به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، غالب مطالعات و منابعی که تا امروز درباب تنگستان، دلوار، اهرم و... نوشته و منتشر شده، رنگ و بوی تاریخ سیاسی و مبارزاتی دارند. نویسندگان و پژوهشگران در پنجاه، شصت سال اخیر، عنایت چندانی به تاریخ اجتماعی و همچنین تاریخ از پائین تنگستان نداشته‌­اند. واضع و مبرهن است که مردم تنگستان در طول تاریخ، فقط مبارزه و جنگ نکرده‌‌اند! آنان، زن و مرد، «زندگی» نیز کرده‌­اند و هنوز نیز می‌­­کنند، اما منابع و کتاب­‌هایی که تا امروز درباب تنگستان نوشته و منتشر شده، به جز یک مورد استثنایی، غالباً تمرکزشان بر مبارزات ضداستعماری و ضدانگلیسی مردم تنگستان بوده است. آن استثنا، کتاب بسیار ارزشمند محمدعلی­خان سدیدالسلطنه است که اندکی پیش از انقلاب مشروطه، سفری به تنگستان داشته و مطالب جالب و ارزشمندی درباب تاریخ اجتماعی تنگستان و اهرم نگاشته است. هرچند آن رساله نیز، نگاه غالبش سیاسی و نخبه­‌گرایانه است.

واقعیت این است که تقریباً تمام محققان و مورخان معاصری که درباب تنگستان کتاب و رساله نوشته‌­اند، از شادروان علی­مراد فراشبندی گرفته تا سیدقاسم یاحسینی، بنده نگارنده، نگاه و دیدشان به تنگستان غالباً نگاهی نخبه‌­گرایانه، سیاسی و با تکیه بر ابعاد مبارزاتی مردم تنگستان بوده است. حال آن که وقت و هنگام آن فرا رسیده که تاریخ تنگستان از نگاه و زاویه تاریخ اجتماعی، تاریخ از پائین و توجه به کودکان، جوانان، زنان و اقشار فرودست جامعه نوشته شود. در تاریخ‌­نگاری و تاریخ‌­نگری تنگستان باید تجدید نظر اساسی کرد.
اخیراً دوست پژوهشگر و مورخ توانمند مرتضی کرمی کتابی درباب تاریخ شهر اهرم با عنوان «تاریخ اهرم؛ تاریخ تحولات اجتماعی سیاسی و اقتصادی اهرم تنگستان» چاپ و منتشر کرده که در نوع خود ابتکاری و حاوی اطلاعات و دیدگاه­‌های نو است.

تخصص اصلی و عمده مرتضی کرمی تا امروز، تاریخ آموزش و پرورش تنگستان و کل استان بوشهر بوده است. وی در این زمینه تاکنون چندین کتاب مهم و قابل اعتنا نوشته­ که تاریخ آموزش و پرورش تنگستان، تاریخ سپاهیان دانش در بوشهر و تاریخ تحلیلی آموزش و پرورش بوشهر از آن جمله است. کتاب بسیار حجیم تاریخ تحلیلی آموزش و پرورش وی که چندی پیش به حُلۀ طبع آراسته شد، اثری است ماندگار و مستند درباب تاریخ تحولات فرهنگ و آموزش و پرورش بوشهر از عصر باستان تا امروز.

من نمی­‌دانم مرتضی کرمی در درباب فلسفه تاریخ و خصوصاً مکاتب تاریخ‌­نگری و تاریخ­‌نگاری چه اندازه مطالعه دارند، اما نگاه بعضاً غیر سیاسی ایشان در تاریخ‌­نگاری، و توجه به تاریخ اجتمای اهرم، برای من جالب و قابل تأمل است. در کتاب تاریخ اهرم، مولف کوشیده تا با سودبری از منابع کتبی، منابع آرشیوی و اسناد، خاطرات شفاهی و نشریات، نگاهی کلی و همه جانبه به تاریخ اهرم داشته باشد. شهر اهرمِ تنگستان در استان بوشهر، علیرغم حوادث بسیاری که در آن اتفاق افتاده، تا امروز فاقد تاریخی مدون و مستند بوده است. این خلاء را مرتضی کرمی با نوشتن و انتشار کتاب «تاریخ اهرم» تا اندازه زیادی پر کرده است.



