به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشر کتاب در حوزه کودک و نوجوان را می‌توان یکی از پرمخاطره‌ترین فعالیت‌های انتشاراتی در کشور دانست،‌ بالا بودن قیمت مواد اولیه تولید کتاب کودک در ایران؛ به‌خصوص کاغذ و مقوا، کاهش شمارگان کتاب‌های این حوزه‌، همچنین تعدد و تکثر ناشرانی که طی سال‌های اخیر به این حوزه پیوسته‌اند، موجب شده است که شرایط کار سخت شود.
 
از دیگر مشکلاتی که ناشران کودک و نوجوان با آن دست به گریبان هستند، نبود ویترین مناسب برای عرضه کتاب‌هایشان، همچنین در دسترس نبودن آثار آن‌ها برای مخاطبان‌شان است. موضوعی جدی که اگرچه با افتتاح و بازگشایی چند کتاب‌فروشی تخصصی کودک طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای رفع محدودیت‌های آن شده است، اما مانعی بزرگ برای تولیدات و توسعه نشر این حوزه به شمار می‌آيد.
 
نگاهی راه‌های برون‌رفت از این مشکلات و رسیدن به یک نسخه جامع و کامل برای بهبود وضعیت، بهانه‌ای شد تا با محمدتقی حق‌بین، مدیر انتشارات کتاب یک و عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان به گفت‌وگو بنشینیم و درباره این موضوعات با وی صحبت کنیم. حق‌بین در این مصاحبه با تاکید بر ضرورت تقویت کتابخانه‌های عمومی و محله‌ای، به نقش نهادهای دولتی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در توسعه و تقویت نشر کتاب‌های کودک و نوجوان و در دسترس قرار دادن آن‌ها اشاره کرد.
 
جناب حق‌بین؛ این‌روزها وضعیت تولید کتاب‌های کودک و نوجوان را چگونه ارزیابی مي‌کنید و فکر می‌کنید برای بهبود شرایط، چه رویه‌هایی را باید در پیش گرفت؟
من معقدم اگر می‌خواهیم به یک نهضت کتاب‌خوانی دست پیدا کنیم و چراغ این اتفاق به معنای واقعی در کشور ما روشن شود، باید کتاب و کتاب‌خوانی را در حوزه کودکان جدی بگیریم. طی این سال‌ها کتاب‌های این حوزه از تنوع لازم برای گروه‌های سنی مختلف برخوردار شده است، اگرچه ما در بخش‌هایی از نظر تکنولوژیک مشکل داریم؛ به عنوان مثال در مواد اولیه برای کتاب‌های ویژه مثل حمامی، پارچه‌ای و .. اما توانستیم در بخش‌های مختلف تولید کتاب گام‌هایی خوبی برداریم. حتی می‌توانیم بگوییم که رتبه‌ای در دنیا پیدا کردیم و اگر بخواهیم با کشورهای منطقه خود را مقایسه کنیم در زمینه تولید از تنوع خوبی برخوردار هستیم اما کتاب به شکل مناسب در دسترس کودکان نیست.
 
علت آن را چه می‌دانید؟
به‌نظرم توسعه کتابخانه‌ها در کشور باید سرعت پیدا کند. یکی از جاهایی که متولی کتاب‌های کودک و نوجوان است، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است؛ این مجموعه ارزیابی‌های خاصی برای فروش کتاب در کتاب‌فروشی‌های خود دارد و  اولویت فروش با تولیدات کانون است؛ از سوی دیگر کتابخانه‌های آن از تنوع کتابی زیادی برخوردار نیستند. از نظر جغرافیایی نیز این آثار، گستردگی کافی ندارد و برای همه بچه‌‌ها در دسترس نیستند. برخلاف کتابخانه‌های عمومی که شاید یک یا دو مورد آن در سطح شهرهای بزرگ کافی است، اما کتابخانه‌های کودکان باید عنوان‌های محله‌ای و منطقه‌ای پیدا کنند.
 
