به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ایلام، «قاسم نظری» متولد ۱۷ شهریورماه سال ۱۳۴۷ از شهرستان دهلران. سال ۱۳۶۲ در سن ۱۴ سالگی نیمکت مدرسه را جهت دفاع از کیان مملکت و انقلاب رها کرد و تا پایان جنگ در جبهه ماند. پس از جنگ، ادامه تحصیل داد و سال ۱۳۷۴ وارد دانشگاه رازی کرمانشاه شد و در رشته جغرافیای طبیعی دوره کارشناسی را اخذ کرد. از همان ایام تا امروز در موضوع روایت جنگ فعالیت داشته است. مدرک استاد راوی را از دانشگاه امام حسین (ع) دریافت و از سال ۱۳۸۷ در مرکز حفظ آثار سپاه شروع به فعالیت‌های فرهنگی کرد. نظری در سال ۱۳۹۳ از خدمت بازنشسته شد، اما همچنان به فعالیتش در انتشارات ادامه داد تا انتهای سال ۱۳۹۸. بیشتر کارهایش حول تربیت نوقلم‌ها، تربیت راویان جوان، جمع‌آوری خاطرات رزمندگان، شهداء و تاریخ جنگ بود. اولین کتاب تولیدی در زمان مسئولیتش «تاریخ دفاع مقدس استان ایلام» نوشته «محمد صحرایی» بود که نشر فاتحان آن را به چاپ رساند. تأسیس نشر «سوره‌های عشق» در سال ۱۳۹۱ و همچنین تأسیس کتابخانه تخصصی «دا» برای کارهای پژوهشی، نقطه عطفی در دوران حضورش در مرکز حفظ آثار سپاه بود.
با این چهره فعال در حوزه فرهنگ و ادب دفاع مقدس در استان ایلام به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
انتشارات «سوره‌های عشق» را با چه اهدافی راه اندازی کردید؟
اغلب ناشران استان به دلایل مختلف کم‌تر می‌توانستند به موضوع تولیدات دفاع مقدس بپردازند و یک نوع پراکندگی هم در کار ایجاد می‌شد و از طرفی برای ما به عنوان متولی این کار سخت بود که برای تولیدات خود در پی نشر یا ناشران دیگری باشیم، لذا با تدابیر سازمان حفظ آثار سپاه در تهران این مشکل برطرف و نشر «سوره‌های عشق» تأسیس شد.
عمده فعالیت‌های تخصصی انتشارات شما بر حوزه و ادبیات دفاع مقدس و پایداری متمرکز است. فکر می‌کنید تا چه میزان در انتقال این ادبیات به جوامع هدف موفق بوده‌اید؟
نشر، یک تولیدکننده است و برای رساندن تولیدات خود به بازار و مخاطبان نیاز به همکاری اجزای دیگری هم دارد تا موفقیت حاصل شود. با توجه به اینکه چنین هماهنگی و وحدتی وجود ندارد، طبیعی است که هر آنچه ما می‌خواستیم محقق نشده است؛ لیکن در حد مقدورات خودمان نسبت به انتشار کتاب‌های تولیدی اقدام کرده‌ایم؛ به گونه‌ای که برخی آثار ما چند بار تجدید چاپ شده‌اند، اما جای کار هنوز زیاد است.
ظرفیت‌های جغرافیایی، اقلیمی و سیاسی استان ایلام - به عنوان استانی مرزی که ماه‌ها قبل‌تر از اعلام رسمی حمله عراق به ایران در ۳۱ شهریور ۵۹، مورد حمله و تعرض قرار گرفت - و جنگ و آوارگی مردم ایلام و مقاومت جانانه و دلاورانه مردم این دیار دلیر، نقش مهمی در آفرینش و تولید آثار ادبی فاخر در این خصوص داشته است. لطفاً از این ظرفیت و پتانسیل فرهنگی و ادبی و اجتماعی بگویید.
