در ابتدای این نشست، محسن سلیمانی فارسانی، نویسنده، کارگردان و بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توانیم هویت را در ادبیات دفاع مقدس رصد کنیم؟ گفت: هویت یا کیستی می‌تواند هویت خانوادگی، تاریخی و غیره باشد، اما بالاترین سطح هویت، هویت ملی است، زیرا رابطه انسان با کشورش را به منصه ظهور می‌رساند.
وی با اشاره به اهمیت این نشست برای دوستانی که در ادبیات نمایشی مخصوصاً در حوزه دفاع مقدس فعالیت می‌کنند، اظهار کرد: آن‌ها که همواره چشم طمع به این ملت داشته‌اند و همیشه هم اشتباه کرده‌اند و سرشان به سنگ خورده باید با هویت ملت ما آشنا شوند، چون اگر هویت جوانان و ملت ما را می‌شناختند، هیچ‌وقت دست به اسلحه نمی‌شدند. مثل اتفاقی که در هشت سال دفاع مقدس افتاد و دشمن فکر می‌کرد که یک ارتشی هست در کنار یک انقلاب نوپا و حالا ما می‌توانیم به این کشور تجاوز کنیم، اما ملت که نسبت به کشور خود احساس دین می‌کردند حماسه‌ای خلق کردند که بسیار شگرف بود و آن‌ها نتوانستند این اتفاق را هضم کنند و هنوز هم در حال همین اشتباه هستند و اگر هویت ما را بشناسند این‌قدر کشور و ملت ما را تهدید نمی‌کنند.
سلیمانی در ادامه سخنان خود با اشاره به بخش کوتاهی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی که در سال ۹۷ خطاب به هنرمندان داشتند، عنوان کرد: ایشان می‌فرمایند: «جوانان را با هویت بار بیاورید. اگر جامعه احساس هویت نکرد صداهای بلند تحکم‌آمیز، راحت او را مغلوب خواهد کرد. آن‌که ایستادگی می‌کند، کسی است که احساس هویت می‌کند». هویت، گاهی ملی، گاه دینی و گاهی انسانی است. جامعه ایرانی اسلامی ما هویت قوی و قابل استقامتی دارد و این را باید به جوانان منتقل کنیم. در زمینه فرهنگی نیز بخش‌های فرهنگی باید احساس مسئولیت کرده و در این زمینه کار کنند.
وی افزود: حتی در زمان پهلوی هم با توجه به هویتی که جوانان ما داشتند، ضمن این که تجدد و مسائلی از این دست وجود داشت و رژیم پهلوی سعی می‌کرد، آن‌ها را به سوی ازخود بیگانه‌شدن‌ها سوق دهد، اما ما دیدیم وقتی که انقلاب در حال شکل‌گیری بود باز هم همین جوان‌ها به هویت خودشان برمی‌گردند؛ یعنی وقتی هویت، نهادینه و ریشه‌دار هست و در روح و جان این جوان‌ها ریشه دارد این انقلاب شکوهمند شکل می‌گیرد. نکته قابل توجه این است که حتی کشور ما در زمان پهلوی ژاندارم منطقه بود؛ یعنی از یک قدرت نظامی برخوردار بود، اما چون وام‌گیرنده استکبار و قدرت‌های بزرگ بود و آن‌ها این قدرت را به وی عرضه کرده بودند، هرموقع می‌خواستند این قدرت را می‌دادند و هر موقع نمی‌خواستند می‌گرفتند، تا اتفاقاتی که در کودتای زمان مصدق شکل گرفت. همین الآن شما در منطقه شاهد هستید که در کشورهای حکام مستبد عربی هیچ‌گونه ثبات تاثیرگذار بین جوانان وجود ندارد، به خاطر اینکه هروقت آن‌ها بگویند بشود، می‌شود و هر وقت بگویند نشود، نمی‌شود و حتی در مسائل دینی هم آن‌ها مشکل دارند به دلیل اینکه نمی‌توانند به صراحت بگویند دین ما این‌گونه گفته است، نمونه آن اتفاقاتی که همین الان در افغانستان و پیرامون ما در حال شکل‌گیری است.
این نویسنده و بازیگر سینما با اشاره به اینکه هویت ملی ایرانی به شکلی زیبا در بسیاری از جاها خودنمایی می‌کند، افزود: در منطقه‌ای هستیم که پل ارتباطی بین ملل و فرهنگ‌ها هستیم. سرزمینی کهن با تمدنی کهن داریم که شاهد تحولات زیادی بوده است. از جمله آن‌ها می‌توانیم به تحولات نظامی و سیاسی اشاره کنیم. اگر بخواهیم قدری به بحث ادبیات نمایشی دفاع مقدس نزدیک شویم به دلیل اینکه خود جنگ تحمیلی ناگهانی شروع شد و هیچ‌کس این آمادگی را نداشت که با همچین اتفاقی مواجه شود، طبیعتاً برای هنرمندان نیز یک اتفاق جدید بود، اما از دل همین اتفاقات، هنرمندانی پا به این عرصه می‌گذارند که معتقدند باید دین خود را ادا کنند و باعث می‌شوند، این اتفاقات زیبا به قلم و تصویر کشیده شود. نمایشنامه‌هایی خلق کردند و به مرور در ادبیات نمایشی اتفاقات خیلی خوبی افتاد.
