به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سال 99 برای ناشران مشکلات زیادی به‌همراه داشت، علت تشدید بیشتر این مشکلات همه‌گیری بیماری کووید19 بود. با اینکه واکسن این بیماری در حال تولید و توزیع است، اما به‌نظر نمی‌رسد سال 1400 ناشران، کتاب‌فروشان و در کل مردم بتوانند مانند پیش از همه‌گیری زندگی را از سر بگیرند. در چنین شرایطی، پیداکردن راهکاری برای تمام حوزه‌های از جمله فعالان صنعت نشر برای امکان بقا و ادامه فعالیت در سالی سخت، از اهمیت بالایی برخوردار است.
 
قاسم صفایی‌نژاد، مدیر انتشارات صاد در بررسی مشکلات و راهکار مقابله با آن‌ها برای ادامه فعالیت در سال 1400 خواستار جلب نظر مخاطبان، جلب اعتماد ناشران در حوزه تولید محتوا، دسترسی به سخت‌افزار و فرهنگ استفاده از کتاب الکترونیک شد.
 
ناشران در سال ۹۹ با مشکلات متعددی از جمله گرانی کاغذ، برگزار نشدن نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی، تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها و چاپخانه‌ها و ..‌. مواجه شدند. با توجه به اینکه شما در حوزه نشر الکترونیک فعالیت دارید و این شیوه انتشار کتاب در دوره شیوع کرونا، اهمیت ویژه‌ای نسبت به قبل پیدا کرد، جایگاه نظر الکترونیک و ضرورت توجه صنعت نشر به آن را چطور ارزیابی می‌کند؟
 شرایطی که بر اثر همه‌گیری بیماری کووید۱۹ ایجاد شد و همچنین نوسانات ارزی که لطمه بزرگی بر ناشران کتاب‌های کاغذی فعالیت وارد کرد، باعث جهش در حوزه صنعت کتاب الکترونیک شد. در واقع فرصتی که به وجود آمد، زمینه‌های عادت مخاطب به مطالعه کتاب الکترونیک را ایجاد کرد. در بسیاری از کشورها توجه مخاطبان به کتاب الکترونیک بسیار بیشتر از ایران است؛ به‌طوری‌که در کشورهای توسعه‌یافته ضریب نفوذ نشر الکترونیک بیش از ۲۵ درصد است؛ درحالی‌که در ایران، میزان این نفوذ زیر پنج درصد است و با استانداردهای دنیا فاصله داریم. فرصت ایجاد شده در همه‌گیری بیماری کووید19 برای توجه بیشتر به کتاب الکترونیک و صوتی، امکان خوبی است تا ناشران و افرادی که دست‌اندرکار تولید، توزیع محتوا، تبلیغ و معرفی کتاب هستند، بیشتر به کتاب الکترونیک توجه نشان دهند.
 
جای خالی حمایت‌های دولتی از نشر الکترونیک
با افزایش توجه‌ها به کتاب الکترونیک در سال ۹۹، آیا فعالان این حوزه می‌توانند اقدامی برای جلب مخاطبان بیشتر و پایدارکردن استفاده از کتاب الکترونیک برای زمان پساکرونا انجام بدهند؟
برای توسعه کتاب الکترونیک در کشور، نیازمند مولفه‌های گوناگون هستیم. دولت، بخش خصوصی، رسانه‌ها‌، مردم و البته ناشران باید وارد فعالیت مستمر در این حوزه بشوند، زیرا هرکدام در تولید و گسترش کتاب الکترونیک نقش دارند. دولت نقش سیاست‌گذاری و حمایتی دارد و این در شرایطی است که ناشران فعال در حوزه الکترونیک، هنوز در موضوع قوانین کتاب الکترونیک با مشکلات زیادی مواجه هستند؛ از رعایت حق کپی‌رایت تا اینکه به چه شکلی باید از ناشر حمایت بشود.
 
