به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، جامعه امروز ایران برای استحکام‌بخشی به انسجام اجتماعی و ملی خود، نیازمند تعریفی از هویت ملی فراگیر است که همه اقوام ایرانی با تنوع مذهبی، فرهنگی و زبانی در زیر چتر آن به عنوان شهروندان ایرانی با حقوق و تکالیف برابر قرار بگیرند و بر این باور باشند که تنوع فرهنگی آن‌ها مورد پذیرش دولت-ملت برخاسته از اراده سیاسی آنان قرار گرفته است.

برای اطلاع از چگونگی کارکرد مولفه‌های سنتی هویت ملی ایرانی، بررسی انتقادی آن‌ها در وضع فعلی، امری ضوری و شایسته است. در این کتاب تلاش بر آن است که ضمن تشریح ره‌یافت‌های هویتی در جامعه ایران، مفهوم هویت ملی بر بنیان‌های مدرن از قبیل حقوق شهروند و مدنی؛ و ارزش‌های جهان‌شمولی مانند حقوق بشر تشریح و استوار شود.

در کتاب «هویت ملی در گفتمان‌های معاصر ایران» هویت ملی به مثابه‌ محصول ظهور دولت‌های ملی در عصر مدرنیسم و همچنین مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده‌ آن در گفتمان‌های فکری و سیاسی معاصر ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد. نویسنده (عبدالرضا نواصری) در این کتاب بر این باور است از آن‌جایی که هویت امری سیال، پویا و متغیر است، لذا ضروری‌ است که هویت ملی ایرانی ضمن دگرگونی با نیازهای جهان مدرن بر اساس مؤلفه‌های سیاسی مدرن و حقوق شهروندی استوار گردد؛ زیرا بنیان نهادن آن بر مؤلفه‌های غیر سیاسی و پیشامدرن از قبیل نژاد، خون، زبان و مذهب ضمن طرد و خروج بخش وسیعی از جامعه‌ی ایرانی از شمولیت دایره‌ی هویت ملی ایرانی، باعث گسست اجتماعی و ملی و عدم فراگیری حس هویت ملی در جامعه‌ی غیر همگن و متکثر ایرانی می‌شود. گفتمان اندیشه‌ی ایرانشهری، ملی‌گرایی رومانتیک، اسلام ایرانی، روشنفکران دینی، روشنفکران سکولار و … در این کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

کتاب «هویت ملی در گفتمان‌های معاصر ایران» در دو فصل هویت و هویت ملی در ایران تنظیم شده است. هویت و معنای آن، هویت در علوم انسانی-اجتماعی، کارکردهای اجتماعی هویت، رویکردهای هویتی، رویکرد جوهرگرا، رویکرد گفتمانی، رویکرد برساخت‌گرا، انواع هویت، مفهوم هویت ملی، روش‌های ایجاد هویت ملی و جهانی شدن و هویت ملی در فصل نخست مطرح شده است.

هویت ملی در گفتمان‌های معاصر ایران، گفتمان هویتی ملی‌گرای رومانتیک سکولار، گفتمان هویتی اسلام ایرانی، گفتمان اندیشه ایران‌شهری، گفتمان اسلامی سنت‌گرا، گفتمان ناسیونالیسم لیبرال، گفتمان هویتی روشن‌فکران دینی، گفتمان هویتی ملی-مذهبی، گفتمان هویتی روشن‌فکران سکولار، گفتمان هویتی چپ سوسیالیستی / مارکسی، گفتمان هویتی روشن‌فکرن بومی‌گرای مخالف مدرنیته، گفتمان هویتی توسعه‌محور (گرایش نوسازی و مدرانیزاسیون)، گفتمان هویتی نوسلطنت‌طلبان (پسا انقلاب اسلامی) و گفتمان هویت‌طلب فصل دوم کتاب را شامل می‌شود.





نواصری در بخشی از کتاب هویت را از مفاهیم مناقشه‌انگیز و چندلایه‌ای می‌داند و می‌گوید: «به‌رغم اختلاف‌نظر مکاتب علوم انسانی و اجتماعی درباره آن مبنی بر این‌که ذاتی است یا برساختی اجتماعی؛ ثابت است یا سیال، هیچ کس در وجود آن به مثابه عاملی معناساز و بنیانی مستحکم برای پاسخ به پرسش کیستی «ما» تردید ندارد. اگر هویت را در معنای عام آن فرایند معناسازی بر مبنای ویژگی‌های فرهنگی تعریف کنیم، هویت ملی به عنوان بالاترین سطح هویت اجتماعی و حس تعلق جمعی در فرایند ملت‌سازی و دولت‌سازی پروژه‌های ناسیونالیستی از اهمیت به سزایی برخوردار است.»

