به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، از منظر کارشناسان و پیشکسوتان حوزه کتاب، تشکیل اتحادیه کشوری ناشران اقدامی اثرگذار و ماندگار برای صنعت نشر کشور است؛ اتفاقی که طی یک دهه اخیر بارها از سوی اهالی نشر مطالبه شده ولی به دلیل برخی مشکلات قانونی محقق نشده است.
 
ایبنا در قالب پرونده‌ای اختصاصی و در تعامل با اصحاب نشر و فعالان بخش‌های مختلف صنعت نشر کشور به بررسی این مطالبه و موانع پیش‌روی تحقق آن می‌پردازد. در این راستا و در ادامه مطالب پیشین(اینجا بخوانید) با کمال کمایی، رئیس اتحادیه ناشران اهواز به گفت‌وگو نشستیم. وی با تاکید بر لزوم اصلاح و بازنگری قوانین موجود بر لزوم کار کارشناسی و بررسی وضعیت موجود ناشران قبل از تشکیل این اتحادیه کشوری اشاره کرد.
 
در ابتدا بگویید به نظر شما تشکیل اتحادیه کشوری ناشران چه ویژگی‌ها و مزیت‌هایی می‌تواند برای صنعت نشر کشور داشته باشد؟
ماهیت اتحادیه کشوری ناشران به عنوان یک تشکل صنفی خوب است؛ اما قبل از آن باید یک‌سری اصلاحات و بازنگری درباره قوانینی که زیرمجموعه مجمع امور صنفی همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شود. زیرا ما اکنون تناقضات زیادی در تشکیل اتحادیه در سطح شهرستان‌ها و حتی کشور داریم. از سوی دیگر شرایط فعلی قوانین این اجازه را به مجموعه ناشران نمی‌دهد که در سطح شهرستان یا استانی به شکل اتحادیه عمل کنند؛ بنابراین گام مهمی که در ابتدا باید برداشته شود این است که قوانین موجود ارزیابی دقیق شود و بعد از آن اگر تناقضاتی وجود دارد، برطرف شود زیرا با قوانین موجود ساختار تشکیل اتحادیه کشوری زیر سوال می‌رود.
 
به‌نظر شما آیا ناشران استانی و شهرستانی از این ایده استقبال خواهند کرد؟
ما سال‌ها است که با موضوعی به اسم تمرکززدایی روبه‌رو هستیم؛ در این زمینه ناشران شهرستانی سوال می‌کنند اگر قرار است چنین اتحادیه‌ای تشکیل شود، قرار است چه مشکلاتی از من در شهرستان برطرف کند و چه کسانی قراراست سکان‌دار این اتحادیه شوند؟ آیا کسانی که در راس اتحادیه کشوری قرار می‌گیرند، منافع من را در شهرستان دنبال می‌کنند؟ زمانی که عملکرد کلی را در شرایط فعلی نگاه می‌کنیم، شاهد هستیم که ناشران از این موضوع بسیار آٰزرده هستند و همیشه گله‌مند بودند که نوع برخورد با ناشران تهرانی و شهرستانی یا حتی یک شرکت تعاونی در تهران و شهرستان‌ متفاوت است. به‌نظر من زمینه اعتماد و خوش‌بینی برای فعالیت اتحادیه کشوری اکنون وجود ندارد و در ابتدا در کنار ارزیابی قوانین باید این مساله نیز آسیب‌شناسی شود تا بتوان به جمع‌بندی مناسبی رسید.

از سوی دیگر باید در نظر داشت که اکنون در کشورمان مجموعه‌هایی داریم که به‌صورت شرکت تعاونی ناشران (آشنا) و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران فعالیت می‌کنند اما آیا ارزیابی دقیقی ازعملکرد کلی این مجموعه‌های ریز و درشت داریم؟ آیا اتحادیه تهران توانسته منافع ناشران را دنبال کند و عملکرد مفیدی داشته باشد؟ سطح فعالیت‌ها در تهران و شهرستان‌ها چه میزان موفق بوده است؟ بعد از ارزیابی کلی می‌توان به جمع‌بندی رسید که آیا می‌توانیم در قالب یک اتحادیه کشوری فعالیت کنیم یا نه؟

همان‌طور که گفتم این مساله خیلی پیچیده است و باید به تمام جنبه‌های آن نگاه کرد زیرا اولین سوالی که مجموعه ناشران مطرح می‌کنند این است که قرار است این اتحادیه چه مشکلی از من را حل کند؟ زیرا ناشران در این سال‌ها با چالش‌های بسیار زیادی روبرو هستند؛ چالش‌هایی که بسیاری از آن‌ها به بحران تبدیل شده است. بدنه نشر به شدت آسیب دیده و کل فرایند نشر از تولید محتوا تا چاپ و توزیع با بحران‌های خاص خود دست و پنجه نرم می‌کنند. در این میان رفتن به سمت اتحادیه کشوری بدون کار کارشناسی یک کار عجولانه است و ممکن است عواقب و بار جدیدی برای اهالی نشر ایجاد کند.
 
