حضور چاپخانه‌داران در این عرصه
صنعت چاپ با اینکه قدمت زیادی در کشور ما دارد اما از آنجایی که در یک دهه اخیر بخش چاپخانه‌ها به نوسازی و تجهیز ناوگان خود اقدام نکردند، بسیاری از آن‌ها با مشکلاتی از قبیل خرابی دستگاه‌ها، عدم کیفیت مناسب محصولات چاپی در کنار دغدغه‌هایی چون افزایش قیمت مواد اولیه و کم کاری روبه‌رو شده‌اند.
 
سعید کلاری مدیر چاپخانه ناب‌نقش و فعال حوزه چاپ در این زمینه گفت: به دلایل مختلفی مانند شیوع بیماری کرونا و محدودیت‌های اقتصادی صنعت چاپ برای ادامه راه خود با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده است؛ بسیاری از مدیران چاپخانه‌ها شرایط ادامه مسیر را به دلیل کمبود نقدینگی، وجود رقبایی که زیر قیمت کار می‌کنند و گرانی مواداولیه مثل مرکب کاغذ زینک و... ندارند و همه این مسائل موجب شده است که سود حاصل از کارکرد ماشین‌آلات در حدی نباشد که جوابگوی حتی امورات روزانه یک چاپخانه باشد.
 
وی ادامه داد: در کنار این موارد نیز باید به نوع مدیریت چاپخانه‌ها هم اشاره کرد؛ به‌طوری که برخی از مدیران قدیمی انگیزه و علاقه‌ای برای ادامه مسیر ندارند و ترجیح می‌دهند که چاپخانه‌هایشان را تعطیل یا کارگران و اپراتورهای‌شان را تعدیل نیرو کنند که با این کار ما در بازار شاهد موج جدید بیکاری هستیم موجی که دنباله آن تعطیلی چاپخانه‌ها خواهد بود.
 
کلاری اما به نقطه مقابل این چاپخانه‌ها اشاره کرد و افزود: در مقابل ما با چاپخانه‌هایی روبرو هستیم که مدیران آ‌ن‌ها جوان‌تر و با انگیزه‌تر هستند و برای حضور در میدان و جنگیدن با مشکلات عزم راسخ دارند؛ این افراد به هر نحوی سعی می‌کنند کسب و کار خود را حفظ کنند؛ حتی با کم کردن نیروی انسانی و هزینه‌ها و کارهایی که به صورت ابتدایی برای بقای کسب و کارشان موثر باشد.
 
وی از کوچ چاپخانه‌داران جوان به حوزه لبیل و بسته‌بندی خبر داد و گفت: چند سالی است که بحث بازار لبیل و بسته‌بندی‌های مقوایی جذابیت خاصی پیدا کرده و رشد آن‌ها به واسطه رشد صنایع غذایی، تبدیلی، خودروسازی و.. باعث شده است که شاهد بازار بکری باشیم؛ زیرا تا پیش از این بیشتر محصولات تولیدی در بخش لیبل و بسته‌بندی کشور از کشور‌های ترکیه و امارات وارد می‌شد؛ اما اکنون دستگاه‌ها و ماشین‌های مدرن خوبی در این زمینه به کشور وارد شده است.
 
کلاری تاکید کرد: در سال‌های قبل ماشین‌ها و امکانات چاپخانه‌های موجود جوابگوی حجم درخواست و تقاضای لیبل در کشور نبودند؛ اما طی یک دهه اخیر تغییر و تحولات زیادی رخ داده و یکی از دلایلی که باعث شده است مدیران جوان چاپخانه‌ به این سمت بروند، شرایط نامساعدی است که در بخش افست رخ می‌دهد.
 
به گفته وی؛ بیکاری‌ها و مشکلات اقتصادی در بخش افست موجب شده که فعالان این حوزه کم‌کم به سمت بازار بسته‌بندی مقوایی و لیبل حرکت کنند و از آنجایی که بسته‌بندی مقوایی نزدیک به بخش افست است، تعداد زیادی از چاپخانه‌ها به این سمت می‌روند اما در بخش لیبل به دلیل تخصصی بودن و متفاوت بودن تکنولوژی همچنین تنوع و گستردگی مواد مصرفی کمتر این اتفاق رخ می‌دهد.
 
کلاری در ادامه با بیان اینکه با توجه به مدت زمان ده سال از ورود فناوری‌های این حوزه به کشور در سال گذشته تاکنون حرکت به سمت فعالیت در بخش لیبل رشد و شتاب بیشتری نسبت به هشت سال قبل گرفته است، گفت: شاید طی هشت سال نزدیک ۲۰ چاپخانه افست اضافه شد اما طی دو سال ۶۰ چاپخانه به حوزه لیبل اضافه شده است؛ زیرا همان‌طور که گفتم لیبل بازار بکری دارد و هنوز اشباع نشده است. همچنین هنوز زمان و فرصت زیادی برای اشباع شدن دارد.
 