اکنون با تکیه بر کتاب تاریخ اهرم، مردم این شهر، اهالی تنگستان، بوشهر و کل علاقه‌مندان به مطالعات تاریخی، کتاب و منبعی در اختیار دارند که چشم‌اندازی است کلی بر شهر تاریخی اهرم از زوایی مختلف. اهرم تاریخی دراز دارد. چنان که در جای دیگری نیز نوشته‌­ام، در کتاب «مطالعاتی درباب تنگستان»، بدون شک این منطقه از تنگستان در عصر ساسانیان منطقه‌­ای آباد و سکونت­گاه آدمیان متمدن بوده است. اهرم در زمان ساسانیان احتمالاً «رام اهرم» نام داشته که ریشه­‌شناسی این واژه نشان از رونق کشاورزی، مرتع داری، دامداری و وفور احشام در آن عصر دارد. تحولات سیاسی رام اهرم در زمان یعقوب لیث صفاری نیز جالب است و تا امروز، قدیمی‌­ترین سند درباب تاریخ و پیشینه این خطه از تنگستان است.

تاریخ اهرم در فاصله عصر صفاریان تا پایان عصر صفوی تاریخی است تا امروز خاموش و روایت ناشده. کرمی در تحقیق خود با عنایت به این فقدان روایت، تلاش کرده تاریخی پیوسته از اهرم از عصر باستان تا امروز به ­دست دهد. کوششی که قرین به­‌توفیق بوده است. نویسنده کتاب، در پژوهش جدید خود، تنها به تاریخ تحولات سیاسی نپرداخته، بلکه سری نیز به حوزه­های دیگری چون زنان، سبک زندگی، خورد و خوراک، لباس و پوشش، بازی­‌های محلی، هنر، ژورنالیسم، سیستم اداری، مدنیت شهری و کثیری از مقولات دیگر زده است.

ای کاش نویسنده خطر و جسارت کرده و مطالبی نیز درباب تاریخ تکاپوها و فعالیت­‌های گروه­ه‌ای سیاسی و فکری در اهرم می‌­نوشت. می‌دانیم که مثلاً حزب توده ایران در سال­‌های نهضت ملی در اهرم نیز شاخه و تکاپو داشته و تحولات جالبی در این زمینه اتفاق افتاده که تا امروز حتی روایت نیز نشده است. همچنین در سال‌­های پس از انقلاب، هواداران گروه­‌های چپ مارکسیستی و سازمان مجاهدین خلق ایران و دیگر گروه‌­های سیاسی، در اهرم نیز فعال بوده‌­اند که به هرحال، آن فعالیت­‌ها نیز جزء «تاریخ اهرم» به شمار می­‌روند.

برای شخص من که به جنبش و تکاپوهای زنان در تاریخ بوشهر، و در این جا، تنگستان، علاقه دارم، نیز این اثر حرف­‌ها برای گفتن دارد. علما، شاعران، نویسندگان و سخن­سرایان اهرمی نیز از نگاه تیزبین کرمی دور نمانده‌­اند. البته نویسنده در بخش زنان و مردان شاعر و نویسند می‌توانست دقت و حوصله بیشتری به خرج داده و مطالب مختصر اما جامعی می­‌نوشت. همچنین جای بخش مستقلی درباب زنان روزنامه‌نگار اهرمی، اعم از نویسنده، گزارشگر، خبرنگار و...، نیز در این اثر خالی است!

کتاب می­‌توانست تحلیلی‌­تر و با تکیه و سودبری از علوم اجتماعی نوشته و پرداخته شود، اما همین تلاش و کوشش مرتضی کرمی نیز کار کمی نیست. سعیشان مشکور باد.

کتاب «تاریخ اهرم» تالیف مرتضی کرمی در 704 صفحه، شمارگان یکصد نسخه و بهای 140 هزار تومان از سوی انتشارات نور علی نور منتشر شد.