به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نزدیک شدن به یوم‌الله 9 دی و دهه بصیرت بهانه‌ای شد تا دقایقی در گفت‌وگو با محمدحسن ابوحمزه از نویسندگان پرکار و متعهد حوزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی تاملی کوتاه بر ادبیات داستانی با محوریت بصیرت داشته باشیم. وی معتقد است که حماسه نهم دی از تمام ظرفیت‌ها و ویژگی‌های خلق آثار ادبی برخوردار است. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید:
در تمام دنیا اتفاقات تاریخی به گنجینه‌ای برای خلق آثار ادبی و هنری تبدیل می‌شود، با این حال ما هنوز به درک مناسبی از این گنجینه‌ها نرسیدیم؛ کمی درباره ظرفيت‌های 9 دی در خلق آثار داستانی توضیح دهید.
نهم دی از نگاه تاریخی یک نقطه سرنوشت‌ساز است. از منظر ادبی علاوه بر همه ظرفیت‌ها یک ویژگی خاص داستانی در آن نهفته است و آن اصل غافلگیری در پایان است. نهم دی، داستان ساخته و پرداخته‌ای را که از بیرون برای ملت نوشته بودند از یک پایان‌بندی تلخ با یک غافلگیری به پایان خوش تبدیل کرد. می‌خواستند با منحرف کردن اذهان مردم و پیش‌‌بینی‌های غلط، توجه را از روند منطقی داستان به سویی دیگر و خطا جلب کنند. اینجا بود که وقتی حادثه منطقی رخ داد، آن رویداد برای همه غافلگیر کننده شد. نیاز یک داستان خوب طرح و پیرنگ قوی، شخصیت‌پردازی، زاویه دید، دیالوگ و غیره است که در لایه‌های حوادث قبل و بعد از نهم دی این عناصر وجود دارد.
و شما این را ظرفیت می‌دانید؟
بله؛ صدها سوال در پس این اتفاق نهفته است که پاسخ هر سوال وجه داستانی دارد. این عناصر در گذر زمان کم‌رنگ یا حذف نمی‌شوند بلکه برعکس پویا و ملموس‌تر می‌شوند. شاید اگر در همان ایام نهم دی از چرخش ناگهانی دیدگاه برخی مهره‌های اصلی موضوع حرف به میان می‌آمد به هیچ وجه باور‌پذیر نبود و شکل داستانی نداشت؛ اما امروز این تغییر از سوی برخی شخصیت‌ها دیده شده است. پس گذر زمان در یک حادثه مهم به خلق داستان‌های جدید کمک کرده است و ده‌ها سال بعد ابعاد مختلف دیگری از نهم دی با زبان هنر شعر و داستان شکوفا خواهد شد که واقعیت را برای آیندگان خواهد گفت. همه اینها ویژگی ادبی نهم دی به شمار می‌رود. از سوی دیگر غافلگیری در داستان به یک پایان‌بندی قوی و جذاب کمک می‌کند که به‌کار‌گیری آن باید در متن خیلی ظریف و هنرمندانه باشد. نهم دی دارای ظرفیت بسیار بالایی از این غافلگیری بود و دنیا را غافلگیر کرد، به‌ویژه آنها که پشت آن ماجرا این داستان را برای کشور نوشته بودند از حادثه روزنهم دی غافلگیر شدند.
شما سه کتاب مشهور درباره فتنه 88 به نام‌های «عاشورای اغتشاش»، «دختران فیروزه‌ای» و «چت مقدس» دارید، درباره آنها توضيح دهید.
کتاب‌های «عاشورای اغتشاش» و «چت مقدس» مجموعه داستانی است که حاصل کار گروهی چند نویسنده ازجمله من است؛ اما کتاب «دختران فیروزه‌ای» مجموعه داستان‌هایم است که در دو جشنواره بررسی و برگزیده شد و به چاپ رسید. داستانک و داستان‌های مجموعه کتاب «دختران فیروزه‌ای» حاصل ایده‌هایی است که ازمردم عاریه گرفتم. در آن اوضاع که همه کشور پر بود از ایده و طرح و داستان و هر روز خبر تازه‌ای می‌رسید و اتقافی جدیدی رخ می‌داد من به دنبال واقعیت ماجرا بودم. میان مردم، داخل مترو، کوچه و خیابان، صف نانوایی و درست در میان مردم به حرف آنها گوش می‌دادم، به حرف می‌گرفتم‌شان و واقعیت ماجرا را ازمیان آنها به شکل قصه در‌می‌آوردم. وقتی جامعه از حالت یکنواختی خارج شده و بحران آغاز شود، رفتار جدیدی شکل می‌گیرد و عکس‌العمل‌های جدیدی می‌بینیم که نو وتازه است. اینها پایه داستان است و داستان با بحران آغاز می‌شود. سنگ محکی هم برای تایید اصالت اصل از بدل داشتم تا به اشتباه نروم و حرف مردم را وارونه جلوه ندهم.
