به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس که تاکنون آثار متعددی درباره نقش امام در رهبری و فرماندهی و ایجاد وحدت و امید در میان ملت ایران منتشر کرده، اکنون کتاب جدیدی با عنوان «صحیفه دفاع» را منتشر کرده است. این کتاب به بیانات امام خمینی(ره)، پیام‌ها و احکام ایشان در دوران دفاع مقدس می‌پردازد. در حقیقت این روزشمار فقط شامل بیانات نیست، بلکه پیام‌ها و احکامی هم که امام(ره) در مورد دفاع مقدس به مناسبت‌های مختلف صادر کرده‌اند، در این کتاب گردآوری شده و در سراسر «صحیفه دفاع» برکات دفاع مقدس در کلام امام(ره) دیده می‌شود.
 
تأکید بر کسب تجربه، شکوفایی استعدادها و رسیدن به خودباوری و افزایش اتکای به نفس و اعتمادبه‌نفس از نکات بسیار مهمی است که در صفحات این کتاب به‌چشم می‌خورد.

با مرتضی قاضی؛ مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس درباره موضوع و محتوای این کتاب به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
 
درباره موضوع و محتوای این کتاب و انگیزه تألیف آن بفرمایید و این‌که اساسا «صحیفه دفاع» با چه نگاهی شکل گرفته است؟
«صحیفه دفاع» براساس نیازی که در این مورد مطالعاتی احساس می‌شد، شکل گرفت. تاکنون کتاب‌های مختلفی از منظرهای متفاوت به نقش امام خمینی(ره) که نقشی بی‌بدیل است و شبیه آن وجود ندارد، پرداخته‌اند و مطالب این کتاب‎‌ها عموما از کلام امام(ره)، تصمیمات، بیانات، سخنرانی‌ها و نامه‌های ایشان استخراج شده و متناسب با آن‌ها خروجی‌های مختلفی حاصل شده است. مثلا تبیان (مجموعه تنظیم و نشر آثار امام(ره))، سخنان امام(ره) را به‌صورت موضوعی در مورد جنگ تحمیلی در قالب آثار مختلف ارائه کرده است. برای نمونه می‌توان به کتاب «بسیج در منظر امام(ره)» اشاره کرد.
 
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نیز در پنج جلد کتاب، نقش امام خمینی(ره) را در دفاع مقدس مورد بررسی قرار داده که عناوین این کتاب‎‌ها شامل: «نظام جهانی در بیانات امام خمینی(ره)»، «خاورمیانه و کشورهای اسلامی در بیانات امام خمینی(ره)»، «چیستی و چرایی جنگ تحمیلی در بیانات امام خمینی(ره)»، «حزب بعث صدام در کلام امام خمینی(ره)» و «صلح در کلام امام خمینی(ره)» است.
 
منبع اصلی برای کتاب «صحیفه دفاع»، مجموعه کلام امام خمینی(ره) است که در صحیفه نور منتشر شده است. کتاب‌‌هایی که عناوین آن‌ها پیش‌تر ذکر شد، به شکل موضوعی به نقش امام خمینی(ره) در جنگ تحمیلی پرداخته‌اند، اما جای خالی یک اثر احساس می‌شد و به همین منظور، مرحوم حسین اردستانی که رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بود، سال 91 ـ 90 کار تألیف اثری با عنوان روزشمار بیانات امام(ره) در دوران دفاع مقدس را در دستور کار خود قرار داد تا بدانیم کدامیک از سخنرانی‌ها، نامه‌ها و احکامی که امام(ره) در هر روز صادر می‌کردند به موضوع دفاع مقدس مرتبط است.
 