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «هویت ملی به مثابه محصول عصر مدرن و ظهور دولت-ملت مدرن، نقش اساسی در احساس وفاداری به دولت ملی؛ هم‌بستگی ملی؛ و بسیج اجتماعی که لازمه دمکراسی و توسعه است، اما همیشه و در همه احوال این نقش سازنده نیست و در وضعی که «هویت ملی» بر اساس مولفه‌های همانند نژاد، خون، زبان، مذهب و قومیت و نیز در تعارض و دشمنی «ما» با «دیگران» تعریف شود و دولت‌های ملی درصدد تحمیل هویتی یکپارچه، همگن و غیرمتکثر بر جامعه باشند، آنگاه هویت ملی به عاملی برای هموار کردن مسیر جهنم برای مردمان یک جامعه تبدیل خواهد شد. خشونت، کشتار و پاک‌سازی قومی-نژادی و مذهبی، پی‌آمد این نگاه به هویت ملی در درون واحدهای سیاسی غیرهمگن از لحاظ ترکیب قومی، مذهبی و زبانی است.

امروزه بسیاری از دولت-ملت‌های مدرن با مشاهده آثار دهشتناک تفسیر هویت‌های ملی بر مبنای ذات‌انگارانه، خونی و ارگانیک و همسان‌ساز، هویت ملی را بر مفهوم حقوق شهروندی، سیاسی و تابعیت سرزمینی تعریف کرده‌اند و از تفسیرهایی که هویت ملی بر مبنای مولفه‌هایی همچون نژاد، خون، خویشاوندی و زبان تعریف شده، دوری جسته‌اند. با توجه به اینکه پروژه دولت-ملت مدرن ناسیونالیسم ایرانی بعد از انقلاب مشروطیت به دلیل غلبه قرائتی از ناسیونالیسم مبتنی بر عناصر نژادی، تاریخی، زبانی، جوهرگرایانه و ازلی، تحت تاثیر ناسیونالیسم رومانتیک آلمانی و نظریه‌های نژادی بعد از جنگ جهانی اول قرار داشت، به ایدئولوژی رسمی و مشروعیت‌بخش نظام سلطانی پهلوی تبدیل شد و روند شکل‌گیری و تکمیل آن به دلیل تعریف نژادی، تاریخی، زبانی و جوهرگرایانه و ازلی از هویت ملی با مشکل مواجه شد، فاقد امکان لازم برای جا دادن تنوع قومی، مذهبی و زبانی مردم ایران در دایره هویتی وسیع‌تر بود...»

در بخش نتیجه‌گیری کتاب نیز آمده است: «با ظهور بیش از یک سده دولت ملی در ایران، هنوز هویت ملی به عنوان بالاترین سطح تعلق جمعی و اجتماعی در جامعه ایرانی بر اساس مولفه‌های پیشامدرن؛ سنتی؛ و غیر مدرن تعریف می‌شود و بنیادی قومی- فرهنگی و در مواردی خون‌بنیاد دارد. این روایت‌ها از هویت ملی که در اکثر موارد توسط ساختار قدرت و نخبگان ابزاری به قامت جامعه پوشانده شده تا کنون نتوانسته فرایند ملت‌سازی و تکوین دولت-ملت مدرن را به همراه شکل‌گیری هویت فراگیر و متکثر، برای ایرانیان در دنیای جهانی شده فراهم کند. در دنیای پیچیده کنونی، عناصر گذشته و متعلق به دنیای پیشامدرن (قوم، نژاد، خون، زبان و دین) کارکرد موثر خود را در شکل‌گیری مفهوم ملت و هویت ملی بر اساس سیاستی است که در آن ملت به مثابه «اجتماعی سیاسی از شهروندان» در دولتی ملی که محصول اراده مشترک آنان است و مشروعیت خود را از ملت کسب می‌کند، دارای حقوق و تکالیف برابر طبق یک قرارداد اجتماعی به عنوان شهروندان آزاد باشد.

کتاب «هویت ملی در گفتمان های معاصر ایران» نوشته عبدالرضا نواصری در 256 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 48 هزار تومان از سوی انتشارات گام نو منتشر شده است.