وی دورنمای فعالیت در حوزه چاپ را خوب و مثبت دانست و یادآور شد: کوچ دسته‌جمعی چاپخانه‌های افست به حوزه لیبل اتفاقی است که دیر یا زود خواهد افتاد زیرا بخش افست به شدت اشباع شده است و حتی اگر چند بار دیگر موج‌های تعطیلی هم رخ بدهد و چاپخانه‌های دیگری هم تعطیل شوند این‌قدر فضای افست اشباع است که به همین‌زودی‌ها به شرایط عادی برنمی‌گردد.
 
کلاری با طرح این موضوع که این تغییر اجباری است و اگر کسی بخواهد اصرار کند در این بخش بماند، باید ضرر سنگینی تحمل کند، اظهار کرد: چاپخانه‌هایی که تلاش دارند در این شرایط به فعالیت خود ادامه دهند، یا مجبور می‌شوند به‌زودی تعطیل کنند یا در شرایط ضرردهی قرار گیرند. از سمت دیگر عده‌ای هم می‌توانند به سمت چاپ لیبل و بسته‌بندی مقوایی بروند.
 
وی در پایان صحبت‌هایش حرکت چاپخانه‌های حوزه افست و نشر کتاب به سمت حوزه‌های دیگر را خیلی آرام و بی‌سر و صدا دانست و گفت: همکارانی داریم که دو سال است روی تغییر مسیر خود کار می‌‌کنند و تازه جابجایی انجام داده‌اند؛ زیرا این کار مستلزم سرمایه‌گذاری سنگین و هزینه‌بری است. باید به‌مرور ماشین‌ها را تغییرداد؛ همچنین در حوزه بازاریابی فرصت‌های کاری جدید تلاش کرد. به هر صورت این اقدام کار راحتی نیست؛ چون به دلیل محدود بودن این کسب و کار، اطلاعات مورد نیاز در دسترس عام نیست و افراد حتما باید تحقیقات داشته باشند و روی پروژه‌شان کار کنند و همه جوانب را در نظر بگیرند تا بتوانند در این بخش موفق شوند و ادامه مسیر بدهند.
 
سوددهی با لیبل
در این سال‌ها به دنبال پایین آمدن تیراژ کتاب‌ها، بخش زیادی از ناشران ترجیح می‌دهند که چاپ کتاب‌های خود را با چاپ دیجیتال و نشر رومیزی انجام دهند. علاقه‌مندی مردم به مطالعه کتا‌ب‌های الکترونیک و روند روبه‌رشد استفاده از کتاب‌های صوتی سبب شده است که ناشران سیاست کاهش تیراژ را دنبال کنند.
 
بسیاری از کتاب‌های مذهبی و ادعیه که تا چند سال قبل همیشه در تیراژهای بالا چاپ می‌شدند نیز این‌روزها در تیراژ بسیار پایینی چاپ می‌شوند؛ زیرا به گفته اهالی چاپ به‌مرور مردم به خواندن این ادعیه‌ها از روی تلفن همراه‌ و اپلیکیشن‌های مختلف عادت کرده‌اند یا اینکه به سمت کتابخوانی نسخه‌های الکترونیک رفته‌اند.
 
همین موضوع موجب شده است که کار نشر کتاب رونق سابق را نداشته باشد و بسیاری از فعالان حوزه چاپ به سمت بسته‌بندی روی بیاورند؛ صنعتی که در دنیا یک بازار خوب و پرسود است زیرا تقریبا دیگر هیچ کالایی در دنیا بدون بسته‌بندی عرضه نمی‌شود. عرضه کالا، بسته‌بندی و تبلیغات سه عنصر به هم پیوسته است و همین موضوع گرایش به سمت حوزه بسته‌بندی را طی سال‌های اخیر در میان چاپخانه‌داران کشور هم تقویت کرده است.
 
سوددهی نسبتا خوبی که در کار لیبلینگ و بسته‌بندی وجود دارد موجب شده است چاپخانه‌دارانی که کار چاپ کتاب انجام می‌داند به دلیل سوددهی پایین دست از فعالیت در این بخش بشویند و تنها چاپخانه‌هایی توانسته‌اند موفق باشند که به صورت مجتمع چاپی فعالیت می‌کنند؛ مجموعه‌هایی که همه حوزه‌های لیتوگرافی، چاپ و صحافی را در دل خود داشته باشند و خدمات پیش از چاپ و پس از چاپ را به مجموعه خود اضافه کرده باشند.
   