بخشی از نظرات، اندیشه و راهبردهای امام(ره) که در حوزه دفاع مقدس داشتند در صحیفه نور آمده است، اما تفاوت کتاب «صحیفه دفاع» با کتاب‌های مشابه که یا بیانات امام(ره) در مورد دفاع مقدس را گردآوری کرده‌اند و یا به تحلیل اندیشه امام(ره) در مورد دفاع مقدس پرداخته‌اند، این است که این کتاب به‌صورت روزشمار، در خط زمان و تاریخی به بیانات امام خمینی(ره) در مورد دفاع مقدس پرداخته، بنابراین نقطه شکل‌گیری کتاب در این بوده که بدانیم امام(ره)، هر روز در مورد جنگ چه حرفی داشته‌اند و در خط زمان براساس موضوع پیش برویم. مثلا اگر ایشان امروز با کشاورزان ایلام یا با خانواده شهدای مشهد صحبت کرده‌اند، آیا نکته‌ای در مورد جنگ تحمیلی گفته‌اند که آنجا منعکس شده باشد.
 
امام خمینی(ره) شاخصه‌هایی برای دفاع مقدس تعیین کردند، ازجمله این موارد می‌توان به تعبیری که برای جنگ ایران و عراق با عنوان جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس به‌کار گرفته شده اشاره کرد که البته این عناوین را امام(ره) انتخاب کردند و از یک عمق نگاهی برمی‌خیزد.  
از ویژگی‌های کتاب این است که سه محور کلیدی در حوزه مطالعات دفاع مقدس را دنبال می‌کند که شامل چرایی، چگونگی و چیستی جنگ است و در این راستا به بررسی نقش مردم در جنگ پرداخته که وقتی ما می‌گوییم جنگ ما مردمی بود، این نقش پررنگ مردم را تحلیل می‌کند. موضوع بعدی، مسأله دین اسلام و تفکر شیعه است که البته ما در جنگ تحمیلی، رزمندگان ارمنی و اهل تسنن هم داشتیم و این نشان از قدرت‌ساز بودن دین اسلام دارد و این‌که جهاد مسئله مهمی در دین اسلام است و موضوع سوم، مسأله امامت و رهبری است. در دین اسلام سه عنصر ملت، مکتب و امامت بسیار مهم هستند. بنابراین ما باید امامت امام(ره) و رهبری بر ملتی که مکتب اسلام را دارند برای تحلیل دفاع مقدس بشناسیم. از میان سه عنصر یادشده نیز، عنصری که کلیدی‌تر و انسجام‌دهنده است، عنصر امامت است. در واقع نقش امام خمینی(ره) در دفاع مقدس، شاه‌کلیدی است که باید شناخته شود.
 
روزشمار بودن کتاب «صحیفه دفاع»، بسیار موضوعیت دارد از این جهت که بدانیم اندیشه امام خمینی(ره) درباره صلح یا خاورمیانه چه بوده و روز‌به‌روز بیانات ایشان را دنبال کنیم تا بدانیم اندیشه ایشان چه اتفاقاتی را در منطقه رقم زده است.
 
آیا می‌توانیم بگوییم مطالبی ناگفته از بیانات امام(ره) در زمینه دفاع مقدس وجود داشته که در این کتاب بیان شده است؟
این خیلی ادعای سخت و پیچیده‌ای است که بگوییم در این اثر مواردی آمده که در جای دیگر ذکر نشده است، چون این روزشمار، روز‌به‌روز پیش رفته و مواردی که ممکن است در یک اثر موضوعی به آن نگاه شده باشد، در صحیفه دفاع، روزبه‌روز به موضوع پرداخته و هر کلامی از امام خمینی(ره)، حتی اگر ربط کوچکی به دفاع مقدس دارد در کتاب ذکر شده است. بنابراین ممکن است در این کتاب مواردی باشد که در کتاب‌های دیگر به آن پرداخته نشده باشد. منظومه‌ای از اندیشه امام(ره) در کلام ایشان بروز و ظهور دارد. مثلا وقتی امام خمینی(ره) در مورد ایثار صحبت می‌کنند و ربطی با موضوع جنگ دارد، از این منظر قابل تحلیل است و این موارد در کتاب آمده است و جمع این موارد در کنار هم معنای ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. بنابراین با توجه به روزشماربودن این اثر، می‌توانیم بگوییم ممکن است در این کتاب مواردی بیان شده باشد که در کتاب‌های دیگر به‌صورت مختصر به آن‌ها پرداخته شده باشد.
 
