خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، تشکل‌های نشر در پیشبرد سیاست تحول‌گرایی دولت سیزدهم در حوزه نشر چه جایگاهی دارند؟ آیا قدرت کافی برای برنامه‌ریزی از سوی انجمن‌های مردم‌نهاد برای نقش‌آفرینی موثر در این هدف‌گذاری محوری وجود دارد؟

تشکل‌ها با توجه به اینکه از افراد متخصص تشکیل شده و اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی عمومی، جلب مشارکت مردمی، پایداری در تولید و مصرف، ارزیابی فعالیت‌ها و پروژه‌های عمومی و افزایش بهره‌وری در استفاده از منابع را جزو اهداف تعریف کرده است، به‌عنوان بازوی قدرتمند و سرمایه اجتماعی از جایگاه قابل توجهی در نظام کلان مدیریتی بسیاری از کشور‌های پیشرفته برخوردارند. 

عبدالعظیم فریدون، رئیس انجمن فرهنگی 32 ساله ناشران کتاب کودک و نوجوان، دو جایگاه کیفی و کمّی برای تشکل‌های نشر را برای حرکت تحولی در حوزه نشر مورد تاکید قرار می‌دهد؛ ویژگی‌هایی که چندان از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت قبل به‌‌دلایل مختلف در نظر گرفته نشد.

وی با طرح این پرسش که چگونه می‌توان از انبوه تجربه تشکل‌ها از‌‌‌جمله انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان گذشت؟ می‌گوید: امید‌واریم دولت جدید از توانمندی تخصصی تشکل‌ها برای تحقق اهداف توسعه و رشد کتاب و کتابخوانی کشور، استفاده کند. 

تشکل‌ها براساس تعریف و اهداف، چگونه می‌توانند سیاست و رویکرد کلان تحول‌گرایی در دولت سیزدهم را در حوزه صنعت نشر محقق کنند؟ 
برای شناسایی جایگاه و نقش تشکل‌های نشر در ایجاد «تحول صنعت نشر» باید به آئین‌نامه تشکیل تشکل‌ها توجه کرد. تشکل‌ها، بازوان قدرتمند توسعه و رشد تخصصی نشر کتاب هستند. در‌حالی‌که اتحادیه‌ها از‌جمله اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، به مباحثی مانند مالیات و یا بیمه فعالان این عرصه توجه دارد؛ نقش تشکل‌ها، تخصصی و کیفی است. متاسفانه این نقش تشکل‌ها، در دولت قبل کمرنگ شد و نتیجه آن هم از وضعیت فعلی صنعت نشر، روشن است. تلاش‌های اداری برای تهیه و توزیع کاغذ، پلمپ یا جمع‌آوری کتاب‌ قاچاق، هرچند در جای خود مهم و خوب است اما وظیفه تشکل‌ها در رویکرد تخصصی آن‌ها تعریف می‌شود تا به اهدافی مانند توسعه ویترین کتاب، افزایش سطح دانش و مهارت، همچنین ارتقاء جریان تولید کتاب از سوی اعضا است.

امید‌واریم دولت جدید از توانمندی تخصصی تشکل‌ها برای تحقق اهداف توسعه و رشد کتاب و کتابخوانی کشور، استفاده کند. توجه به این موضوع، به نفع فرهنگ و توسعه کتابخوانی است، اما اگر مجدد، فقط به امور جاری بین صنعت نشر و دولت توجه شود، باید به سمت صنف حرکت کنند. نکته قابل توجه اینکه صنف و یا تشکل‌ها، به‌تنهایی نمی‌توانند، اهداف خود را عملی کنند و مدیریت ایجاد همکاری و هم‌افزایی بین این دو بخش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میسر است؛ به‌عبارت دیگر هیچ‌‌کدام را جایگزین دیگری نکند، بلکه هر یک را در قالب چهار‌‌چوب وظایفشان ببیند. به‌نظر می‌رسد، طی سه‌چهار سال قبل، عامدانه یا غیرعامدانه به تشکل‌ها بی‌توجهی شده است. امید‌وارم در دولت جدید این رویکرد اصلاح شود تا شاهد اتفاقات قابل توجهی مانند برگزاری رویداد‌های فرهنگی متنوع کتاب‌محور و رونق تشکل‌ها، مشابه دو دهه 70 و 80 باشیم.
 