وی تصریح کرد: بر اساس هویت ایرانی، نمایشنامه‌های خیلی خوبی خلق شد. نمایشنامه‌هایی برگرفته از نگرش آدم‌ها با همان احساس مشترکی که وجود داشت. حالا در ورای همین هنرمندانی که احساس دین کردند، ادبیات نمایشی شاکله‌ای پیدا کرده و به جایی رسیده که جشنواره‌هایی با این مضمون برگزار می‌شود و همین الآن هم باز هنرمندان بر اساس احساس دینی که دارند در بحث مدافعان حرم که یک بحث فراملی است ورود کرده‌اند، چون هویتی در ذات ایرانیان است که وقتی می‌بینند در جایی ظلمی صورت می‌گیرد احساس می‌کنند باید پا به عرصه بگذارند. در این زمینه نیز نمایشنامه‌هایی خلق شده و جشنواره‌هایی شکل گرفته مثل جشنواره «سردار دل‌ها» که جای تشکر و قدردانی دارد.
پدیده دفاع مقدس دارای ریشه‌ها و پسینه‌هایی است
در ادامه این نشست، منوچهر اکبرلو، نمایشنامه‌نویس، منتقد و کارگردان تئاتر با اشاره به پدیده جنگ هشت ساله، ابعاد آن و نمودش در آثار نمایشی گفت: پدیده دفاع مقدس دارای ریشه‌ها و پسینه‌هایی است. دفاع مقدس کوتاه‌مدت نبوده است. بعد از دفاع مقدس با تبعات مثبت و منفی سیاسی و فرهنگی مواجه هستیم که در ادبیات و آثار فرهنگی ما وجود دارد. مطالعه موردی مناسب که در آن هویت ملی با ابعاد مختلف بررسی شود، لازم است و امیدوارم اتفاق بیفتد، این مسئله به درد مدیران فرهنگی می‌خورد و چراغ راه نمایشنامهنویسان می‌شود.
وی همچنین به ابعاد مختلف هویت ملی اشاره کرد و گفت: مثلاً در بعد اجتماعی، کیفیت روابط اجتماعی فرد با نظام کلان جامعه مد نظر است. حالا این مناسبات فرد با نظام بیرونی و آدم‌های دیگر هرچقدر بیشتر تقویت شود، هویت ملی قوام بیشتری خواهد داشت و نمود آن در تربیت خانوادگی و ادبیات نمایشی و موارد مختلف دیده می‌شود. نمود هویت ملی در پذیرش یکدیگر به عنوان هموطن، نگرش مثبت به دیگر هموطنان است. جالب این است که وقتی ما از ایران خارج می‌شویم، ایرانیانی را می‌بینیم که از یکدیگر فاصله می‌گیرند، یعنی نگرش مثبتی نسبت به یکدیگر ندارند در واقع ابعاد دیگر هویتی آن‌ها دچار چالش شده است.
اکبرلو افزود: بعد دیگر هویت ملی، بعد تاریخی است. هرچه احساس ما نسبت به واقعه تاریخی همچون جنگ مشترک‌تر باشد، می‌توان گفت هویت ملی در بین ما فراگیرتر و غنی‌تر است؛ هرچه احساس مشترک ما متفاوت باشد، اشتراک کمتری داشته باشیم، هویت ما دچار پراکندگی و آسیب است و به آن ضربه و آسیب وارد می‌شود.
وی به هویت جغرافیایی به عنوان بعد دیگر هویت ملی اشاره کرد و گفت: هویت جغرافیایی، یعنی نگرش مثبت به آب و خاک، مسأله‌ای که ما در زمان جنگ زیاد می‌بینیم. من با توجه به اینکه افتخار داشتم مدتی در قرارگاه غرب کشور مسئول رساندن نامه‌های رزمندگان به خانواده‌هایشان بودم، مشاهده می‌کردم که حجم بسیار زیادی از این‌ها درباره دعوت فرزند، همسر، برادر و دانش‌آموزان به نگاه و نگرش مثبت در رابطه با مسئله آب و خاک است که برخی سیاست‌گذاری‌های غلط باعث شد این بخش کمتر مورد توجه قرار گیرد و بیشتر بخش مذهبی و ایدئولوژیک قضیه بلد شده است. واقعیتی که وجود دارد این است که این نگرش در رزمندگان و کسانی که می‌خواهند جهان‌بینی رزمندگان را در آثار نمایش دهند، بسیار پررنگ است. نمود هویت ملی در بعد جغرافیایی قبل از هر چیزی آمادگی برای دفاع از سرزمین در بحران‌های اجتماعی و نظامی است. در آخرین آماری که سال قبل گرفتم، 85.3 درصد دانشجویان تمایل به مهاجرت نداشتند البته در این نظرسنجی فرض شده بود که تمام شرایط برای مهاجرت آن‌ها فراهم است؛ این چیزهایی است که نمود پیدا نمی‌کند.