برای توسعه کتابخانه‌های محله‌ای و منطقه‌ای چه پیشنهادی دارید؟
معتقدم مدارس از جمله مکان‌هایی هستند که می‌توان از ظرفیت آن‌ها برای توسعه کتابخانه‌های منطقه‌ای استفاده کرد. کتابخانه‌های مدارس می‌توانند در ساعت تعطیلی از رونق خوبی برخودار باشند. اگر به نظام آموزشی سایر کشورها نگاهی کنیم، می‌بینیم که در دوران ابتدایی چیزی به اسم ساعت درسی و تکلیف وجود ندارد و عمدتا مطالعه، تحقیق و پژوهش است. به این موضوع در نظام آموزشی ما توجه نمی‌شود و یک ضعف بزرگ آموزشی کشور است. در این زمینه معتقدم باید تحولی در این نظام صورت گیرد و محور آن مطالعه کتاب باشد، اگر این موضوع شکل بگیرد بچه‌ها علاوه بر اینکه در خانواده کتاب می‌خوانند در مدرسه هم این کار برای آن‌ها جدی می‌شود. اگر چنین اقداماتی شکل گیرد سرانه مطالعه کتاب در کشور ما تغییر می‌کند، تیراژ کتاب بالا می‌رود و تنوع تولیدات بیشتر می‌شود؛ در نتیجه ناشران خود را با نیازهای جامعه تطبیق می‌دهند. به یاد دارم که در دهه 60 تیراژ کتاب‌های کودک و نوجوان بیش از 50 هزار نسخه بود، اما متاسفانه امروز کتاب‌های کودک در تیراژهای دو تا سه هزار نسخه‌ای منتشر می‌شوند، در حالی که ما امروز با گستردگی جمعیت روبرو هستیم. در این زمینه باید بین سه دستگاه مختلف وزارت آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همخوانی و همسانی ایجاد شود تا به اهداف نظام کتاب‌خوانی دست پیدا کنیم. اگر این کار  سازمان پیدا کند و یک نگاه انقلابی و جهادی به آن شود، شاهد یک تغییر جدی در سرانه مطالعه خواهیم بود.
 
در شرایط کرونایی چه اقدامی می‌توان در این زمینه انجام داد؟
امروز در شرایطی هستیم که بچه‌ها به دلیل بیماری کرونا فعلا به مدارس نمی‌روند، ما باید از این فرصت استفاده فوق‌العاده مي‌کردیم و روش‌های خاصی را برای بچه‌ها در نظر می‌گرفتیم؛ به عنوان مثال در برگزاری طرح تابستانه یا زمستانه کتاب دو نمایشگاه فروش فصلی مخصوص کودکان و نوجوان پیش‌بینی می‌کردیم. این موضوع موجب می‌شد کتاب‌فروشی‌ها خود را به کتاب‌های کودک و نوجوان مجهز ‌کنند. به جرات می‌توانم بگویم حدود 60 درصد کتاب‌فروشی‌ها قفسه کتاب کودک و نوجوان ندارند ولی اگر به این حوزه دو طرح فصلی تخصصی بدهیم تعداد کتاب‌های کودک و نوجوان در کتاب‌فروشی‌ها بیشتر می‌شود و کتاب‌فروشان هم وارد این زنجیره می‌شوند.
 
راه‌اندازی کتاب‌فروشی‌های تخصصی کودک و نوجوان نیز طی سال‌های اخیر رونق گرفته است، توجه به تاسیس این کتاب‌فروشی‌ها را چقدر ضروری می‌دانید؟
ایجاد فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای کتاب کودک و نوجوان یکی از مباحث مهم دیگر برای توسعه نشر کودک و نوجوان است، کتاب‌فروشی کودکان دارای مختصات و ویژگی‌های خاص خود است؛ نوع دکوراسیون، رنگ‌آمیزی و چیدمان قفسه‌ها بر خلاف سایر کتاب‌فروشی‌ها است. دولت باید وارد این حوزه شود و از گسترش این ویترین‌ها حمایت کند. ما باید به اعماق شهرها برویم، نباید توجه خود را فقط به کلان‌شهرها داشته باشیم. دستگاه‌های دولتی مثل بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره)، سازمان تبلیغات اسلامی و سایر دستگاه‌هایی که از امکانات ساختمانی در سطح کشور به صورت گسترده برخوردار هستند می‌توانند به صورت حمایتی به این پروژه وارد شوند و کسانی که در کلان‌شهرها متقاضی ایجاد چنین فروشگاه‌هایی برای کودکان هستند توجه کنند و از آن‌‌ها حمایت شود.
 
به‌نظر شما سرمایه‌گذاری و ورود به این حوزه با اقبال مردم روبه‌رو می‌شود؟
من بیش از 35 سال تجربه برگزاری نمایشگاه کتاب کودک در سراسر کشور را دارم، در هر جایی که ما کتاب را در معرض دید خانواده‌ها قرار دادیم از این آثار استقبال شده است. به عنوان یک کارشناس اعلام می‌کنم اینکه مي‌گویند مردم کتاب خریداری نمي‌کنند ظلم به مردم است، زیرا در این شرایط بد اقتصادی، زمانی که طرح تابستانه کتاب اجرا شد، همین مردم استقبال خوبی کردند و کتاب خریداری کردند. در این زمینه نتیجه مي‌گیریم اگر دستگاه‌های دولتی و نهادهای مردمی، صاحبان سرمایه‌، جامعه نشر و نویسندگان نقش خود را به درستی انجام بدهند، قطعا مردم از این موضوع استقبال خواهند کرد و این امر در توسعه کتاب‌خوانی موثر است.
 