سؤال مهمی است. به نظر من جنگ و دفع جنگ صرفاً از طریق داشتن سلاح و نیرو تأثیر نمی‌پذیرد، بلکه عناصر دیگری هم در آن دخیل و مؤثرند که می‌توانند در کامیابی یا ناکامی جنگ مؤثر واقع شوند. استان ایلام پدیده‌های طبیعی و اقلیمی مناسبی در این رابطه دارد. داشتن چهار فصل کامل در طول سال، تفاوت 10 تا 12 درجه‌ای حرارت در شمال و جنوب استان، دشت‌ها، دره‌ها، رودخانه‌ها، ارتفاعات پست و بلند و گردنه‌ها، جنگل و مرتع و... از جمله این ویژگی‌هاست. اگر دقت کرده باشید، عراق جنگ را انتهای شهریور آغاز کرد و این یعنی شرایط آب و هوایی را در مرزها برای ورود و ادامه جنگ مدنظر فرماندهان بعثی بوده چرا که از مهرماه هوای گرم رو به زوال می‌رود در نتیجه تحمل آن بهتر و یا تصرف ارتفاعات مهم مرزی در «میمک» و برخی نقاط دیگر، به خاطر اهمیت همین مسائل جغرافیا و زمین است. به عنوان مصداق، حضور مردم ما با هدایت‌های زنده‌یاد «آیت‌الله حیدری ایلامی» مخصوصاً عشایر و ایلات در مرزها و مراتع مرزی یکی از این پدیده‌هاست که در خلق آثار فاخر مؤثر است.
با این چهره فعال در حوزه فرهنگ و ادب دفاع مقدس در استان ایلام به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
انتشارات «سوره‌های عشق» را با چه اهدافی راه اندازی کردید؟
اغلب ناشران استان به دلایل مختلف کم‌تر می‌توانستند به موضوع تولیدات دفاع مقدس بپردازند و یک نوع پراکندگی هم در کار ایجاد می‌شد و از طرفی برای ما به عنوان متولی این کار سخت بود که برای تولیدات خود در پی نشر یا ناشران دیگری باشیم، لذا با تدابیر سازمان حفظ آثار سپاه در تهران این مشکل برطرف و نشر «سوره‌های عشق» تأسیس شد.
عمده فعالیت‌های تخصصی انتشارات شما بر حوزه و ادبیات دفاع مقدس و پایداری متمرکز است. فکر می‌کنید تا چه میزان در انتقال این ادبیات به جوامع هدف موفق بوده‌اید؟
نشر، یک تولیدکننده است و برای رساندن تولیدات خود به بازار و مخاطبان نیاز به همکاری اجزای دیگری هم دارد تا موفقیت حاصل شود. با توجه به اینکه چنین هماهنگی و وحدتی وجود ندارد، طبیعی است که هر آنچه ما می‌خواستیم محقق نشده است؛ لیکن در حد مقدورات خودمان نسبت به انتشار کتاب‌های تولیدی اقدام کرده‌ایم؛ به گونه‌ای که برخی آثار ما چند بار تجدید چاپ شده‌اند، اما جای کار هنوز زیاد است.
ظرفیت‌های جغرافیایی، اقلیمی و سیاسی استان ایلام - به عنوان استانی مرزی که ماه‌ها قبل‌تر از اعلام رسمی حمله عراق به ایران در ۳۱ شهریور ۵۹، مورد حمله و تعرض قرار گرفت - و جنگ و آوارگی مردم ایلام و مقاومت جانانه و دلاورانه مردم این دیار دلیر، نقش مهمی در آفرینش و تولید آثار ادبی فاخر در این خصوص داشته است. لطفاً از این ظرفیت و پتانسیل فرهنگی و ادبی و اجتماعی بگویید.
سؤال مهمی است. به نظر من جنگ و دفع جنگ صرفاً از طریق داشتن سلاح و نیرو تأثیر نمی‌پذیرد، بلکه عناصر دیگری هم در آن دخیل و مؤثرند که می‌توانند در کامیابی یا ناکامی جنگ مؤثر واقع شوند. استان ایلام پدیده‌های طبیعی و اقلیمی مناسبی در این رابطه دارد. داشتن چهار فصل کامل در طول سال، تفاوت 10 تا 12 درجه‌ای حرارت در شمال و جنوب استان، دشت‌ها، دره‌ها، رودخانه‌ها، ارتفاعات پست و بلند و گردنه‌ها، جنگل و مرتع و... از جمله این ویژگی‌هاست. اگر دقت کرده باشید، عراق جنگ را انتهای شهریور آغاز کرد و این یعنی شرایط آب و هوایی را در مرزها برای ورود و ادامه جنگ مدنظر فرماندهان بعثی بوده چرا که از مهرماه هوای گرم رو به زوال می‌رود در نتیجه تحمل آن بهتر و یا تصرف ارتفاعات مهم مرزی در «میمک» و برخی نقاط دیگر، به خاطر اهمیت همین مسائل جغرافیا و زمین است. به عنوان مصداق، حضور مردم ما با هدایت‌های زنده‌یاد «آیت‌الله حیدری ایلامی» مخصوصاً عشایر و ایلات در مرزها و مراتع مرزی یکی از این پدیده‌هاست که در خلق آثار فاخر مؤثر است.
