نویسنده در این کتاب تاریخ را گزارش دقیق، تحقیقی، عرفی و منثور رویدادهای اجتماعی معرفی می‌کند و آن را از «بایگانی» و «تحقیق» صرف متمایز می‌کند. دو عنصر اساسی از دید او برای تاریخ نامیدن یک متن، اولاً تحقیقی بودن و ثانیاً روایت است. با این توصیف از دید او تولد تاریخ مربوط به سال‌های 450 و 430 پیش از میلاد در یونان است، نزد نویسندگانی چون هرودوت و توسیدید. البته در یک معنای گسترده‌تر، اصولاً انسان موجودی تاریخ‌مند است؛ یعنی نه‌تنها حافظه‌ای قوی و نسبتاً ماندگار دارد، بلکه میل فراوانی دارد به روایت آنچه بر او فراتر از آن بر گذشتگان رفته و معمولاً این روایت را به شکلی از اشکال ثبت می‌کند.
جان بارو از برجسته‌ترین نویسندگان انگلیسی تاریخ اندیشه است. او از 1981 تا 1995 استاد ممتاز تاریخ اندیشه در دانشگاه ساسکس و از 1995 تا 2000 استاد ممتاز تاریخ اندیشه اروپا در دانشگاه آکسفورد بوده است. او از اعضای ثابت فرهنگستان بریتانیا و عضو بازنشستۀ کالج بیلیل در آکسفورد است. آثار پیشین او عبارت‌اند از: تکامل و جامعه: واکاوی نظریه اجتماعی ویکتوریایی (1966)، تبار لیبرال: مورخان دوره ویکتوریا و گذشته انگلستان (1981) که برنده جایزه وُلفسون در رشته تاریخ شد، گیبون (1984) و بحران عقلانیت: اندیشه اروپایی، 1848-1914 (2000). او از اعضای ثابت فرهنگستان بریتانیا و عضو بازنشسته کالج بیلیل در آکسفورد است.
کتاب «تاریخ تاریخ‌ها» از پنج بخش تشکیل شده است؛ بخش اول به تولد تاریخ در یونان اشاره دارد و آثار مورخانی چون هرودوت، توسیدید و گزنفون در آن معرفی شده است. بخش دوم به مورخان رومی اختصاص دارد؛ پولوبیوس، سالوست، لیوی، پلوتارک، تاسیت، آمیانوس مارکلینوس و... در این بخش معرفی شده‌اند. بخش سوم کتاب به تاریخ‌نگاری در عصر سیطره کلیسا و تحت آموزه‌های مسیحی می‌پردازد. بخش چهارم با عنوان احیای تاریخ عرفی به نوزایش تاریخ می‌پردازد و بالاخره در بخش پایانی تحولات تاریخ‌نگاری در سه سده اخیر بررسی شده است. نکته مهم در روایت نویسنده از تحولات تاریخ‌نگاری، آن است که او کوشیده تاریخ‌نگاری را در متن فرهنگ حاکم، عوامل فرهنگی و سیاسی مؤثر روایت کند و شکل اثرگذاری این متن و بستر در نحوه دید مورخان و نوع و شکل گزارش آنها را بیان کند.
تاریخ‌نگاری نه تنها به خودی خود ژانر پردامنه‌ای است که ماندگاری، نوپیدایی‌ها و جابه‌جایی‌های کانون توجه را به نمایش می‌گذارد، بلکه بخشی از فرهنگ غرب به طور کلی و حتی گاه بخش محوری و بس اثرگذاری از آن نیز هست. تاریخ‌نگاری همچون رسانه‌ای برای دغدغه‌های این فرهنگ عمل می‌کند و خود به نوبه از پست و بلند از آن تاثیر می‌پذیرد. جوامع اروپایی در روزگاران مختلف به درجات متفاوت برای گزارش‌های نگاشته از گذشته خویش و برای آرای راجع به تحولات تاریخی اهمیت قائل بوده‌اند و خود از این گزارش‌های تاریخی، دست‌مایه‌ها و بن‌مایه‌های پهلوانی و افسانه‌ای و شورانگیز و حزن‌انگیز برای شعر و نمایش و نقاشی گرفته‌اند(در سده هجدهم نقاشی تاریخی را عالی‌ترین ژانر تصویری می‌دانستند) در فن بیان پندآموز، الهام‌بخش و هشداردهنده نیز از آنها بهره می‌بردند. مفهوم دین و اخلاق و سیاست از مفهوم‌های تاریخ و نمودهای گذشته اثر پذیرفته و چه بسا تشکیل شده‌اند.
مفهوم تاریخ گاه به مرجعیت اعتبار بخشیده و گاه از آن سلب اعتبار کرده است و بالاتر از همه شاید زمینه پایبندی، خودشناسی، و یادسپاری برای فعالیت‌های قومی، ملی، مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی فراهم آورده و بدین سان در شکل‌گیری آنها یاری رسانده است. روایت‌هایی از گذشته را، گاهی به کنایه ولی اغلب با دلشوره‌ای پیدا، در حکم تشخیص مرض یا معضلی فعلی عرضه کرده‌اند.
