به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، کاووس حسن‌لی، مدیر قطب علمی «شعرپژوهی فرهنگ عامه» در این گفت و گو درباره‌ طرح تدوین و انتشار کتاب‌هایی درباره گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران به تشریح فعالیت‌های انجام گرفته پرداخته است.
 
چه شد که شما به فکر چنین طرحی برای «قطب علمی» افتادید؟
 فرهنگ و ادب عامه، یکی از شاخه‌های مهم ساختار فرهنگی و اجتماعی هر ملتی‌ست. مردم فرهنگور ایران نیز گنجینه‌های ارزشمندی از آثار عامه دارند که نیاز به ثبت و ضبط و بازشناسی دارند. در جای‌جای این سرزمین پهناور قصه‌ها، افسانه‌ها، شعرها، آیین‌ها و باورهایی وجود دارند که هر کدام بخشی از فرهنگ و اندیشه‌ی این مردم را بازنمایی می‌کنند.
 
ادبیات رسمی گذشته‌ ما با همه‌ ارزش‌های انکارناپذیر آن، ادبیاتی نخبه‌گرا بوده و به دلیل همین نخبه‌گرایی و رسمیتی که داشته، ادبیاتی فاخر، فخیم و مزیّن بوده است. متون ادبی هرچه فاخرتر، فخیم‌تر و مزیّن‌تر می‌شده، ارزشمندتر به‌شمار می‌آمده است. اما بخشی دیگر از ادبیات ما ادبیاتی‌ست غیررسمی‌ که از دل توده‌های مردم می‌جوشیده و در بند تزیین و تکلف نبوده است. این بخش از ادبیات، در طول تاریخ، به بهانه‌ غیررسمی بودن آن، همواره به حاشیه رانده می‌شده و از کانون توجه بسیاری از سخن‌سنجان بیرون می‌رفته است.
 8
به همین منظور ما در سال 1396 طرح «شعرپژوهی فرهنگ عامه» را در قالب یک قطب علمی در بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز نوشتیم و با پی‌گیری‌هایی که داشتیم، آن را به تصویب وزارت علوم رساندیم. یکی از برنامه‌های این قطب، تدوین، تألیف و انتشار سلسله کتاب‌هایی‌ست که به معرفی توصیفی بومی‌سروده‌های مناطق مختلف ایران می‌پردازد.
 
به نظر شما این آثار که مربوط به گذشتگان بوده در شرایط معاصر، مناسب دنیای امروز ما هم می‌تواند باشد؟ به نظر شما نوعی برگشت به گذشته نیست؟
 پرسش بسیار خوبی کردید. درست است. گذشتگان در زمان خودشان زیسته‌اند و جهان خودشان را داشته‌اند. امروز ما در زمانی دیگر زندگی می‌کنیم و جهانی دیگر – با همه‌ بایستگی‌ها و نبایستگی‌هایش - ساخته‌ایم. بنابراین باید فرزند زمان خویشتن بود. اما پرداختن به آثار گذشتگان و پاسداری از آن‌ها، هرگز به معنای بازگشت به گذشته و ماندن در آن‌جا نیست. گردآوری، بازشناسی و بررسی علمی بومی‌سروده‌های گذشته، یعنی توجه به سرمایه‌های ملی که از نیاکانمان بازمانده است. فرهنگ و ادب عامه میراثی ارزشمند است که از گذشتگان به ما رسیده است. ما نباید همچون فرزندان ناخلف خانواده‌ای ثروتمند که ارث پدری‌شان را به سادگی به آتش می‌کشند و بر باد می‌دهند، این میراث گرانمایه را به دست فراموشی بسپاریم.
 
اگر ادبیات را آیینه‌ای برای بازنمایی بخش‌هایی از زندگی گذشتگان بدانیم، ادب عامه آیینه‌ای زلال‌تر، روشن‌تر و شفاف‌تر است؛ زیرا فرهنگِ عامه بسیاری از ناگزیری‌های فرهنگ رسمی را نداشته و کمتر گرفتار سانسور شده است.
 
فرهنگ یک کشور اگر مانند دریایی جاری باشد، این دریا از برهم‌آیی آب‌های چشمه‌ها و نهرها و رودهای کوچک و بزرگی پدید می‌آید که از نواحی مختلف به این دریا سرازیر می‌شوند. اگر آن چشمه‌ها نجوشند، اگر آن نهرها بخشکند، اگر آن رودخانه‌ها کم‌‌آب شوند، دیگر دریا هم دریا نخواهد ماند. دریا هم لاغر خواهد شد و دریا هم خواهد خشکید. پرداختن به ادب و فرهنگ عامه و ادبیات بومی، یعنی بازسازی چشمه‌ها، یعنی لایروبی قنات‌ها، یعنی به‌سازی رودخانه‌ها. تا زندگی جریان یابد؛ تا نشاط لازم برای رشد و اعتلای فرهنگ پدید آید. و در واقع یعنی کمک به جریان زندگی.
 