اعتقاد به ضرورت یکپارچگی و تعلق به جامعه از جمله نمودهای هویت ملی در ادبیات نمایشی ماست
این نویسنده و منتقد تصریح کرد: اعتقاد به وجود جامعه ایرانی، ضرورت یکپارچگی جامعه ایران، احساس تعلق به جامعه و تعهد به فضای جامعه از جمله نمودهای هویت ملی در ادبیات نمایشی ماست. در بعد هویت تاریخی آنچه پررنگ‌تر است، احساس تعلق و افتخار به دوره‌های مختلف تاریخی است که در آثار ادبیات نمایشی مشاهده می‌شود. در بعد هویت اجتماعی نگرش مثبت به آب و خاک و آمادگی در مورد دفاع از سرزمین در ادبیات نمایشی نمود بیشتری دارد. در بعد فرهنگی، ارزش‌گذاری به میراث گذشته، حفظ میراث گذشته و اعتقاد به زبان فارسی در ادبیات نمایشی بیشتر به چشم می‌خورد. در بعد سیاسی دفاع از یکپارچگی سیاسی، اهمیت دادن به جایگاه مردم در نظام سیاسی، مردم‌سالاری و اهمیت دادن به جایگاه کشور در نظام بین‌المللی از جمله موارد مطرح در ادبیات نمایشی است.
ایرج افشاری اصل، نویسنده و کارگردان تئاتر در بخش پایانی این نشست به ارتباط هویت با فرهنگ اشاره کرد و گفت: وقتی بحث از دفاع مقدس و فرهنگ دفاع مقدس می‌شود، می‌بینیم این هویت‌بخشی است که فرهنگ دفاع مقدس را به وجود آورده است. فرهنگ شامل دانایی، هنر و اخلاق می‌شود؛ تمام این‌ها دست‌به‌دست هم می‌دهند و تولید معنا می‌کنند. البته در هر برهه‌ای تعریف هویت تغییر می‌کند، چه بخواهیم و چه نخواهیم هشت سال دفاع مقدس مهم‌ترین برهه تاریخ معاصر ماست. اگر ارتباط دفاع مقدس با هویت را بررسی کنیم، می‌بینیم آن هشت سال خودش تولید معنا و ارزش می‌کند. پدیده جنگ در این هشت سال نسبت به هویت مضمونش عوض می‌شود؛ به‌عنوان مثال در سال 59 واژه دفاع مقدس نبود، بلکه می‌گفتیم جنگ؛ بعد از مدتی دفاع مقدس جایگزین جنگ شد. در حال حاضر واژه مقاومت جایگزین دفاع مقدس شده است، چون هویت تغییر ماهیت دارد و ما به دنبال معنا بودیم. هویت اتوماتیک‌وار می‌آید، شکل‌های هنری آن را می‌بینیم. از دیدگاه نویسندگان مختلف و هنرمندان متوجه می‌شویم که هویت دارد عوض می‌شود.
وی عنوان کرد: در آستانه جشنواره کتاب برگزیده سال دفاع مقدس هستیم. رکن رکین تئاتر دفاع مقدس، متن است؛ اگر متن خوب باشد، هویت و ارزش‌ها در آن مستتر باشد، تئاتر قابل قبولی خواهیم داشت. در سال 82 از بین 37 هزار و 542 اثر مکتوب چاپ شده 336 عنوان دفاع مقدسی بود، هرچند تعداد کمی است اما کیفیت قابل قبول است. در سال 83، 41 هزار و 497 اثر مکتوب چاپ شده داشتیم که 495 عنوان دفاع مقدسی است. در سال 84 شاهد چاپ 51 هزار و 510 عنوان اثر مکتوب بودیم که 514 عنوان دفاع مقدسی است. آمار از نظر کیفی قابل توجه است. خوشبختانه بخشی از این نوشتار تبدیل به وجود نویسنده می‌شود. این آمار نشان می‌دهد که در حال حاضر نویسندگان به دنبال کیفیت هستند. آمار از نظر کمی کاهش یافته اما کیفیت افزایش پیدا کرده است و آثاری بر روی صحنه رفته‌اند که یک‌تنه یک جشنواره بوده‌اند.
نظر شما