اولویت این اثر چیست؟ اقناع افکار عمومی یا جامعه نخبگانی؟
در این کتاب، نگاهمان پژوهشی است و مثل یک مرجع است که هرشخص در رابطه با هر موضوعی که نیاز به بررسی داشته باشد می‌تواند به آن مراجعه کند. مثل کتاب‌های روزشمار دفاع مقدس که هر اتفاقی در دفاع مقدس افتاده در این کتاب‌ها آمده است. هر جلد از روزشمارها تقریبا به یک‌ماه و نیم از جنگ می‌پردازد و هرکدام بیش هزار صفحه است و تقریبا برای هر روز 20 گزارش 6 صفحه‌ای وجود دارد. شاید افراد عادی برای مطالعه این آثار احساس نیاز نکنند، اما برای پژوهشگری که می‌خواهد بداند در فلان روز از جنگ تحمیلی چه اتفاقاتی افتاده، روزشمار مقدس از این منظر کارکرد دارد. بنابراین مخاطب اصلی کتاب «صحیفه دفاع» پژوهشگران هستند.
 


از نظر شما فرایند گردآوری ما یعنی عملکردمان به‌صورت میدانی در 40 سال گذشته در زمینه روایت‌گری جنگ چقدر علمی و قرین به صحت است؟
به‌صورت کلی تاکنون کارهای خوبی در این زمینه صورت گرفته، اما عدم روشمندی در این زمینه بسیار زیاد به‌چشم می‌خورد و خیلی از مراکز بدون روشمندی و شیوه‌نامه کار می‌کنند و به همین دلیل در رابطه با این‎که چگونه این کار را انجام دادند؟ چطور موضوع را انتخاب کردند؟ و چه روشی به‌کار گرفته‌اند؟ توضیحی ندارند.
 
وقتی رهبر معظم انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «آثار دفاع مقدس باید صد برابری شوند»، یعنی ظرفیت صد برابر شدن را دارند. البته قطعا منظورشان این است که کیفیت هم باید صدبرابر شود که بدنبال آن، مخاطب هم صد برابر می‌شود. مسأله این است که این صد برابری را باید در همه زمینه‌های نشر به‌کار ببریم. با این حال همین آثار که منتشر می‌شوند به لحاظ علمی با آن‎چه در دنیا انجام می‌شود، فاصله زیادی دارد و موضوعی که مطرح است این است که خاطراتی که از دیروز می‌گیریم، دردی از آینده دوا نمی‌کنند و انگار در گذشته تمام می‌شوند، درحالی‌که این خاطرات باید زندگی بهتری برای ما بسازند و شرایط مسالمت‌آمیز بهتری برای ما ایجاد کنند که اگر نکنند، معلوم است یک جای کار می‌لنگد.
 
نگاهمان باید رو به جلو باشد. گذشته برای این است که بتوانیم بهتر به سمت جلو حرکت کنیم و پیشرفت در این زمینه برمی‌گردد به اهدافی که وجود دارد که متأسفانه خیلی از ما به سمت کارهای تبلیغی صرف می‌رویم و فقط یک اثر را برای جذابیت تولید می‌کنیم و به‌دنبال تأثیرگذاری و فرهنگ‌سازی نیستیم و به دنبال آن محتوای درست گردآوری نمی‌کنیم. بنابراین کتاب‌ها کارکردی که باید داشته باشند، ندارند و فقط خودمان می‌خوانیم. باید ببینیم چقدر دانشجویان و جوانان به این آثار اقبال دارند.