خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) عبدالحسین طالعی عضو هیئت علمی دانشگاه قم: مسند، گونه‌ای از کتاب حدیثی است که در آن، «احادیث نقل شده از یک راوی در کنار هم و با محوریت او گردآوری می‌شوند... کتاب تحف العقول [نوشته ابن شعبه حرانی در قرن چهارم] را می‌توان نمونه‌ای از مسند نویسی شیعی بر شمرد... عیون اخبار الرضا علیه السلام [نوشته شیخ صدوق در قرن چهارم] نیز نمونه‌ای از مسند نویسی است...» [1]

درباره مسندنویسی پژوهش‌هایی سامان یافته که تاریخچه این گونه حدیث نگاری و انواع مسندها را نشان می‌دهد. [2]

عالم محقق معاصر مرحوم استاد عزیز الله عطاردی (5 آذر 1307 – 3 مرداد 1393) به این شیوه حدیث نگاری توجهی شایان نشان داد. [3] وی 12 عنوان مسند معصومان و یک عنوان مسند عبدالعظیم حسنی را در حدود 70 جلد نوشت. برخی از این عناوین در دهها مجلد عرضه شده‌اند، مانند: مسند الامام امیرالمؤمنین علیه السلام در 27 جلد و مسند الامام الصادق علیه السلام در 22 جلد. و بقیه عناوین در یک تا 5 جلد تدوین شده‌اند. [4]


عطاردی چنانکه خود در زندگی نامه خودنوشت می‌گوید، این جهاد علمی را از سال 1345 با نگارش مسند الامام الرضا علیه السلام آغاز کرد و تا اواخر عمر خود، نزدیک به نیم قرن به آن اشتغال داشت. [5]

مسند الامام العسکری علیه السلام که در این گفتار معرفی می‌شود، یکی از این سلسله کتاب‌های ارزشمند است که به عنوان کتاب مرجع ماندگار در زمینه شناخت امام حسن عسکری علیه السلام در آینه کلمات و شاگردانش به کار می‌آید.

ساختار این مسند، همچون دیگر مسندهای مرحوم آیت الله عطاردی است و این روشمندی آن فقید در نگارش این کتاب‌های مرجع را نشان می‌دهد؛ آثاری که بدون دستیار و بدون حامی مالی و بدون وابستگی سازمانی، یک تنه می‌نوشت و نمونه خوانی و چاپ و نشر آنها را خود بر عهده می‌گرفت. او خود می‌نویسد:
«تا کنون همه کارها را شخصاً انجام داده‌ام. تمام مصادر و منابع را خودم تحقیق و بررسی نموده و فیش ها را استخراج و مرتب نموده‌ام». [6]

مسند الامام العسکری علیه السلام نخستین بار توسط کنگره جهانی امام رضا علیه السلام به سال 1410 قمری در 372 صفحه منتشر شد. پس از آن نیز چند بار دیگر به بازار نشر عرضه شده، از جمله توسط دار الصفوة، بیروت، 1413 ق. / 1993 م..

باری؛ این مسند سه فصل کلی دارد:
فصل اول، زندگی‌نامه مستند امام عسکری علیه السلام از ولادت تا شهادت، و رویدادهای مرتبط با خلفای معاصر و...
فصل دوم، احادیث روایت شده از امام عسکری علیه السلام که بدنه اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. در موضوع‌های: توحید، امامت، احکام فقهی، سنن و آداب، تفسیر قرآن، مناظرات، اخلاق و...
فصل سوم، معجم راویانی است که از آن امام همام روایت کرده‌اند که نام 149 تن در اینجا آمده است، همراه با نشانی برخی از احادیث آنها. اهمیت این عدد از آنجا روشن می‌شود که حضرتش در 28 سالگی به دست خلیفه عباسی مسموم و شهید شد و بیشتر عمر خود را در محاصره عباسیان گذراند، و ارتباط با ایشان را بسیار محدود  و دشوار کرده بودند.

این کتاب، تماماً متکی به نقل‌های دست اول از منابع حدیثی و رجالی و تاریخی است، لذا به زبان عربی نوشته شده است.

با توجه به فقر منابع اطلاعاتی مستند و معتبر در زمینه امام عسکری علیه السلام، جا دارد به زبان فارسی ترجمه و منتشر شود تا راه را بر پژوهش‌های مرتبط با امام عسکری علیه السلام هموار سازد. 

پی‌نوشت‌ها:
[1] طباطبایی، سید محمد کاظم. تاریخ حدیث شیعه، ج 2، عصر غیبت. قم: پژوهشگاه قرآن و حدیث، 1396، ص 35.

[2] از جمله: طباطبایی، سید محمد کاظم. مسند نویسی در تاریخ حدیث. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1377؛ مختاری، علی.
​​​​​مقاله مسند و مسند نویسی. علوم حدیث، شماره 4 ، ص 44.

[3] در باره ایشان بنگرید: طالعی، عبدالحسین. عطارد دانش. تهران: کتابخانه مجلس، 1390؛ حکیم، سید محمد حسین. یادنامه استاد عزیز الله عطاردی. تهران: خانه کتاب، 1393.

[4] در باره این مسندها بنگرید به گزارش مؤلف در زندگی نامه خودنوشت (روایت عشق) ص 379 – 387. نیز: رحمان ستایش، محمد کاظم. نیم نگاهی به مسانید اهل بیت. در مجموعه: گرامی نامه عطاردی، ج 1، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1385، ج 1 ص 177 – 198.

[5] عطاردی، عزیز الله. روایت عشق (زندگی نامه خودنوشت). تهران: عطارد، 1387، ص 379.

[6] گرامی نامه استاد عطاردی، ج 1 ص 44.