.jpg)
ادبیات دفاع مقدس و آیینی در استان ایلام می‌تواند یک برند باشد که نیاز است با تولید و آفرینش آثار فاخر ادبی و برجسته نام استان در سراسر کشور طنین انداز کند. نظر شما چیست؟
بله. استان ما می‌تواند پتانسیل بسیار مناسبی در تولید آثار فاخر داشته باشد. مقاومت مردم در داخل استان و مهاجرت نکردن به نقاط دیگر به رغم سقوط شهرهای مرزی و بمباران‌های شدید همه شهرها، حضور زنان و مردان برای دفاع، تشکیل یک تیپ و سپس ارتقاء آن به لشکر با استفاده از توان مردم، مبارزه با گروهک نفاق و گروهی موسوم به گوش‌بُرها همزمان با جنگ و خلق حماسه‌های مختلف، همه حکایت از وجود چنین ظرفیتی در استان دارد.
به عنوان ناشر، مؤلف و کارشناس سیاسی و نظامی بر آثار منتشر شده در قالب‌های مختلف از نظر محتوا و کیفیت محتوایی چه تحلیل و آسیب‌شناسی دارید؟
به نظرم محتواهای خوبی در آثار تولیدی در حوزه دفاع مقدس وجود دارد، اما در زمینه کیفیت و بالا بردن آنها جای کار زیادی وجود دارد. برخی تولیدات دفاع مقدس، مخاطب را به بی‌راهه سوق می‌دهد، برخی هم شهید و شهادت و سعادت را برای مخاطبین دست‌نیافتنی جلوه می‌دهند و برخی هم اهمال و اغماض دارند که این‌ها آسیب‌های موجودند.
یکی از کارکردهای جدی ادبیات، انتقال مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی و انسانی و... به نسل‌های آینده است تا از فراموشی در زمان و حافظه در امان بماند. میزان تلاش‌ها و حمایت‌های انجام شده در استان در این خصوص را چگونه ارزیابی و بررسی می‌کنید؟
تلاش‌های زیادی شده، البته من نقش سازمان یافته و متولی قاطع در این رابطه را ناقص می‌بینم، چرا که کارهای پراکنده، انفرادی و بدون نظارت، آسیب‌های اجتماعی فراوان دارد و به جای انتقال مفاهیم ارزشی دچار خطای فرهنگی خواهیم شد. باید به این مهم توجهی ویژه داشت. استفاده از کارشناسان نظامی، ادبی و حتی روان‌شناسی می‌تواند مددکار ما باشد.
یکی از آسیب‌های جدی در ادبیات دفاع مقدس سفارشی‌نویسی و پردازش به مفاهیم و موضوعات تکراری و گاه نخ‌نماست که مخاطب‌پسند نیست و معمولاً از آنها استقبال نمی‌کنند. آسیب‌شناسی و راه حل شما در این خصوص چیست؟
به نظرم این یک چالش جدی است که ما از این ظرفیت بزرگ که در طول هشت سال با آن مواجه بوده‌ایم نتوانیم شاه ماهی خود را صید کنیم. جای خالی در این موضوع عدم شناخت مخاطبان و ندیدن یا کشف نکردن ذائقه آن‌هاست. باید ابتدا مخاطبان را در طیف‌های مختلف ببینیم و با شناخت میل و ذائقه آنها تولیدات فاخر بنویسیم و عرضه کنیم.
آثاری که توسط مؤلفان بومی در حوزه جنگ و دفاع مقدس نوشته و منتشر می‌شود به‌خوبی در اختیار جوامع هدف در سطح کشور قرار نمی‌گیرد و حتی در استان نیز متاسفانه به‌خوبی پخش نمی‌شود و به دست عموم مردم و مخاطبان نمی‌رسد. به نظر شما علت چیست؟
داشتن وحدت رویه و متولی مشخص اولین کار در این رابطه است و سپس اتصال نهادها و ارگان‌های مختلف از مهدهای کودک تا آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها به این متولی ضروری است.