با این توصیفات شما در قطب علمی «شعرپژوهی فرهنگ عامه» چه اهدافی را دنبال می‌کنید و چه برنامه‌هایی دارد؟
 هر موضوعی که به گونه‌ای به بومی‌سروده‌ها مربوط بشود به قطب ما هم مربوط است. هدف کلی ما فراهم آوردن زمينه‌هاي گوناگون پژوهشي و علمي برای شناختِ شايسته‌ي بخشی از ادب عامه یعنی همین بومی‌سروده‌های مناطق و اقوام مختلف ایران و بازیابی نقش این عناصر فرهنگی در هویت ملی است.
 
منظور دقیق شما از بومی‌سروده چیست؟
 منظور ما از بومی‌سروده‌ها شعرهایی‌ هستند که معمولا سرایندگانی ناشناس آن‌ها را در روزگاران گذشته، آفریده‌اند. سپس سر زبان‌های مردم جاری شده‌اند و زبان به زبان چرخیده‌اند و به صورت‌های گوناگون درآمده‌اند. بنابراین بومی‌سروده‌ها محصول مشترک ذوق جمعی‌اند و از لابه‌لای آن‌ها می‌توان بسیاری از رویاها، آرمان‌ها، آرزوها و شایست و نشایست‌های مردم را دریافت و بازشناخت. ما امروز صدها گونه‌ی شعر عامه داریم که نیازمند گونه‌شناسی و توصیفند. مانند ترانه‌های ناز و نوازش، لالایی‌ها، ترانه‌های کار، سرودهای شادی، اشعار سوگ، تغزل‌های عاشقانه‌ی مردمی، جنگ‌نامه‌ها و حماسه‌های مربوط به عامه و مانند آن‌ها. همه‌ی این‌ها در حوزه‌ی کار ما در شعرپژوهی ادب عامه قرار می‌گیرند.
 
از برنامه‌های قطب قرار شد برایمان بگویید.
 ما برنامه‌های مختلفی را در فعالیت‌های قطب داریم. برای مثال همزمان چندین برنامه را به موازات هم پی گرفته‌ایم و پیش می‌بریم. ابتدا نرم‌افزاری را با قابلیت جستجوهای گوناگون طراحی و تولید کرده‌ایم که پژوهشگران فرهنگ عامه می‌توانند به صورت برخط (آنلاین) اطلاعات بومی‌سروده‌ها را در آن نرم‌افزار بارگذاری کنند تا کم‌کم یک بانک بزرگ بومی‌سروده‌ها فراهم گردد.
 
در این نرم‌افزار اجزا و مشخصات هر بومی‌سروده به تفکیک وارد می‌شود؛ مثلا: نام بومی‌سروده، متن آن با آوانگاری، قالب و وزن شعر، موضوع شعر، مأخذ شعر، شیوه‌ی اجرا، سازهایی که با این شعرها همراهی می‌کنند و موارد دیگر. همزمان برنامه‌ نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی داریم تا پژوهشگران فرهنگ عامه با شیوه‌های علمی گردآوری، طبقه‌بندی و توصیف بومی‌سروده‌ها آشنا بشوند.
 
در کنار این برنامه‌ها یک برنامه‌ جامع مهمی داریم که به آن اشاره کردم. یعنی طرح گردآوری، تدوین و انتشار بومی‌سروده‌های گوناگون سراسر کشور. این مجموعه با همکاری پژوهشگران گرامی ادب عامه در سراسر کشور صورت می‌پذیرد. این کتاب‌ها با هدف معرفی شعر عامه ایران و با روشی علمی و نسبتا هماهنگ (بر اساس شیوه‌‌نامه) تدوین می‌شوند. در هر کدام از کتاب‌های این مجموعه یا بومی‌سروده‌های یک منطقه یا یک استان به‌ صورت توصیفی، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی می‌شود و یا  گونه‌ای شاخص از بومی‌سروده‌ها در یک بررسی همه‌جانبه بازشناسی می‌گردد. قطب علمی با مدیر محترم نشر خاموش به یک توافق و تفاهم رسیده است که این مجموعه کتاب‌ها با طرحی هماهنگ، همچون دانشنامه‌ای توصیفی – تحلیلی با موضوع شعر عامه‌ی ایران در جلدهای مختلف منتشر بشود. به همراه هر کتاب یک لوح فشرده نیز منتشر می‌شود تا شیوه‌ی خوانش و اجرای این سروده‌ها نشان داده شود.
 