به‌نظر می‌رسد، تحلیل شما از وضعیت تشکل‌ها طی چند سال گذشته را باید به معنای ضعیف شدن تشکل‌ها بدانیم. این طور نیست؟
بله؛ تشکل‌ها دچار ضعف و رخوت شده‌اند. به‌‌نظر می‌رسد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به‌اصطلاح تشکل‌‌ها را کنار زد. متاسفانه دوستان در وزارتخانه، دنبال این بودند که کسی حرفی نزند و همه سکوت کنند. تشکل‌ها نیز پذیرفتند و براساس این رویکرد عمل کردند، البته فقط برای حفظ نظام و پرهیز از به‌هم‌ خوردن اوضاع اما آرامش و سکون در حوزه فرهنگ معنا ندارد.
 
با توجه به سیاست و ریل‌گذاری که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت جدید، یعنی ایجاد تحول در پیش گرفته است، آیا تشکل‌ها، توان نقش‌آفرینی برای ایجاد تحول در صنعت نشر را دارند؟
 تشکل‌ها که ـ درچند سال اخیرـ نرفتند استراحت کنند، بلکه در درون، برنامه‌هایشان را ادامه دادند، اما به اندازه توان و درصد اختیاراتشان. تشکل‌ها تعطیل نشده‌اند اما به‌دلایل مختلف دامنه فعالیت‌ و اختیارات آن‌ها محدود شده بود اما می‌توانند در کوتاه‌مدت با همه ظرفیت‌، فضا را باز کنند و به کار ادامه دهند. به‌عنوان مثال 80 تا 90 درصد کتاب‌ و ناشران برگزیده سال متعقل به اعضای انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان است؛ علاو‌براین اعضا حضور در نمایشگاه‌ و جشنواره‌های بین‌المللی را اندوخته‌اند. مجموع این اقدامات و موفقیت‌ها، معادل چند‌‌صد سال تجربه، آن هم از نوع تجربه‌های تخصصی است؛ چگونه می‌توان از این تجربه‌ها غفلت کرد؟ بنابراین تکرار می‌کنم، تشکل‌ها استراحت نکردند و کنار نرفتند؛ بلکه به دلیل قطع ارتباط و هم‌افزایی با بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین با دیگر تشکل‌ها دچار ضعف و رخوت شده‌اند. ظرفیت قابل‌توجه در همه تشکل‌ها وجود دارد تا اگر توجه ویژه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت جدید شکل بگیرد که امید‌وارم محقق شود، هم‌افزایی بین تشکل‌ها و تشکل‌ها با دولت مجدد ایجاد خواهد شد.

انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، برای اینکه بتوانند سهم خودشان را در تحول صنعت نشر داشته باشند، چه مطالبه‌ای از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد؟
تا زمانی که دولت، تشکل‌ و یا حتی اتحادیه را صرفا ابزار بداند، نباید انتظار داشت این دو نهاد مردمی، رشد کند؛ به‌اندازه‌ای که دولت تصور کند، این دو در مشورت، برنامه‌ریزی و در عمل تاثیر‌گذارند و به این تاثیر‌گذاری باور داشته باشد، بی‌تردید به‌ همان میزان تشکل و صنف نیز رشد خواهند داشت. دولت نیابد هر زمان که نیاز داشت، تشکل‌ها را بخواهد؛ این رویکرد زمینه‌ساز جدایی است. دولت باید باور داشته باشد، حضور تشکل‌ها، یعنی استفاده کردن از ظرفیت‌های مردمی، وقتی این اصل به باور تبدیل شود، تشکل‌ها در همه امور از برنامه‌ریزی و اجرا حضور خواهند داشت. وقتی گاهی‌گاهی از تشکل‌ها برای مشارکت دعوت می‌شود، شاید ابتدا برای حفظ حرمت، بپذیرند و طرف مشورت قرار گیرند، اما در نهایت این حس ایجاد خواهد شد که تشکل به بازیچه تبدیل شده است، که به‌هیچ وجه زیبا نیست. اگر باور دارند، تشکل‌ها از بدنه نظام، باتجربه و تاثیر‌گذارند، باید براساس این باور رفتار کنند. مسئولان باید توجه داشته باشند، روزی می‌آیند و روزی می‌روند، اما تشکل‌ها همیشه هستند، بنابراین باید تشکل‌ها را توانمند کرد تا با رفت‌وآمد افراد، توانمندی‌ها به کمک افراد جدید بیاید.
 