همان‌طور که شما هم اشاره کردید صنعت نشر اکنون با چالش‌های عمده‌ای نظیر فعالیت شبه‌ناشران، فروش اینترنتی کتاب با تخفیف‌های بالا، کتابسازی و .. روبه‌رو است. به نظر شما این اتحادیه می‌تواند این چالش‌ها را مرتفع کند؟
من فکر نمی‌کنم اتحادیه کشوری بتواند با این چالش‌ها روبه‌رو شود؛ دلیلم هم این است که وقتی اتحادیه شکل می‌گیرد، به دلیل گستردگی و ماهیت عملا باید امورات خودش را مدیریت و سازماندهی کند. بنابراین مشکلات و چالش‌هایی که صنعت نشر دارد، بیشتر به عملکرد ناشران و فضایی که در کشور شکل گرفته برمی‌گردد همچنین عملکرد اتحادیه در اصل به رویارویی اتحادیه بین ناشران و سیستم مدیریتی کشور برمی‌گردد. در واقع باید گفت که اتحادیه کشوری قرار است پیگیر منافع صنفی ناشران در برخورد با مسائل در سطح کلان کشور باشد و بیشتر نقش واسطه‌ای بین دولت و ناشران خواهد داشت. به‌طور کلی در این تشکل نقش اتحادیه این است که پیگیر منافع صنفی ناشران باشد.
 
پس برخورد با این چالش‌ها را چه کسی یا چه تشکلی باید دنبال کند؟
چالش‌‌هایی که ناشران با آن درگیر هستند ربطی به این موضوع ندارد. وقتی ناشر ما کتاب خارجی را بدون پرداخت حق‌التالیف به ناشر خارجی، ترجمه و چاپ می‌کند، نمی‌تواند شاکی باشد که چرا کتاب‌هایش در کشور کپی می‌شود. اولین مشکل و بحرانی که موجب شده است صنعت نشر ایران در فضای خارجی اعتبار خود را از دست بدهد، عدم رعایت کپی‌رایت است که توسط خیلی از ناشران نقض می‌شود.

مساله دیگر ناشرنماهایی که اکنون فعال هستند که حضور آن‌ها به عدم توزیع درست سهمیه کاغذ در سال‌های گذشته برمی‌گردد. مساله بعد این است که کتاب‌فروشان ما با فضای نشر دیجیتال و گسترش اینترنت در کشور رشد همسانی نداشته‌اند و سیستم جدید موجب شده است که نقش کتاب‌فروش کمرنگ شود. این درحالی است که کتاب‌فروشی‌ها برای به‌روزرسانی خود خیلی دیر اقدام کردند. در تمام حوزه‌‌های کسب‌وکار در بخش ارائه خدمات، تحولات زیادی داشتیم و بسیاری از کسب‌وکارها خیلی سریع خود را با فضای جدید تطبیق دادند و به سمت ایجاد وب‌سایت رفتند یا کسب و کار خود را با فضای دیجیتال و کسب و کار اینترنتی وفق دادند و توانستند منافع خود را حفظ کنند.
اما در فضای نشر این به‌‌روزرسانی انجام نشد؛ به طوری که خیلی از ناشران هنوز وب‌سایت و فروش آنلاین ندارد. این موضوع البته درباره کتاب‌فروشی‌ها هم صدق می‌کند. همین مساله موجب ظهور و بروز افراد جدیدی شد که توانستند از این فضا استفاده و کتاب‌ها را به‌صورت آنلاین عرضه کنند. در چنین فضایی که طبیعتا واسطه‌ها حذف شدند، نقش کتاب‌فروشی‌ها روز‌به‌روز کمرنگ‌تر شد؛ زیرا وقتی افراد می‌توانند کتاب‌‌ها را آنلاین خریداری کنند و قابلیت جستجوی بسیار زیادی در منابع مختلف دارند، طبیعی است که به کتاب‌فروشی نمی‌روند و هزینه کمتری می‌پردازند.

