خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛محسن حق‌گو، رییس اداره کتابخانه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک یادداشتی را به مناسبت هفته پژوهش در اختیار ایبنا قرار داده است که متن آن بدین شرح است؛ «امروزه در بنیان و اساس هر کتابخانه‌ای نقش پژوهشی و فعالیت‌های مرتبط با آن به عنوان یک اولویت و رسالت مهم مورد پذیرش قرار گرفته و لحاظ می‌شود؛ چرا که نقش پژوهش و تولید دانش در پیدایش و گسترش کتابخانهها و بالعکس یعنی نقش کتابخانهها در تکامل و تسهیل فعالیت‌های پژوهشی، در یک چرخه مستقیم و تاثیرگذار بر یکدیگر، غیر قابل انکار است.
از سویی؛ کتابخانهها روزی در راستای نگهداری از دست‌یافته‌های دانش بشری تشکیل شده‌اند و از دیگر سو خود موجبات گسترش دانش و تسهیل در پژوهش و تحقیقات انسان را در طول زمان فراهم آورده‌اند. این چرخه که با تشکیل اولین کتابخانهها شکل گرفته است، تا کنون ادامه داشته و زین پس نیز ادامه خواهد یافت. با وجود دگرگونی و توسعه دانش؛ شیوه‌ها و رویکردهای جدیدی نیز به این حوزه وارد کرده و کتابخانه به عنوان نهادی که محل نگهداری و نشر دانش است، لزوما خود نیز باید در بهره‌گیری و هم‌سویی با دانش، پیشرو باشد و از پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی بهره بگیرد.
با این مقدمه اگر امروز بخواهیم به تبیین نقش کتابخانه در ارتباط با امر پژوهش بپردازیم، می‌توان آن را در چند سر فصل خلاصه کرد:
- تامین منابع: با توجه به رشد روز افزون دانش و سرعت بالای تولید علم، تامین و فراهم‌آوری منابع روز یکی از اولین و اصلی‌ترین کارکردهای کتابخانه ها برای ارائه خدمت و جلب پژوهشگران است.به ویژه این که همه روزه امکانات بیشتری برای پژوهشگران برای دسترسی به منابع در دنیای دیجیتال فراهم می‌شود و در صورت عقب‌ماندگی کتابخانهها در این زمینه به تدریج آنها اقبال عمومی را برای مراجعه مخاطبان از دست خواهند داد.
- دسترس پذیر نمودن دانش و منابع: از اولین اقدامات کتابخانهها در این موضوع که سابقه‌ای دیرینه دارد، تهیه فهرست منابع و همچنین ایجاد امکان جستجو در آنهاست که پیشتر به صورت کارت کتاب و برگه‌دان در دسترس مراجعان بود و امروزه به صورت پایگاه‌های دیجیتال با امکانات گسترده برای جستجو در آمده است.
ورود اطلاعات مداوم و همزمان با توسعه منابع و همچنین بروز رسانی و ارتقاء قابلیت‌ها و دسترسی‌های این پایگاه‌های نرم افزاری امری دایمی و از اموری‌است که همواره بخش مهمی از حجم فعالیت‌های داخلی کتابخانهها را به خود اختصاص داده است.
در کتابخانه ها و مراکز اسنادی که به گردآوری منابع تاریخی مثل نسخه‌های خطی و اسناد تاریخی نیز اشتغال دارند، این امر با حساسیت و دشواری بیشتری نیز همراه است، چرا که فهرست‌نویسی این آثار خود به امری پژوهشی تبدیل شده و هرچه با تحقیق و تخصص بیشتر همراه باشد راه را برای پژوهش‌های آتی بر روی این آثار هموارتر خواهد نمود.
برخط بودن این پایگاه ها و عدم نیاز و ضرورت در مراجعه مستقیم مخاطبان برای استفاده از آنها مزیت دیگری است که اکنون بیشتر کتابخانهها را به سوی استفاده از پایگاه‌های بر خط، سوق داده است. دیجیتال سازی منابع بخصوص در مورد منابع تاریخی و منحصر به فرد، که نمیتوان در هر جایی به نسخه‌ای از آنها دسترسی داشت و معمولا کتابخانه ها تدابیر سختگیرانه ای برای مراجعه مستقیم به آنها دارند، از دیگر تسهیلاتی است که دسترسی مخاطبان به ویژه پژوهشگران به این گونه از آثار را به راحتی فراهم می‌آورد.
در مدل‌های اولیه پایگاه‌های کتابداری، تنها فراداده‌های پیرامون منابع با امکاناتی برای جستوجو در دسترس بود، که تدریجا به صورت بر خط در آمده و پژوهشگران را قادر می‌ساخت پیش از مراجعه مستقیم به کتابخانهها، آنچه را که نیاز داشتند بیابند که موجب بهره‌وری بالاتر در زمان و انرژی بود. اما امروزه کتابخانههای دیجیتال به عنوان بخشی موازی با ساختار فیزیکی کتابخانه، به ارائه نسخه دیجیتال منابع در کنار اطلاعات آثار و امکانات بسیار برای جستوجو و دریافت خروجی‌های مختلف، متناسب با نیازهای پژوهشگران می‌پردازند.
افزایش سرعت در جهان معاصر، دسترسی مخاطبان به شبکه جهانی اطلاعات و همچنین حرکت به سوی انتشار کتاب و منابع مختلف به صورت دیجیتال، لزوم توجه و سرمایه‌گذاری کتابخانهها در حوزه کتابخانه دیجیتال در بستر جهانی وب را بیش از پیش روشن می‌سازد.