فرض کنید، نمایندگان تشکل‌های نشر با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دور یک میز نشسته‌اند. در پاسخ به پرسش دولت درباره نمره کارنامه تشکل‌های نشر در افزایش تعداد اعضا، حمایت و پشتیبانی همچنین ترغیب و تشویق و توانمند کردن آن‌‌ها چیست؟
تشکل‌ها در نمره‌گذاری، متفاوت‌ هستند و بهتر است دیگران خود به عملکرد و توانمندی‌های خود نمره بدهند؛ اما تجربه تشکل کودک و نوجوان، به‌عنوان نخستین و قدیمی‌ترین تشکل نشر با 32 سال سابقه، موفق بوده است. با‌تجربه‌ترین ناشران کتاب کودک و نوجوان در این تشکل حضور دارند. نخستین دوره‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به همت اعضای این انجمن برگزار شده است. نخستین نمایشگاه‌های کتاب شهری، استانی، همچنین حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی از سوی اعضای انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان برنامه‌ریزی شده است. اعضای انجمن در طول 32 سال گذشته، بار‌ها در حوزه تخصصی خود، طرف مشورت قرار گرفتند. بیشترین کتاب‌های برگزیده سال و بیشترین ناشران برگزیده سال، عضو انجمن هستند. انجمن 92 عضو دارد و بیش از 70 درصد تولیدات کتاب کشور، به‌همت اعضا منتشر می‌شود. آیا کسی می‌تواند منکر این اقدامات شود؟ انجمن ناشران کودک و نوجوان، به لحاظ تجربه، قدمت و تخصص، نمره بسیار بالایی دارد. انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان دهه 70 مسئولیت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را در اختیار داشته است. مسئولیت باغ کتاب نیز در اختیار اعضا انجمن است.
 
از سوی مدیر جدید اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نامه‌ای از برای تشکل‌های نشر ارسال شد، مبنی بر ارائه و ارسال پیشنهاد‌ها برای بهبود فرآیندها. انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، به این نامه پاسخ داده‌ است؟
 قطعا به این نامه پاسخ خواهیم داد؛ چراکه حضور آقای الهیاری، به‌عنوان فرد آگاه، متدین و باتجربه در جایگاه رئیس اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به فال نیک می‌گیریم. این انتخاب از نظر من، بسیار به حق و انتخاب درستی بود و آقای الهیاری، شایستگی کامل برای این پست را دارد. انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، تلاش می‌کند اگر ضرورتی دید ـ آقای الهیاری ـ و نیاز داشت کمک خواهد کرد؛ بنابراین اعلام می‌‌کنیم، در صورت احساس نیاز اداره کتاب، قطعا انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، در کنار آقای الهیاری حضور دارد.

مهم‌ترین بحث در نخستین دیدارتان با مدیر‌کل اداره کتاب چه خواهد بود؟
به خاطر دارم در دوره نخست دولت آقای روحانی، کمیسیون‌های راهبردی با حضور کارشناسان و انجمن‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای آسیب‌شناسی کتاب‌های کودک در قالب آئین‌نامه تدوین، و تکلیف بسیاری از مباحث روشن ‌شد. به‌نظر می‌رسد امروزه تکلیف، معیار و شاخص‌ها در بحث رتبه‌بندی ناشران، تخصیص کاغذ، خرید کتاب، حمایت‌های مادی و معنوی، روشن نیست؛ بنابراین نخستین مطالبه انجمن، روشن شدن تکلیف این مباحث برای نشر کشور است. معیار‌ها باید روشن، مکتوب، به ذی‌نفعان ابلاغ، اجرای آن نظارت و هدایت شود. سلیقه‌ای عمل‌کردن در حوزه نشر، با گذشت بیش از 40 سال ازانقلاب شایسته نیست.