نباید فراموش کنیم که همه این موارد در حیطه پیگیری‌های اتحادیه کشوری نیست؛ زیرا برخی موضوعات جنبه حقوقی دارند و یک‌سری موضوعات هستند که به عملکرد ناشران برمی‌گردد. یک اتحادیه کشوری قادر به حل این مسایل نیست و این موضوع باید توسط ناشران و بخشی که نگران تخفیف‌های زیاد هستند حل و فصل شود. طبیعتا فضای کسب و کار جدید که یک بخشی از آن سایبری و دیجیتال است، این امکان را به وجود آورده است که افراد بتوانند با سریع‌ترین روش، کمترین هزینه و مدل‌های جدید دسترسی‌های بهتری به کتاب داشته باشند و فضای نشر ما باید روی این موضوع کار کند. هر چند در این زمینه معتقدم آموزش‌های به موقع و اصولی از سوی یک تشکل صنفی مثل اتحادیه می‌تواند در کاهش آسیب‌ها نقش به‌سزایی داشته باشد.

اما مساله اینجا است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی نشر در کشور هیچ برنامه مدونی برای این موضوع ندارد. همچنین اتحادیه‌هایی که در کشور فعالیت می‌کنند، هیچ برنامه‌ای برای ناشران ندارند و فقط اتحادیه ناشران تهران به‌صورت محدودی برنامه آموزشی دارد. از طرف دیگر بیشترین چالش‌ها را کتاب‌فروشان در سطح تهران دارند و همین مساله نشان می‌دهد که عملکردها ضعیف است و باید تغییرات عمده‌ای ایجاد شود زیرا برای حل بسیاری از مشکلات و چالش‌ها اهالی نشر باید خود را با فضای جدید تطبیق بدهند و سعی کنند مسائل را حل و فصل کنند.
 
به نظر شما برای شکل‌گیری این اتحادیه کشوری چه اشخاص یا مجموعه‌ای باید قدم اول را بردارد؟
فکر می‌کنم اگر قرار است قدمی برداشته شود اول باید ارزیابی دقیقی از عملکرد اتحادیه‌ها و تعاونی‌های کنونی داشته باشیم. باید ببینیم آیا علمکرد این اتحادیه‌ها مفید بوده و تا چه حد توانسته منافع ناشران را پیگیری کند، مشکلات صنفی را رسیدگی کند و در کیفیت کار آموزش و رشد ناشران کشور اثرگذار باشد؟ اتحادیه‌ها و تشکل‌های کنونی اکنون با چالش‌های بسیار زیادی روبه‌رو هستند و به‌عنوان مثال در توزیع سهمیه کاغذ مشکلات زیادی دارند و حمایتی هم از آن‌ها نمی‌شود.
 
یعنی معتقدید که فعلا اتحادیه کشوری شکل نگیرد و فعلا وضعیت تشکل‌های کنونی بررسی شود؟
بله! تاکید می‌کنم که گام اول برای تحقق این اتحادیه باید با ارزیابی و کارشناسی وضعیت کنونی برداشته شود و سپس در برنامه‌ریزی بلندمدت، یک‌سری هدف‌ها تعیین و برای هدف‌ها شرایطی در نظر گرفته شود که بتوانیم به آن‌ برسیم. زیرا وقتی این اتحادیه کشوری تشکیل شود، غیر از دریافت مجوز از وزارت ارشاد باید برای دریافت مجوز به مجع امور صنفی بروند و کلی وقت و انرژی سپری کنند. همچنین حق عضویت سالانه به مجمع بپردازند که این موضوع مشکل جدیدی برای ناشران به‌خصوص در استان‌ها ایجاد می‌کند.

به طور کلی معتقدم رفتن به سمت اتحادیه کشوری اگر اصولی باشد می‌توان به آن امیدوار بود اما با شرایط فعلی رفتن به سمت اتحادیه کشوری در روندی که ما تاکنون دیده‌ایم، فقط باعث می‌شود مشکلات ناشران بیشتر شود و هزینه‌های بیشتری بپردازند. باید در این زمینه برنامه‌ریزی کرد و ناشر را متقاعد کرد که اگر هزینه‌ای پرداخت می‌شود، برای او منفعت دارد اما چنین دیدگاهی وجود ندارد و ناشران اغلب احساس می‌کنند که مشکلی بر مشکلات دیگرشان اضافه می‌شود. در این زمینه فکر می‌کنم اگر روی اتحادیه‌هایی که الان کار می‌کنند، متمرکز شویم و آن‌ها را تقویت کنیم، می‌توانیم نقش اثرگذارتری در حمایت از ناشران و پیگیری مسائل صنفی آ‌ن‌ها داشته باشیم.