میان ادبیات دفاع مقدس با ادبیات پایداری چه اشتراکات و تفاوت‌هایی وجود دارد؟
هر دو در زمینه مقاومت و پایداری بحث می‌کنند اما در ادبیات پایداری، محور فقط جنگ و دفاع نیست بلکه ممکن است با موضوعات مختلفی مثل: پایداری در مقابل سیاست، اقتصاد، حقوق شهروندی، ظلم و ستم، اختناق و استبداد مواجه باشیم، اما در ادبیات دفاع مقدس، مقاومت در برابر یک تهاجم فیزیکی است.
ادبیات دفاع مقدس میراثی ارزشمند برای نسل آینده و معرفی آن به مخاطبان کودک و نوجوان ضرورتی انکارناپذیر است. برای انتقال این میراث بزرگ به مخاطبان یادشده چه اقداماتی انجام شده است؟
این موضوعی بسیار مهم و اساسی در همه جای دنیاست که اگر بنا باشد به تربیت و آموزش جامعه‌ای توجه کرد، اولویت با کودکان است. باید برای رشد و تعالی جامعه از پایه شروع کنیم. هرگاه پایه‌های جامعه را بیمه و محکم کنیم، به راحتی می‌توانیم سرشاخه‌ها را نیز اصلاح کنیم. به اعتقاد من خوشنویسی و نقاشی روی کاغذ سفید بسیار آسان‌تر از پاک کردن یک برگه پر از خط و رنگ‌آمیزی است. ذهن سفید کودکان آماده پذیرش حکاکی‌های زیبای ماست. در حال حاضر کودکان رغبت بهتری برای دیدن، ورق‌زدن و خواندن کتاب از خود نشان می‌دهند، زیرا دغدغه‌های آنها بسیار کم‌تر از جوانان و بزرگسالان است، لذا از این فرصت باید حداکثر استفاده را ببریم و چه بهتر که بهترین و سالم‌ترین مفاهیم که همان ادبیات مقاومت و پایداری است با زبان شیرین کودکانه تدوین و در اختیار این قشر آینده‌دار قرار دهیم. کارهای بسیار خوبی صورت گرفته و باید با روش‌ها و تکنیک‌های خاص خودش استمرار یابد.
از میزان حمایت‌های ادارات فرهنگی و مرتبط با حوزه تخصصی دفاع مقدس از آثار منتشرشده بگویید.
با توجه به تجربیات 10، 15 ساله‌ام در این حوزه تاکنون حمایت هیچ اداره و ارگان فرهنگی از محصولات فرهنگی لااقل در این حوزه ندیده‌ام. البته بجز اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان که به صورت محدود و دستورالعملی تعدادی کتاب از ناشرین خریداری می‌کند، جای مراکز مهمی چون آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها در این راستا به شدت خالی است.
برای مخاطبان کودک و نوجوان چه آثاری در حوزه دفاع مقدس منتشر کرده اید؟
در این زمینه با بهره‌گیری از دانش و توان نویسندگان بومی و نوقلم‌ها، آثار خوبی در قالب داستان و قصه در نشر «سوره‌های عشق» تولید شد و مورد توجه هم قرار گرفته است. با اینکه یک نشر نوپا داریم، اما بالغ بر 10 اثر مختص به کودک و نوجوان منتشر کرده‌ایم.
به عنوان ناشر و مؤلفی که در جریان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس حضور داشته و نقش‌آفرین بوده‌اید، ویژگی محتوایی آثار مؤلفان بومی با محوریت جنگ را نسبت به سایر استان‌های دیگر که با جنگ درگیر بوده‌اند، چگونه می‌بینید؟
چون با ناشران تخصصی اغلب استان‌ها همکاری داشته و در نمایشگاه‌های مختلف آثار آنها را هم دیده‌ام، معتقدم از برخی استان‌ها جلوتریم، با تعدادی برابری داریم و البته بعضی استان‌ها کارهای بیش‌تری نسبت به ما انجام داده‌اند که این مسئله برمی‌گردد به توان مالی‌شان که از این لحاظ استان‌های برخوردار هستند.
