خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: با تایید شیوع ویروس کرونا در ایران که اولین بار در روزهای پایانی بهمن‌ماه خبر رسمی آن منتشر شد، صنوف مختلف؛ ازجمله کسب‌وکارهای فرهنگی و فعالان حوزه نشر، به‌شدت تحت تاثیر قرار گرفتند. تعطیلی‌ها و کاهش حضور مشتریان در بازار‌های کتاب که بنا به احتیاط و توصیه‌های بهداشتی، از حضور در اماکن شلوغ پرهیز کرده‌اند، از مصادیق اصلی تاثیرپذیری بازار کتاب در 14 ماه اخیر بوده است. اما این تاثیرپذیری، چقدر با آمار‌های ثبت شده در بانک‌ اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، قابل پشتیبانی است و اطلاعات آماری، بر چه ابعادی از این تاثیرات صحه می‌گذارد.

مشخص‌ترین نتیجه‌ای که رکود در یک بازار می‌تواند ایجاد کند، کاهش تولید است. وقتی بازار در عرضه و فروش محصولات ناتوان بماند، مشخصا تولیدکنندگان برای جلوگیری از هدررفت یا حتی خواب سرمایه، ترجیح می‌دهند میزان عرضه‌ را به نسبت تقاضا، کاهش دهند.

کاهش تولید در بازار کتاب طی سال 99 نسبت به سال 98، در دو شاخصه قابل رهگیری و اثبات است. مطابق با اطلاعات ثبت شده در بانک‌های اطلاعاتی، تعداد کل عناوین کتاب‌های چاپ شده در سال 99 (اعم از چاپ اولی و تجدید چاپی) 94هزار و 599 نوبت را شامل شده است در حالی‌که این رقم در سال 98 معادل بوده با 105هزار و 400 نوبت چاپی. به‌عبارت دیگر تعداد عناوین کل در سال شیوع کرونا با 10.2درصد نزول همراه بوده است.
  مطابق با جدول فوق، کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان با 20درصد کاهش، بیشترین سهم را در کاهش عناوین سال 1399 داشته است. ثبت این رکورد، بر این نظریه صحه می‌گذارد که بازار کتاب‌ کودک و نوجوان به‌دلیل جنس آثار و ضرورت حضور کودکان و نوجوانان در فضای کتاب‌فروشی‌ها و ایجاد ارتباط مستقیم با کتاب، به‌دلیل محدودیت حضور در کتاب‌فروشی‌ها به‌خاطر ملاحظات بهداشتی، بیشتر از سایر حوزه‌ها دچار افت و رکود شده است. از طرفی، رشد 8.9درصدی کتاب‌های حوزه فلسفه در سال گذشته، قابل توجه است که به‌نظر می‌رسد این رشد تولید عناوین، با نوع مخاطب این آثار و فرصت خانه‌نشینی در ایام قرنطینه ارتباط مستقیم دارد.

شاخص بعدی که می‌توان در این مطالعه آماری به آن توجه کرد، آمار کتاب‌های چاپ اولی یا تجدید چاپی است. برخی از کارشناسان معتقدند شیوع کرونا و رکود در بازار کتاب، ریسک انتشار عناوین جدید را از سوی ناشران افزایش داد و به‌همین خاطر، ناشران ترجیح دادند بیشتر به تجدید چاپ عناوین قدیمی‌تر خود بپردازند. این نظریه اما با آمارهای تخصصی نشر کتاب اثبات نمی‌شود. مطابق با جداول فوق، کتاب‌های چاپ اولی در سال 99 با وجود کاهش 10.2درصدی کل عناوین در این سال، نسبت به سال 98 با رشدی جزئی مواجه بوده است؛ بنابراین کاهش عناوین کل در سال شیوع کرونا را باید اتفاقا در کاهش تجدید چاپ‌ها ردیابی کرد. افزایش 29.6 درصدی عناوین جدید در حوزه فلسفه و‌ همچنین کاهش 55درصدی تجدید چاپی‌ها در کتاب‌های حوزه زبان نیز قابل توجه است.

شاخص مهم بعدی در این مطالعه، شمارگان کتاب در حوزه‌های مختلف و شمارگان کل است. در واقع کاهش 19.5 درصدی شمارگان کل کتاب‌هایی که در سال 99 منتشر شده نسبت به سال 98، گواه روشنی بر تاثیرات منفی شیوع ویروس کرونا بر بازر کتاب و صنعت نشر داشته است.
  بیشتر کاهش شمارگان را در حوزه کتاب‌های کمک آموزشی با رشد منفی 29.6درصدی می‌بینیم که قطعا با آن را با تعطیلی مدارس و دنبال شدن کلاس‌های مجازی مدارس در ارتباط مستقیم دانست. اما بازهم رشد نزدیک به 17 درصدی شمارگان کتاب در حوزه فلسفه، در میان این آمار خودنمایی می‌کند.

مطالعه بر آمارهای نشر در مواجهه با همه‌گیری کرونا، می‌تواند پیام‌های حائز اهمیتی را برای مدیران و فعالان صنعت نشر به‌همراه داشته باشد. این اطلاعات چنانچه دستمایه پژوهش‌های عمیق‌تری قرار گیرد، به برنامه‌ریزی‌ها و تعیین استراتژی‌های مناسب با هدف عبور از بحران و حتی تبدیل کردن تهدیدات به فرصت‌های تازه، کمک شایانی خواهد کرد.