یکی از چالش‌های جدی نشر کودک و نوجوان، تامین مواد اولیه خاص آن است، کمی درباره دغدغه ناشران این حوزه بگویید.
بحث تامین مواد اولیه کتاب‌های کودک و نوجوان موضوع مهمی است اما متاسفانه هیچ گاه مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این موضوع توجه نکرده است؛ در حالی که بخش عمده کتاب کودک با مقوا و کاغذ گلاسه تولید می‌شود. از سوی دیگر ابعاد کاغذ مصرفی کتاب کودک خاص است؛ ما سال‌ها است عادت کرده‌ایم کاغذهای 70 در 100 یا 60 در 90 می‌آوریم، در حالی که اگر کاغذ 100 در 70 به 102 در 72 تبدیل شود ما شاهد یک صرفه‌جویی بسیار کلان در ریزش کاغذ کتاب کودکان خواهیم بود و از ضایع شدن ارزی که به این کاغذ تخصیص داده می‌شود جلوگیری می‌شود، همچنین در قیمت‌گذاری کتاب هم تاثیر دارد. ما در این سال‌ها این موضوع را بارها گفته‌ایم اما به آن توجهی نمی‌شود،‌ در حالی که توقع داریم این موضوع در دولت سیزدهم با مشورت از انجمن‌های تخصصی و کارشناسان این حوزه بررسی شود زیرا صرفه جویی ارزی فوق‌العاده‌ای دارد.
 
تامین مواد کتاب‌های دارای تکنولوژی هم مخاطرات خاص خود را دارد، زیرا قطعات آن اغلب باید استاندارد باشد و برای بچه‌ها بی‌خطر باشد.
بله. در زمینه تولید کتاب‌های دارای تکنولوژی نیز مشکلاتی وجود دارد. الان ما کتاب‌های سیمی داریم، یا کتاب‌هایی که در آن از قطعات آهنی استفاده می‌شود. همه این قطعات در دنیا استاندارد شده و به پلاستیک‌های محکمی تبدیل شده است. در این زمینه باید تلاش کنیم تکنولوژی آن را به کشور وارد کنیم. در زمینه کتاب‌‌های حمامی نیز باید توجه ویژه‌ای به نوع پارچه و رنگ آن داشته باشیم تا از استانداردهای غذایی برخوردار باشند و خطر سلامتی برای کودکان نداشته باشد. بخش زیادی از کتاب‌هایی که الان در کشور وجود دارد مسموم‌کننده است، بوی بدی دارد و دارای تاثیرات درازمدت است. در این زمینه معتقدم اداره کتاب صرفا نباید محتوای کتاب کودک و نوجوان و خردسال را بررسی کند زیرا این حوزه تاکنون در کشور هیچ مشکلی در زمینه محتوایی نداشته و اگر مشکلی هم هست در حوزه فیزیکی آن است. دستگاه نظارتی ما در اداره کتاب از دیدگاه تربیتی موضوع را بررسی نمی‌کند، زیرا کارشناس در این حوزه نداریم بلکه عمدتا محتوا را به لحاظ بعضی کلمات بررسی مي‌کنند. درتمام دنیا بیشترین جایی که ممیزی وجود دارد در حوزه کتاب کودکان است که به لحاظ رعایت استانداردهای فیزیکی آن و محتوایی آن است.

در بخشی از حوزه‌های کتاب‌های کودکان بخصوص در حوزه خردسالان، ما مشکلات تکنولوژیکی داریم. در این زمینه باید قوانینی وضع شود تا در وهله اول تولیدات محتوایی ایرانی تالیفی که در خارج کشور تولید شده است امکان ترخیص و ورود به کشور را از مبادی گمرکی داشته باشند. باید زمینه ورود کتاب‌های تکنولوژیک کودک با محتوای ایرانی را که امکان تولید آن در ایران نیست و صرفه اقتصادی هم ندارد تسهیل کنیم تا کتاب‌های خوب به دست مخاطبان برسد.
 
و در پایان فکر می‌کنید چه عواملی در توسعه و رونق کتاب کودک و نوجوان موثر است؟
باشگاه‌های کتاب‌خوانی از جمله طرح‌‌های موفق حوزه کتاب است که باید توسعه پیدا کرده و استمرار داشته باشد. امروز باید از تشکلیلات بسیج استفاده و در بین نویسندگان و مترجمان انگیزه مسافرت به شهرها و استان‌های مختلف را فراهم کنیم. اگر دنیا در حوزه مطالعه موفق است زیرا توانسته نویسندگان، مترجمان و پدیدآورندگان کتاب را به کودکان معرفی ‌کند. زمانی که کودکان با نویسنده ارتباط می‌گیرد خیلی برای او تاثیرگذار است، اما برای معرفی مرحوم مهدی آذریزدی با سابقه درخشان کتاب‌های کودک چقدر تلاش شده است. بنظرم اگر صدا و سیما همان میزانی که وقت برای سایر شخصیت‌های خارجی انیمیشن و فیلم می‌گذارد را برای شخصیت‌های داخلی بگذارد جریان‌سازی بزرگی در مسیر نهضت کتاب و کتاب‌خوانی ایجاد خواهد شد.