خوشبختانه تاکنون با بیش از 15 نفر از پژوهشگران فعال این حوزه به نتیجه رسیده‌ایم که 13 نفر از آن‌ها قرارداد سه‌جانبه را امضا کرده‌اند. چند اثر از این مجموعه هم یا داوری شده و در مرحله‌ ویراستاری است و یا در حال داوری است. بقیه هم در حال اجرا و آماده‌سازی است.
پژوهشگران محترمی که تا به امروز قرارداد تالیف را امضا کرده‌اند ، این عزیزان هستند:
سرکار خانم فرشته آلیانی؛ با موضوع  بررسی «بومی‌سروده‌های گیلکی و طالشی»
دکتر غلامرضا بهرام‌پور؛ با موضوع «چهاربیتوهای جلگه‌ی جام»
دکتر سیدبرزو جمالیان‌زاده؛ با موضوع «بررسی و تحلیل بومی‌سروده‌های کهگیلویه و بویراحمد»
دکتر عبدالغفور جهان‌دیده؛ با موضوع «بومی‌سروده‌های بلوچی»
جناب آقای حسن‌نژاد؛ با موضوع «گونه‌شناسی شعر عامه استان مازندران»
دکتر راضیه رستمی؛ با موضوع «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های استان بوشهر»
دکتر حسن روشان؛ با موضوع «گونه‌شناسی شعر کرمانجی»
دکتر حمید سفیدگر و دکتر شهریار حسن‌زاده؛ با موضوع «بررسی بومی‌سروده‌های آذربایجان»
دکتر علی سهراب‌نژاد؛ با موضوع «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های استان ایلام»
دکتر سیدحسین طباطبایی؛ با موضوع «تحلیل بومی‌سروده‌های استان سمنان»
دکتر مینا مساعد؛ با موضوع «جنگ‌نامه‌های جنوب»
دکتر اسدالله نوروزی؛ با موضوع «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های استان هرمزگان»
دکتر محمدرضا صرفی؛ با موضوع «بومی‌سروده‌های استان کرمان»
دوستان دیگری هم هستند مانند جناب دکتر پارسا در حال بررسی چگونگی اجرای این طرح در مناطق مختلف کردستان هستند و ان‌شاءالله با این عزیزان هم به زودی به تیجه نهایی خواهیم رسید.
 
ساختار قطب علمی شما چگونه است؟
 قطب علمی از یک هسته‌ هفت نفره، از استادان دانشگاه شیراز و دانشگاه‌های دیگر تشکیل شده است. همکاران محترم دیگری نیز ما را در این مسیر همراهی می‌کنند. من در همین‌جا اجازه می‌خواهم از همراهی اعضای محترم هسته‌ این قطب یعنی سرکار خانم دکتر منیژه عبداللهی و آقایان: دکتر نصرالله امامی و دکتر سید احمد پارسا که از استادان دانشگاه‌های دیگر هستند و نیز آقایان: دکتر محمدحسین کرمی، دکتر اکبر نحوی و دکتر اکبر صیادکوه که از استادان دانشگاه شیراز هستند، صمیمانه سپاسگزاری کنم. اما سپاس ویژه‌ی خودم را تقدیم می‌کنم به دوست گرامی و استاد محترم جناب آقای دکتر حسن ذوالفقاری که بسیار همدلانه و مهربانانه از ابتدای طرح قطب تا همین امروز به‌گونه‌ای پی‌گیر با ما همراه بوده‌اند و در همه‌ی امور همواره دستگیری کرده‌اند. اگر همراهی‌های ایشان نبود، بسیاری از این فعالیت‌ها سرنوشت نامعلومی داشت. همراه ارجمند دیگرمان سرکار خانم دکتر الهام خلیلی هستند که به تازگی در بخش تدوین و تألیف کتاب‌های قطب همراه ما هستند و یکی از دانشجویان محترم دکتری بخش فارسی دانشگاه شیراز، جناب آقای سعید خسروپور نیز در جایگاه کارشناس قطب در اجرای برنامه‌ها ما را یاری می‌دهند که از همه‌ی این عزیزان سپاسگزارم.
 
در پایان اگر سخن دیگری هست که لازم می‌بینید، بفرمایید.
 من در پایان ضمن سپاس از شما، از پژوهشگران محترم در سراسر کشور دعوت می‌کنم تا اگر در حوزه‌ بومی‌سروده‌ها، مشغول پژوهشی هستند یا پایان‌نامه و رساله‌ای نوشته‌اند، و علاقه‌مندند تا اثرشان در این مجموعه کتاب‌هایی که در حال آماده‌سازی‌ست، قرار بگیرد، اثرشان را برای بررسی و انتشار، به نشانی الکترونیکی این قطب  ارسال فرمایند. و اگر کسانی را می‌شناسند که در شعرپژوهی فرهنگ عامه فعالند به دبیرخانۀ این قطب معرفی فرمایند. امیدوارم با همکاری همه‌ی علاقه‌مندان به فرهنگ مردم، بومی‌سروده‌های مناطق مختلف میهن عزیزمان به گونه‌ای شایسته گونه‌شناسی، چاپ و منتشر بشود.
 
یادآور می‌شود: نشانی الکترونیکی قطب علمی شعر پژوهی: sher.pazhuhi@gmail.com و نشانی پستی: شیراز چهار راه ادبیات بخش فارسی دانشگاه شیراز، قطب علمی شعرپژوهی فرهنگ عامه است.