لیبلینگ و بسته‌بندی؛ آخرین تلاش چاپخانه‌ها
محمود ذوالفقاری مدیر پنج مجموعه‌ چاپی است که از میان آن‌‌ها تا کمی پیش دو مجموعه فقط به حوزه نشر کتاب اختصاص داشت اما این دو بخش اکنون در پایین‌ترین میزان فعالیت هستند و او به فکر تغییر رویه کاری خود در این بخش‌ها است، ذوالفقاری در این زمینه به ایبنا گفت: ما در بحث نشر یکی از چاپخانه‌های فعال تهران و کشور بودیم اما روزبه‌روز این وضعیت بدتر شد و الان که صحبت می‌کنیم در حوزه نشر کار چندانی دیگر نیست.
 
وی با بیان اینکه عمده کار چاپ کتاب درسی در انحصار دو شرکت خصوصی شرکت کتاب‌های درسی و افست است، افزود: به تازگی چاپخانه‌هایی که در حوزه نشر فعال بودند کم‌کار شده‌اند و الان چاره‌ای جز این ندارند که به سمت بسته‌بندی روی بیاورند. برای اینکار لازم است که دستگاه‌ها و ماشین‌های خود را به ماشین‌هایی که کار چاپ جعبه‌های مواد غذایی و دارویی انجام می‌دهند یا ماشین‌هایی که لیبل چاپ می‌کنند تغییر بدهند.
 
ذوالفقاری ادامه داد: الان بخش عمده‌ای از همکاران و هم‌صنفی‌های ما به این بخش روی آورده‌اند و به‌نظر می‌رسد در این بخش‌ها نیز به زودی به وضعیت اشباع برسیم، زیرا چاپخانه‌ها در بخش بسته‌بندی و لیبل هم درگیر رقابت شدیدی شده‌اند که اغلب منتج به زیان و ضرر می‌شود.
 
وی درباره دلایل تغییر حرکت چاپخانه‌های افست به سمت دیگر حوزه‌ها توضیح داد: دستمزدهای چاپ بعد از افزایش صددرصدی نرخ‌ها از ابتدای سال هنوز نتوانسته خود را با افزایش قیمت‌ها هماهنگ کنند و کماکان در آن بخش هم چاپخانه‌ها زیان‌ده می‌شوند و دلیل اصلی تغییر رویکرد هم این است که چاره‌ای جز این نیست؛ زیرا با توجه به پایین بودن تیراژ کتاب‌ها یا باید تعطیل می‌کردیم و از صنعت بیرون می‌آمدیم یا در مسیر جدیدی قدم می‌گذاشتیم.
 
ذوالفقاری با بیان اینکه ما به عنوان آخرین تلاش به سمت بسته‌بندی و لیبلینگ رفته‌ایم، عنوان کرد: در یک دوره‌ای از ماه‌های خرداد تا آبان در بخش عمده کتاب‌های کمک درسی و کمک آموزشی بیشترین تولید را داشتیم؛ به طوری که گاهی تا روزی ۱۰۰ هزار نسخه هم می‌رسید اما چون اغلب ناشران کم‌کار شدند یا خودشان رفته‌‌اند و برای چاپخانه‌های جدید سرمایه‌گذاری کردند به دلیل کاهش تیراژها دیگر ادامه کار مقرون به صرفه نبود.
 
وی همچنین گفت: دستگاه‌هایمان را هم تلاش داریم بفروشیم، اما فروش آن‌ها هم معضلی شده است و به راحتی خریداری نمی‌کنند در این میان تلاش داریم از آن‌ها برای کار بسته‌بندی استفاده کنیم اما چون دستگاه‌های بسته‌بندی باید قابلیت چاپ روی مقوا داشته باشد به سختی می‌توان از دستگاه‌هایی که در حوزه چاپ کتاب بود کار گرفت اما معتقدم مسیر درستی را انتخاب کردیم و امیدوارم بتوانیم در این حوزه کار خود را ادامه دهیم.
 
راهکار تجمیع چاپخانه‌ها و استفاده از مهارت‌های سه حوزه پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ می‌تواند از سال‌ها قبل در حد یک ایده و حرف مطرح شد اما کمتر کسی در صنعت چاپ از این پیشنهاد استقبال کرد اما در مقابل چاپخانه‌های دولتی با امکاناتی که در اختیار داشتند نسبت به راه‌اندازی مجتمع‌های چاپی اقدام کردند. فعالیت چندپاره و تکه‌تکه فعالان صنعت چاپ طی سال‌های اخیر از سوی دیگر بالا رفتن قیمت ماشین‌الات این حوزه برای به‌روزرسانی و تجهیز چاپخانه‌ها دغدغه‌هایی جدی و مهم است که طی این سال‌ها بارها از سوی کارشناسان و فعالان این حوزه بر آن تاکید شده است و اکنون به نظر می‌رسد فعالان صنعت چاپ برای ادامه حیات خود نیازمند یک خرد جمعی هستند؛ خردی که آن‌ها را برای ادامه فعالیت در مسیر هدایت کند تا پویا و موثر عمل کنند.