یعنی می‌خواهید بگویید که یکی از وظایف نویسندگان امروز حضور در خط مقدم جنگ روایت‌هاست؟
دقیقا. وقتی در کربلای پنج خط مقدم، جبهه اروند کبیر را رد کرد و وارد مواضع دشمن شدیم و پیروزی‌های بزرگی به دست آمده بود، رادیوهای بیگانه از جمله BBC با تبلیغات زیاد و به دروغ می‌گفتند ما یعنی ایرانی‌ها شکست سختی خورده‌ایم و در اطراف خرمشهر قتل و عام شده‌ایم؛ می‌گفتند آب ما را برده است و برای مادران ما، به دروغ دلسوزی می‌کردند. در آن ایام قبل از نهم دی هم وقتی واقعیت جامعه را با تبلیغات بیگانگان از جمله BBC مقایسه می‌کردم، دروغ و تزویر آنان را به وضوح می‌دیدم. دشمنانی که دیروز در جنگ تحمیلی برای حریف ما توپ و تانک و هواپیما و گاز شیمیایی ارسال می‌کردند آن روزها پهنای باند، آنتن سیگنال وامواج رایگان تدارک دیده بودند. در واقع آنها که از جنگ‌سخت، نتیجه نگرفته بودند، جنگ نرم را شروع کردند.
در خلق چنین داستان‌هایی شخصیت‌پردازی خیلی اهمیت دارد؛ بدون شک اگر شخصیتهای داستان نتوانند با خواننده ارتباط برقرار کنند، کتاب زمین می‌خورد.
شخصیت‌پردازی از عناصر مهم داستان‌نویسی است که در آن اوضاع ناگهان با شخصیتهای مختلفی روبه‌رو شدیم. کتاب از دل حادثه بیرون آمد. دورانی که خیلی سخت می‌‌شد برخی حرف‌ها را بیان کرد. البته باید توجه داشته باشیم که داستان‌نویس پیشرو است. خوشبختانه داستان‌ها به سرنوشت آینده یعنی امروز شخصیت‌ها اشاره دارد که این نکته خوبی است. شخصیت‌هایی که امروز با گذشت سال‌ها از تفکرات آن روزهای خود فاصله گرفته‌اند، شخصیت‌هایی که در اوج حادثه خیلی متعصب بودند؛ اما امروز با نگاه عاقلانه گذشته را مرور می‌کنند و شخصیت‌هایی که تحت‌تاثیر تبلیغات فکر و عمل می‌کردند یا کسانی که کورکورانه و متعصبانه رفتار می‌کردند. متحول شدن شخصیت در داستان‌ها واقعی بود و شخصیتهای ثابت قدمی هم بودند که همچنان برنظر خوداستوار هستند.
درمجموع با توجه به عناصر داستانی و استفاده از ظرفیت‌های آن روزها، حوادث کنش و واکنش‌ها یک مجموعه داستان بیرون آمد که مهمترین ویژگی آن بی‌طرفی بود. یعنی کسانی که کتاب را دست می‌گرفتند و فکر می‌کردند با یک نگاه خاص روبه‌رو هستند ناگهان با داستانی مواجه می‌شدند که به یکباره تغییردیدگاه پیدا می‌کرد. از سوی دیگر کتاب داستان و رمان یک اثر ادبی است و به هیچ وجه سیاسی نیست. از آنجا که سیاست نمی‌تواند در همه دوران ثابت و یکسان باشد و در گذر زمان دچار تغییر و تحول می‌شود، نمی‌تواند امانت‌دار واقعیت باشد؛ اما ادبیات توانسته است حرف امروز را دیروز بازگو کند.
از دیروز و امروز به فردا برویم. برای زنده نگه داشتن حماسه 9 دی چه باید کرد؟ این وسط ادبیات چه نقشی دارد؟
9 دی کشور را حفظ کرد و امروز زنده نگهداشتن آن روز، وظیفه کسانی است که به هر نحو ممکن، می‌توانند کاری انجام دهند. از سوی دیگر ما در طول تاریخ حوادث ماندگار زیادی داریم که در وهله اول، ارزش و اعتبار خود حوادث مقام و منزلت آن را تا به امروز حفظ کرده است. پس نباید نگران باشیم؛ چراکه تلاش‌های زیادی برای محو و فراموشی آن اتفاقات شده است؛ اما رخدادهای خوب تاریخی، برجسته و درخشان به یادگار مانده است. در تقویم انقلاب اسلامی ایام تلخ و شیرین زیادی ثبت شده است و خواهد شد که این زنجیره مانند نهم دی باید حفظ شود تا آیندگان از آن عبرت بگیرند.
