حبیب‌الله محمودیان؛ باستان‌‌شناس و پژوهشگر ایلامی در گفت‌‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در ایلام، از انتشار تازه‌ترین کتابش با عنوان «آیین ایرانی شب یلدا (شب چله) » در آستانه‌ شب چله خبر داد و گفت: بررسی‌های تاريخی نشان می‌دهد، اقوام باستانی با روش‌ها و الگوهای خاص خود تلاش می‌كردند تا وضعيت زندگی اقوام قبل از خود را بشناسند. آيات متعددی در قرآن كريم به بررسی اقوام و تمدن‌های گذشته پرداخته است. در اين كتاب آسمانی، شرح احوال اقوام مختلف، شرح خلقت و درس عبرت از پيشينيان و... مطرح شده است. آنچه امروز از جوامع انسانی و شرح احوال و سرگذشت انسان می‌دانيم، حاصل اين تلاش‌هاست كه همچنان استمرار دارد و روزبه‌روز بر دامنه‌ اين فعاليت‌ها افزوده می‌شود.
 
وی افزود: بهره‌گیری ایرانیان از علم نجوم و محاسبات مختلف در رابطه با صور فلکی، آیین‌ها و جشن‌‌های مرتبط با فصول و تغییرات و تحولات در پدیده‌های منظم کیهانی با توجه به موقعیت‌ها و شرایط خاص مکانی، نشانه‌ تفکر و تدبر عنصر ایرانی در تحولات علمی و فرهنگی است.
 
مؤلف «اطلس زیارتگاه‌های استان ایلام» منتخب کتاب سال استان در سال 1396 بیان کرد: اعیاد نوروز باستانی، جشن مهرگان، جشن و آیین‌های کشاورزی، جشن سده، چهارشنبه‌ سوری، شب يلدا و... نمونه‌های ارزشمندی از آیین‌های ایرانی است که در هر موقعیت شادابی، نشاط، مهربانی، وحدت و همدلی، محبت، دلسوزی و... را برای انسان‌ها به ارمغان آورده‌اند. یلدا، یکی از آیین‌های رایج در میان فرهنگ‌‌های ایرانی است که به‌عنوان جشن و گردهمایی خانوادگی معروف است. در گذشته مرسوم بوده که در این شب، خویشاوندان نزدیک، در خانه بزرگِ خانواده گرد می‌آمدند و این آیین را گرامی می‌داشتند.
 
محمودیان گفت: همه جشن‌ها، آیین‌ها و گردهمایی‌ها با هدف نزدیکی افراد جامعه و اتحاد و اتفاق آنان بوده‌ است. از جهتی برپايی جشن‌ها و عيدها، نشان پويايی و شادابی يک جامعه است. یلدا همان میلاد به معنای زایش-زادروز یا تولد است که ریشه سریانی دارد. ایرانیان این نام را برای شب چله به‌کار می‌برند و در فرهنگ‌های مختلف: بلند، تاریک و عمیق ،تولد و زایش و تولد مهر(میترا) معنی شده است. در برخی منابع واژه یلدا (یل=پهلوان و دلیر) و (دا=در فارسی میانه (پهلوی) معادل روز آمده است. مانند واژه فردا و day برگرفته از فارسی است. میلاد در زبان عربی جشن ظهور میترا یا مهر بوده است. بنابراین، یلدا به زبان عربی تولد و میلاد و به زبان پارسی، زایش است. یلدا به زمان بین غروب آفتاب سی‌ام آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب روز یکم دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. یلدا در دوره اسلامی به مراسمی اطلاق می‌شد که در دوران باستان در موعد انقلاب زمستانی برگزار می‌شد و به نام آذرجشن و شب چله معروف بوده است.
 
وی ادامه داد: بررسی اسناد نشان می‌دهد جشن میلاد مسیح (نوئل) روز25 دسامبر تثبیت شده که در اصل، جشن ظهور میترا (مهر) بوده‌ است. مسیحیان در قرن چهارم میلادی آن را روز تولد حضرت عیسی(ع) قرار داده‌اند. یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شب سال است و در آن شب یا نزدیک بدان، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند. در بیشتر نقاط ایران در این شب آیین‌هایی برگزار می‌شود.
 
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام، تصریح کرد: جشن دیگان «خرم روز» ازجمله جشن‌های ایرانیان باستان است که روز نخست از ماه دی برگزار می‌شود. ماه دی را در زمان باستان «خور ماه» و روز نخست آن را «خوره روز» می‌نامیدند. شب یلدا یا شب چله که آن را جشن دیگان  نیز می‌نامند، از جهت اینکه در ماه دی نیز قرار دارد و دی در اوستا به گونه (دت هوش) و در پهلوی به شکل داتار و در فارسی کنونی به‌صورت «دادار» کاربرد و یافته به معنی آفریدگان جهان است. میلاد حضرت عیسی مسیح (ع) چون شب یلدا مقارن با میلاد حضرت عیسی مسیح می‌باشد، لذا به یلدا معروف شده است.
 
عضو انجمن مفاخر فرهنگی استان ایلام در ادامه گفت: نام شخصیت مدفون در بقعه معروف به «سید عیسی موتم الاشبال» واقع در شهرستان چوار از توابع استان ایلام، هم به دلیل تولدش در روز تولد حضرت عیسی بن مریم(ع) بوده است. «سيد ابوفاضل رضوي اردكاني» در فصل دوم كتابش با عنوان «شخصيت و قيام زيد بن علي (ع)» در رابطه با  نامگذاری عيسی چنین نوشته است: علت اينكه او را عيسى نام نهادند، اين است كه در زمان خلافت هشام چندين بار زيدبن على را به شام جلب كردند. در يكى از سفرها كه مادر عيسى نيز همراه زيد بود بين راه درد زایيدن او را فراگرفت و ناچار به يک دير نصارا پناه بردند و اتفاقا آن شب جشن سالروز تولد عيسى مسيح (ع) بود و خداوند در آن شب اين فرزند را به زيد داد. پدر بزرگوارش به خاطر اين حسن اتفاق، نام نوزادش را عيسى نهاد.
 
انتشارات زاگرو در آستانه شب چله کتاب «آیین ایرانی شب یلدا (شب چله)» را در 68 صفحه مصور به قیمت 65 هزار تومان در 1000 جلد منتشر کرده است.