واقعیت این است که تقریباً تمام محققان و مورخان معاصری که درباب تنگستان کتاب و رساله نوشته‌اند، از شادروان علیمراد فراشبندی گرفته تا سیدقاسم یاحسینی، بنده نگارنده، نگاه و دیدشان به تنگستان غالباً نگاهی نخبه‌گرایانه، سیاسی و با تکیه بر ابعاد مبارزاتی مردم تنگستان بوده است. حال آن که وقت و هنگام آن فرا رسیده که تاریخ تنگستان از نگاه و زاویه تاریخ اجتماعی، تاریخ از پائین و توجه به کودکان، جوانان، زنان و اقشار فرودست جامعه نوشته شود. در تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری تنگستان باید تجدید نظر اساسی کرد.
اخیراً دوست پژوهشگر و مورخ توانمند مرتضی کرمی کتابی درباب تاریخ شهر اهرم با عنوان «تاریخ اهرم؛ تاریخ تحولات اجتماعی سیاسی و اقتصادی اهرم تنگستان» چاپ و منتشر کرده که در نوع خود ابتکاری و حاوی اطلاعات و دیدگاه‌های نو است.
تخصص اصلی و عمده مرتضی کرمی تا امروز، تاریخ آموزش و پرورش تنگستان و کل استان بوشهر بوده است. وی در این زمینه تاکنون چندین کتاب مهم و قابل اعتنا نوشته که تاریخ آموزش و پرورش تنگستان، تاریخ سپاهیان دانش در بوشهر و تاریخ تحلیلی آموزش و پرورش بوشهر از آن جمله است. کتاب بسیار حجیم تاریخ تحلیلی آموزش و پرورش وی که چندی پیش به حُلۀ طبع آراسته شد، اثری است ماندگار و مستند درباب تاریخ تحولات فرهنگ و آموزش و پرورش بوشهر از عصر باستان تا امروز.
من نمی‌دانم مرتضی کرمی در درباب فلسفه تاریخ و خصوصاً مکاتب تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری چه اندازه مطالعه دارند، اما نگاه بعضاً غیر سیاسی ایشان در تاریخ‌نگاری، و توجه به تاریخ اجتمای اهرم، برای من جالب و قابل تأمل است. در کتاب تاریخ اهرم، مولف کوشیده تا با سودبری از منابع کتبی، منابع آرشیوی و اسناد، خاطرات شفاهی و نشریات، نگاهی کلی و همه جانبه به تاریخ اهرم داشته باشد. شهر اهرمِ تنگستان در استان بوشهر، علیرغم حوادث بسیاری که در آن اتفاق افتاده، تا امروز فاقد تاریخی مدون و مستند بوده است. این خلاء را مرتضی کرمی با نوشتن و انتشار کتاب «تاریخ اهرم» تا اندازه زیادی پر کرده است.
اکنون با تکیه بر کتاب تاریخ اهرم، مردم این شهر، اهالی تنگستان، بوشهر و کل علاقه‌مندان به مطالعات تاریخی، کتاب و منبعی در اختیار دارند که چشم‌اندازی است کلی بر شهر تاریخی اهرم از زوایی مختلف. اهرم تاریخی دراز دارد. چنان که در جای دیگری نیز نوشته‌ام، در کتاب «مطالعاتی درباب تنگستان»، بدون شک این منطقه از تنگستان در عصر ساسانیان منطقه‌ای آباد و سکونتگاه آدمیان متمدن بوده است. اهرم در زمان ساسانیان احتمالاً «رام اهرم» نام داشته که ریشه‌شناسی این واژه نشان از رونق کشاورزی، مرتع داری، دامداری و وفور احشام در آن عصر دارد. تحولات سیاسی رام اهرم در زمان یعقوب لیث صفاری نیز جالب است و تا امروز، قدیمی‌ترین سند درباب تاریخ و پیشینه این خطه از تنگستان است.
تاریخ اهرم در فاصله عصر صفاریان تا پایان عصر صفوی تاریخی است تا امروز خاموش و روایت ناشده. کرمی در تحقیق خود با عنایت به این فقدان روایت، تلاش کرده تاریخی پیوسته از اهرم از عصر باستان تا امروز به دست دهد. کوششی که قرین به‌توفیق بوده است. نویسنده کتاب، در پژوهش جدید خود، تنها به تاریخ تحولات سیاسی نپرداخته، بلکه سری نیز به حوزههای دیگری چون زنان، سبک زندگی، خورد و خوراک، لباس و پوشش، بازی‌های محلی، هنر، ژورنالیسم، سیستم اداری، مدنیت شهری و کثیری از مقولات دیگر زده است.
ای کاش نویسنده خطر و جسارت کرده و مطالبی نیز درباب تاریخ تکاپوها و فعالیت‌های گروههای سیاسی و فکری در اهرم می‌نوشت. می‌دانیم که مثلاً حزب توده ایران در سال‌های نهضت ملی در اهرم نیز شاخه و تکاپو داشته و تحولات جالبی در این زمینه اتفاق افتاده که تا امروز حتی روایت نیز نشده است. همچنین در سال‌های پس از انقلاب، هواداران گروههای چپ مارکسیستی و سازمان مجاهدین خلق ایران و دیگر گروههای سیاسی، در اهرم نیز فعال بوده‌اند که به هرحال، آن فعالیت‌ها نیز جزء «تاریخ اهرم» به شمار می‌روند.
برای شخص من که به جنبش و تکاپوهای زنان در تاریخ بوشهر، و در این جا، تنگستان، علاقه دارم، نیز این اثر حرف‌ها برای گفتن دارد. علما، شاعران، نویسندگان و سخنسرایان اهرمی نیز از نگاه تیزبین کرمی دور نمانده‌اند. البته نویسنده در بخش زنان و مردان شاعر و نویسند می‌توانست دقت و حوصله بیشتری به خرج داده و مطالب مختصر اما جامعی می‌نوشت. همچنین جای بخش مستقلی درباب زنان روزنامه‌نگار اهرمی، اعم از نویسنده، گزارشگر، خبرنگار و...، نیز در این اثر خالی است!
کتاب می‌توانست تحلیلی‌تر و با تکیه و سودبری از علوم اجتماعی نوشته و پرداخته شود، اما همین تلاش و کوشش مرتضی کرمی نیز کار کمی نیست. سعیشان مشکور باد.
کتاب «تاریخ اهرم» تالیف مرتضی کرمی در 704 صفحه، شمارگان یکصد نسخه و بهای 140 هزار تومان از سوی انتشارات نور علی نور منتشر شد.
نظر شما