- تامین فضای مناسب و آرام، همراه با امکانات رفاهی و تجهیزات تخصصی برای پژوهشگران از دیگر رویکردها در طراحی کتابخانههای مدرن است. به نحوی که علاوه بر جذابیت‌های بصری برای جلب مخاطبان، بتواند تمامی نیازهای رفاهی و ابزارهای تخصصی مورد نیاز آنها برای حضوری طولانی مدت همراه با نشاط و آسایش را در فضای کتابخانه فراهم آورد.
فضاهای مطالعه عمومی و خصوصی، تجهیزات رایانه‌ای و شبکه پرسرعت اینترنت، امکانات رفاهی در دسترس، مبلمان و گرافیک محیطی مناسب، نور عمومی و موضعی استاندارد و تهویه مطبوع از اولین نیازهای مخاطب به ویژه پژوهشگران است که می‌بایست در طراحی کتابخانه مد نظر قرار گیرد. این فضای مناسب و دلچسب می‌تواند کتابخانه را از یک قرائت خانه ساده، به محلی برای ارتباط جامعه مخاطب با یکدیگر و به ویژه با پیشکسوتان تبدیل کند و علاوه بر تسهیل در حضور و فعالیت پژوهشگران، مقدمات علاقمندی و ورود مخاطبان عمومی کتابخانهها به فضای پژوهشی را فراهم آورد.
- برگزاری نشست‌ها، سمینارهای تخصصی و رویدادهای علمی و فرهنگی در حوزه‌های مرتبط با ساختار تخصصی کتابخانه از دیگر کارکردهای کتابخانهها در ترویج پژوهش است. این رویدادهای علمی-فرهنگی ضمن معرفی و ارائه مستقیم نتایج پژوهش، موجبات ارتباط مخاطبان تخصصی و عمومی به موضوعات تخصصی کتابخانه را فراهم آورده و می‌تواند پژوهشگران را به بوته نقد و بررسی بکشاند و در تکامل آنها و ایجاد زمینه ای جدید پژوهشی موثر واقع شود.
- انتشارات و بازنشر دانش از دیگر فعالیت‌های تخصصی کتابخانه‌هاست که به طور مستقیم بر حوزه پژوهش تاثیرگذار است. منابع منتشر شده توسط کتابخانهها بیشتر شامل بازنشر نسخه برگردان یا چاپ عکسی منابع نفیس و تاریخی، انتشار پژوهش‌های مرتبط با آثار و منابع کتابخانه، انتشار آثار در حوزه تخصصی کتابخانه و همچنین نشر آثار مرتبط با حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، مدیریت آرشیو، حفاظت از مجموعه‌ها و زمینه‌های تخصصی مرتبط با کتابخانهها و مراکز آرشیوی است.
- حفظ و انتقال منابع دانش به آینده: از دیرباز بخش مهمی از انتقال دانش بشری از دوره ای به دوره دیگر تا به امروز را مرهون حضور و فعالیت کتابخانه ها در حوزه گردآوری و حفاظت از منابع هستیم.این وظیفه امروز نیز به رقم ورود به عصر دیجیتال و اطلاعات برخط به اشکال مختلف پا برجاست.
در مورد منابع کتابخانه‌ای سنتی به‌ویژه آثار تاریخی و واجد ارزش‌های فرهنگی و هنری؛ این حفاظت در بدو امر به صورت فیزیکی شامل شیوه‌های استاندارد، نگهداری، جابجایی، مرمت و مستندنگاری است اما داده‌ها و مستندات دیجیتال تهیه شده از این منابع و همچنین منابع جدید که به طور فزاینده ای از آغاز به صورت دیجیتال منتشر و تولید می‌شوند نیز برای نگهداری نیازمند تامین فضا، تجهیزات و شرایط پیچیده و سختگیرانه‌ای هستند که به چالش روز کتابخانهها برای فراهم آوردن امکان دسترسی پژوهشگران در سال‌ها و قرون آینده به این منابع هستند.
در پایان باید به نقش کتابداران در تسهیل یا تداخل در امر پژوهش اشاره کرد، به این ترتیب که همواره باید آموزش های لازم برای برخورد صحیح کتابداران و سایر کارکنان کتابخانهها با پژوهشگران و مخاطبان با توجه به تغییر رویکرد کتابخانهها در ارایه خدمات، در اختیار آنان قرار بگیرد و پرسنل کتابخانه با خط مشی آن که همواره رو به تسهیل دسترسی پژوهشگران به منابع مورد نیازشان در کتابخانه هاست، آشنا شوند.
تغییر نقش کتابداران در محیط کتابخانههای دیجیتال در مقایسه با کتابخانههای سنتی و لزوم افزایش مهارت کتابداران با توجه به رشد فن‌اوری‌های نوین و ورود این فن‌آوری‌ها به حوزه کتابداری و اطلاع رسانی موجب می‌شود، نیاز به کسب دانش‌و‌تخصص روزآمد برای آنان بیش از پیش ضرورت یابد. همچنین ساختار سازمانی کتابخانهها نیز باید با این موضوع همگام بوده و پست هایی را برای مدیریت برنامه‌ها و ارتباطات پژوهشی در ساختار خود پیش‌بینی کنند.
سه‌شنبه ۲۳ آذر ۱۴۰۰ - ۱۳:۲۸
نظر شما