آیا برای ارائه کتاب الکترونیک و دسترس‌پذیر بودن آن، کتابخانه‌ها هم می‌توانند در راستای تغییر عادت افراد کتاب‌خوان، فعالیت بکنند؟
کتابخانه‌ها هم می‌توانند دست به کار بشوند. ناشران فعال در حوزه کتاب الکترونیک در این زمینه ایده‌هایی دارند، اما زیرساخت‌ها باید مهیا بشود. برای مثال در پلت‌فرم طاقچه امکانی وجوددارد که وقتی افراد لوکیشن خود را در گوشی همراه فعال کنند، می‌توانند در محل‎‌های خاص از طاقچه «بی‌نهایت» یا طاقچه رایگان استفاده بکنند. طاقچه از این امکان برای بیمارستان‌ها هم استفاده کرده‌است و کادر درمان می‌توانند به صورت رایگان در طاقچه بی‌نهایت کتاب بخوانند. این امکان می‌تواند برای کتابخانه‌ها هم اجرایی بشود.

با توجه به تعطیلی کتابخانه‌ها و محدودشدن فعالیت آن‌ها در زمان همه‌گیری، استفاده از فضای کتابخانه عملی نیست اما درصورتی که نهاد کتابخانه‌ها هم از این مساله حمایت بکند، این ایده می‌تواند در پارک‌ها و فضایی که مردم رفت‌وآمد دارند و برایشان محدودیتی از نظر رعایت پروتکل بهداشتی ندارد، انجام بشود. برای مثال با شروع فصل گرما در پارک‌های منتخب با این روش کتابخانه‌هایی عمومی برای مطالعه کتاب در فضای باز برای مخاطبان مهیا شود؛ به شرط اینکه دغدغه توسعه کتاب الکترونیک در کشور وجودداشته‌باشد.

البته به همه جوانب کتاب الکترونیک باید فکر کنیم. اقداماتی که در سال گذشته برای توسعه و استفاده بیشتر از کتاب انجام شده‌، برای کتاب کاغذی و صوتی بوده‌است؛ در صورتی که  قالب‌های کتاب الکترونیک از «چت‌استوری» (اپلیکیشنی که با آن می‌توان کتاب را به صورت پرسش و پاسخ در قالب یک مکالمه جذاب با راوی کتاب همراه با ارسال فایل‌های ضمیمه کتاب مطالعه کرد)، «کتاب تعاملی» (کتابی که در هر صفحه از کودک می‌خواهد کاری را انجام دهد، نقطه‌ای را فشار دهد، روی نقطه‌ای ضربه بزند، کتاب را تکان دهد و به چپ و راست خم کند، دست‌هایش را به هم بزند و..) و «ویکی‌بوک» (کتاب ویکی آزمایش‌های علمی را به صورت ساده توضیح می‌دهد؛ به گونه‌ای که کودکان با انجام دادن آزمایش‌های آن به صورت تجربی با مفاهیم علمی آشنا می‌شود) در کشور ما تقریبا مغفول مانده‌است. هرچند اقدامات جسته‌و‌گریخته‌ای در این حوزه‌ها انجام شده‌است، اما نتوانستیم شاهد فعالیت مستمر در آن باشیم.

در نشر صاد در سال ۱۴۰۰ برنامه‌هایی در حوزه چت‌استوری و کتاب‌های تعاملی و ویکی بوک داریم، زیرا هدف ما این است که تولید  محتوای متناسب در فضای مجازی در حوزه کتاب و محتوای عمیق اتفاق بیفتد.
 
نشر به‌طور عام، مردمی نشده‌است
مردم به جز رعایت قانون کپی‌رایت، در دسترسی و خرید کتاب، اقدام دیگری هم می‌توانند انجام دهد؟
مردم در حوزه تولید و توزیع محتوا نقش جدی دارند. یکی از بحث‌هایی که در یکی از زیرمجموعه‌های نشر صاد با نام «نشرسرای خودنویس» داریم، بحث کشف و پرورش استعداد است. از همه مردم دعوت می‌کنیم تا وارد حوزه تولید محتوا بشوند، به آن‌ها داستان‌نویسی و تولید محتوا آموزش می‌دهیم تا بتوانند چت‌استوری و کتاب تعاملی بنویسند، به شرطی که وارد حوزه تولید محتوا بشوند و استعداد خود را به ما نمایان بکنند و بتوانیم استعداد آن‌ها را پرورش دهیم.