چرا تاریخ تاریخ‌ها؟ چرا که نه؟ تاریخ، حتی اگر بگذاریم در معنای وسیعش باز مقوله واحدی بماند، موضوع بسیار متنوعی است. طاعون‌ها، حمله‌ها، مهاجرت‌ها؛ پی‌ریزی، پرورش، گستردگی ترتیبات قانونی و نظام‌های سیاسی؛ جنگ‌های داخلی و خارجی، انقلاب‌ها، دگرگونی‌های آهسته یا ناگهانی در دین و فرهنگ؛ شکل‌گیری انواع هویت‌های جمعی - مذهبی، ملی، عقیدتی -تواریخ ربانی به معنی آنچه خدا برای انسان اراده می‌کند: همه اینها و خیلی‌های دیگر تاریخ‌اند. برخی تاریخ‌ها سراسر گزارش‌اند؛ برخی کمابیش تحلیل‌ها بی‌زمان و غالباً واکاوی‌های ساختاری یا فرهنگی. تاریخ به بسیاری از گونه‌ها و رشته‌های پژوهش پیوسته است؛ از حماسه‌ها و قصه‌های پیدایش گرفته تا علوم اجتماعی مختلف، نیز زندگی‌نامه‌ها و نمایشنامه‌ها، بحث‌های سیاسی و اخلاقی، قوم‌شناسی، رمان و بازرسی‌ها و تحقیقات فضایی. تا جایی که دانسته شده است هرودوت نخستین کسی بود که واژه هیستوریا (تحقیق) را به معنای امروزی تاریخ به کار برد. هیستور در قاموس هومر کسی بود که تحقیقی بر اساس داده‌ها انجام می‌داد و به نتایجی می‌رسید.
این حقیقت به قوت خود باقی است که ثبت روایت کلانی از تاریخ تاریخ‌نگاری، با پیروی از اجماع مورخان قرن بیستم درباره نقطه پایان آن، راهبرد تحدیدکننده و تضعیف‌کننده‌ای از کار درمی‌آمد که به زدودن یا ندیدن بسیاری از پرسش‌های شنیدنی و احیاناً روشنگر درباره تلقی گذشتگان از تاریخ‌نگاری و چه‌بسا از خود تاریخ می‌انجامید. یکی از آنها پرسش کلی درباره انگیزه‌های بی‌گمان بسیار گوناگون نگارش تاریخ است. گذشتگان چه چیزی از گذشته خود را جالب توجه یافتند و چرا؟ چه گذشته‌ای موجب جلب توجه آنان شد و گزینش چگونگی عرضه‌داشت آن را تعیین کرد و اینها به مرور زمان چرا و چگونه دگرگون شدند و پاسخ‌های متفاوت به این پرسش‌ها در یک بازه زمانی واحد چگونه تفاوت‌های فرهنگی را نشان می‌داد؟
چرا ژانرهای تازه در نگارش تاریخ پدید آمد؟ بی‌تردید علت آن تنها یا همواره، گسترش دامنه کنجکاوی «علمی» موجود نبود، اگرچه این عامل نیز گاه در آن نقش داشت. این کتاب بر آن است به این سؤالات پاسخ دهد نویسنده کوشیده تمرکزش را بر این مسئله بگذارد که تاریخ‌نگاران چرا و چگونه گذشته‌ای را برگزیده‌اند تا از آن بنویسند و آن را به چه‌سان مطالعه و عرضه کرده‌اند. «تاریخ تاریخ‌ها» مصمم است تکثر تاریخ‌ها و علایق نهفته در آنها را به رسمیت بشناسد و از این جاه‌طلبی بپرهیزد که یک روایت کلان واحد بسازد و حال حاضر را نقطه پایان آن بگیرد، زیرا که من باور دارم این پایان‌بندی نه تنها تجویزی توجیه‌ناپذیر است بلکه از امکان اکتشاف نیز می‌کاهد. استثناهایی در برشماری تاریخ‌ها هست که از عنوان فصل‌ها برمی‌آید و ادعای جامعیت را منتفی خواهد ساخت. به تاریخ‌نگاری در بیرون از پهنه فرهنگی اروپا (که البته مصر و بابل نیز در آن سهیم‌اند) نخواهد پرداخت و به ویژه از تاریخ‌های عربی و چینی خواهد گذشت.
جان بارو در بخشی از کتاب می‌گوید: «تاریخ با همه وسعت معنا شامل زندگی‌نامه و خاطرات نمی‌شود. در کتابی که با خطر دربرگیری بیش از اندازه روبه‌رو بود، این محدودیت ضرورت داشت. هر چند اطلاق ملاک‌ها همیشه آسان نبوده است: خاطرات شخصی چندان تفاوتی با تاریخ شهودی ندارند و تاریخ «زندگی و زمانه» بی‌گمان ژانر مختلطی است. تاریخ‌نگاری برای بسیاری از تاریخ‌نگاران جنبه تفننی داشته و اغلب در یک جلد محدود نمانده است. تنها قالب روایی نداشته اما روایت از دیرباز در کانون آن بوده است. از این رو کافی نیست که فقط نیت و نظر تاریخ‌‌نگار منتقل شود: باید که نه تنها ساختار روایت و ویژگی‌های آن نیز منتقل شود.»
کتاب «تاریخ تاریخ ها: حماسه‌ها، رخدادنامه‌ها، عاشقانه‌ها و جستارها از هرودوت و توسیدید تا قرن بیستم» تالیف جان بارو با ترجمه حسن افشار در 458 صفحه، شمارگان 1400 نسخه و قیمت 135 هزار تومان از سوی نشر مرکز منتشر شد.
نظر شما