برخی از آثار که با موضوع جنگ نوشته می‌شود، با توجه به غلبه حس و عاطفه غنی بر متن، دچار شعارزدگی، بروز اطلاعات غیرواقعی (ناخواسته)، قهرمان‌سازی کاذب و ... می‌شود. برای جلوگیری از بروز چنین آسیب‌هایی، وظیفه ناشر را چگونه تعریف می‌کنید؟
یکی از آسیب‌ها در حوزه دفاع مقدس، بزرگ‌نمایی، غلو و کم‌صداقتی است که البته عمومیت ندارد، اما وجود دارد و این می‌طلبد که ناشران محترم چه ناشران تخصصی این حوزه و چه ناشران عمومی، از نظرات کارشناسان متعهد و خبره نظامی استفاده کنند. ناشر نباید دنبال منفعت مادی باشد و یا برای افزایش آثارش تعجیل داشته باشد، چراکه این امر اگر به یک رقابت و رویه غلط در بین مؤلفین و ناشرین تبدیل شود آسیب‌های آن به همه‌ی جامعه برخورد می‌کند.
با توجه به ظرفیت‌های اعلام شده در حوزه ادبیات در استان و پتانسیل‌های موجود و تلاش و همکاری بخش‌های حقوقی و حقیقی در این راستا راه‌اندازی جایزه‌ای ویژه برای مؤلفان و ناشران و پدیدآورندگان آثار فاخر در استان ضروری و لازم به نظر می‌رسد. نظر و تحلیل شما چیست؟
من در وهله نخست اعتقادم بر نظارت درست از سوی متولیانی است که در این حوزه مسئولیت دارند، تا آثار فاخر جای آثار کم ارزش را بگیرد و سپس از میان بهترین‌ها برخی ناشرین مورد تجلیل قرار بگیرند، نه اینکه اغلب آثار ناشران ضعیف باشند و دنبال فاخر بگردیم. ما باید به سمتی برویم که انتخاب ناشران موفق و انتخاب آثار فاخر برایمان سخت شود.
از دریچه کارشناسی سرهنگ قاسم نظری، کارشناس، نویسنده و ناشر آثار ادبیات دفاع مقدس، آسیب‌های محتوایی و تکنیکی در آثار منتشرشده در استان ایلام چیست؟
به نظرم آثار متعدد و زیادی تاکنون در استان به چاپ رسیده است. بسیاری از این آثار حاوی مطالب ناب هستند، اما از حیث ادبیات و نگارش به آنها کم‌توجهی شده است و این هم به دلیل نوپا و کم تجربه بودن مؤلفان و ناشران است. البته به مرور شاهد خلق آثار بهتری بوده‌ایم. ما برای رسیدن به یک منطق و استاندارد لازم، چه از حیث محتوا و تکنیک نویسندگی، باید آموزش، ترغیب به مطالعه و استفاده از تجارب نویسندگان حرفه‌ای به نویسندگان بومی مخصوصاً نوقلم‌ها را توصیه و الزام کنیم.
از کارهای اخیر چه خبر؟
به صورت موردی فعالیت دارم در حال حاضر دو اثر در انتهای تدوین و یک پروژه پژوهشی هم در دستور کار دارم.
از موفقیت‌ها و افتخارات انتشارات بگویید.
از موفقیت‌های نشر «سوره‌های عشق» شرکت فعال در تمام نمایشگاه‌های بین‌المللی و کشوری در تهران و بسیاری از استان‌ها بوده و در مرکز استان هم به همین صورت. ضمن آنکه در تولیدات آثار حوزه دفاع مقدس، چهار سال ناشر برتر در این حوزه بودم.
و سخن پایانی؟
ادبیات مقاومت و پایداری که قله رفیع و تغذیه‌کننده آن انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است، یک فرصت استثنایی برای تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان کشور است، زیرا ما در این رابطه با حقایق قابل لمسی روبه رو هستیم و پذیرش آنها و انتقال این مفاهیم بسیار راحت‌تر از انتقال تخیلات و موضوعات غیر واقعی و موهوم است. از طرف دیگر در ساختن یک فرهنگ پیشرو و موفق ابزار مناسبی در اختیارمان است که باید قدر آن را بدانیم و استفاده ببریم و این یک وظیفه مهم است که بر عهده ناشران و نویسندگان و متولیان فرهنگی کشور است.
نظر شما