در معرفی کتاب هم مردم می‌توانند نقش جدی داشته‌باشند و کتاب‌های خوب را به یکدیگر معرفی بکنند. به نظرم یکی از مشکلات جدی در صنعت نشر ایران این است که نشر به‌طور عام، مردمی نشده‌است. نشر برای چندصدهزار نفر در کشور است که فقط آن‌ها کتاب‌خوان هستند؛ اما اگر بتوانیم از فرصت فضای مجازی و کتاب الکترونیک استفاده کنیم، می‌توانیم این عدد را به چند میلیون نفر در آینده میان‌مدت، تبدیل بکنیم. باید نیاز مردم شناسایی شود تا محتوا مطابق نیاز تولید شود و مردم خودشان در حوزه تولید محتوا و در نهایت مصرف محتوا نقش داشته‌باشند.
 
لزوم یکی کردن مجوز نشر کاغذی، صوتی و الکترونیک
در بررسی زیرساخت‌های نشر الکترونیک در ایران، آیا مشکلی فراتر از امکان دسترسی به کتاب الکترونیک توسط گوشی هوشمند، لپ‌تاپ و ... مطرح است؟
فناوری و دستگاه مورد نیاز برای استفاده از کتاب الکترونیک، لازمه کار است. این درحالی است که به برخی زیرساخت‌های قبل از آن هم نیاز داریم. این ملاحظات، می‌طلبد که قوانینی متناسب با نشر الکترونیک در کشور تصویب بشود. ما هنوز چیزی به اسم مجوز نشر الکترونیک نداریم. اگر ناشر الکترونیک بخواهد شابک، فیپا و مجوز نشر بگیرد، باید درخواست پروانه نشر کاغذی بدهد، درصورتی که ممکن است نیاز به پروانه نشر کاغذی نداشته‌باشد. شاید یک ناشر نخواهد هیچ کتاب را به صورت کاغذی منتشر کند! چرا باید مجوز نشر کاغذی بگیرد؟! حتی اگر ناشر مجوز نشر الکترونیک را بگیرد و بعد به درخواست مخاطب بخواهد یک نسخه از آن را چاپ کند، باز هم باید مجوز نسخه کاغذی را تهیه کند.

یکی کردنِ مجوز نشر کاغذی، صوتی و الکترونیک یکی از ملزومات ادامه فعالیت ناشران در حوزه کتاب الکترونیک است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به جای اینکه مجوزهای جداگانه برای کتاب در حوزه نشر کاغذی، صوتی و الکترونیک بدهد، باید روی محتوا بررسی. ناشران در حوزه  کتاب صوتی با این مشکل مواجه هستند، که برای تولید کتاب صوتی از کتاب کاغذی که مجوز دارد، با همان متن، باید دوباره مجوز بگیرند.

حمایت دولتی و فرهنگ‌سازی برای استفاده از کتاب الکترونیک، اقداماتی است که باید انجام شود، چراکه تعداد زیادی از مردم هنوز به مطالعه کتاب کاغذی عادت دارند، درصورتی که مزایای استفاده از کتاب الکترونیک بیشتر از کتاب کاغذی است. این فرهنگ‌سازی باید اتفاق بیفتد تا مشکلات توزیع و پخش کتاب حل شود و روند تولید کتاب آسیب کمتری به طبیعت بزند. این فرهنگ‌سازی با جلب نظر مخاطبان، جلب اعتماد ناشران ممکن است. همه این اتفاق‌ها در حوزه تولید محتوا، دسترسی به سخت‌افزار و فرهنگ استفاده از کتاب الکترونیک باید بیفتد تا بتوانیم شاهد توسعه کتاب الکترونیک باشیم.