به‌عنوان سوال پایانی، آيا کتاب جدیدی نیز با این موضوع در دست نگارش دارید؟
مجموعه داستان کوتاهی از همان شخصیت‌ها، حوادث و اتفاقات کتاب «دختران فیروزه‌ای» در دست نگارش دارم که نام آن «پسران عقیقی» است و حال و روز همه آن شخصیت‌ها را در این دهه بیان می‌کند. کتاب می‌گوید که چه کسانی سودبردند، چه کسانی ضرر کردند، چه کسانی سوءاستفاده کردند، چه کسانی متوجه اشتباه خود شدند و جالب آنکه در بخشی از داستان جای شخصیت‌ها با هم عوض شده است. متاسفانه شخصیت‌هایی داریم که از 9 دی و غائله قبل از آن، فقط فرصت‌طلبی کرده و به نان و نوایی رسیدند و تنها گروهی از دلسوزان سرنوشت کشور و ملت، درکسوت خود باقی مانده‌اند که همچنان خون دل می‌خورند. در این مجموعه به موضوعات روز جامعه بدون روتوش پرداخته شده و شخصیت‌هایی معرفی می‌شوند که رفتار امروزشان با شعار دیروزشان متفاوت است.
در تمام دنیا اتفاقات تاریخی به گنجینه‌ای برای خلق آثار ادبی و هنری تبدیل می‌شود، با این حال ما هنوز به درک مناسبی از این گنجینه‌ها نرسیدیم؛ کمی درباره ظرفيت‌های 9 دی در خلق آثار داستانی توضیح دهید.
نهم دی از نگاه تاریخی یک نقطه سرنوشت‌ساز است. از منظر ادبی علاوه بر همه ظرفیت‌ها یک ویژگی خاص داستانی در آن نهفته است و آن اصل غافلگیری در پایان است. نهم دی، داستان ساخته و پرداخته‌ای را که از بیرون برای ملت نوشته بودند از یک پایان‌بندی تلخ با یک غافلگیری به پایان خوش تبدیل کرد. می‌خواستند با منحرف کردن اذهان مردم و پیش‌‌بینی‌های غلط، توجه را از روند منطقی داستان به سویی دیگر و خطا جلب کنند. اینجا بود که وقتی حادثه منطقی رخ داد، آن رویداد برای همه غافلگیر کننده شد. نیاز یک داستان خوب طرح و پیرنگ قوی، شخصیت‌پردازی، زاویه دید، دیالوگ و غیره است که در لایه‌های حوادث قبل و بعد از نهم دی این عناصر وجود دارد.
و شما این را ظرفیت می‌دانید؟
بله؛ صدها سوال در پس این اتفاق نهفته است که پاسخ هر سوال وجه داستانی دارد. این عناصر در گذر زمان کم‌رنگ یا حذف نمی‌شوند بلکه برعکس پویا و ملموس‌تر می‌شوند. شاید اگر در همان ایام نهم دی از چرخش ناگهانی دیدگاه برخی مهره‌های اصلی موضوع حرف به میان می‌آمد به هیچ وجه باور‌پذیر نبود و شکل داستانی نداشت؛ اما امروز این تغییر از سوی برخی شخصیت‌ها دیده شده است. پس گذر زمان در یک حادثه مهم به خلق داستان‌های جدید کمک کرده است و ده‌ها سال بعد ابعاد مختلف دیگری از نهم دی با زبان هنر شعر و داستان شکوفا خواهد شد که واقعیت را برای آیندگان خواهد گفت. همه اینها ویژگی ادبی نهم دی به شمار می‌رود. از سوی دیگر غافلگیری در داستان به یک پایان‌بندی قوی و جذاب کمک می‌کند که به‌کار‌گیری آن باید در متن خیلی ظریف و هنرمندانه باشد. نهم دی دارای ظرفیت بسیار بالایی از این غافلگیری بود و دنیا را غافلگیر کرد، به‌ویژه آنها که پشت آن ماجرا این داستان را برای کشور نوشته بودند از حادثه روزنهم دی غافلگیر شدند.
شما سه کتاب مشهور درباره فتنه 88 به نام‌های «عاشورای اغتشاش»، «دختران فیروزه‌ای» و «چت مقدس» دارید، درباره آنها توضيح دهید.
کتاب‌های «عاشورای اغتشاش» و «چت مقدس» مجموعه داستانی است که حاصل کار گروهی چند نویسنده ازجمله من است؛ اما کتاب «دختران فیروزه‌ای» مجموعه داستان‌هایم است که در دو جشنواره بررسی و برگزیده شد و به چاپ رسید. داستانک و داستان‌های مجموعه کتاب «دختران فیروزه‌ای» حاصل ایده‌هایی است که ازمردم عاریه گرفتم. در آن اوضاع که همه کشور پر بود از ایده و طرح و داستان و هر روز خبر تازه‌ای می‌رسید و اتقافی جدیدی رخ می‌داد من به دنبال واقعیت ماجرا بودم. میان مردم، داخل مترو، کوچه و خیابان، صف نانوایی و درست در میان مردم به حرف آنها گوش می‌دادم، به حرف می‌گرفتم‌شان و واقعیت ماجرا را ازمیان آنها به شکل قصه در‌می‌آوردم. وقتی جامعه از حالت یکنواختی خارج شده و بحران آغاز شود، رفتار جدیدی شکل می‌گیرد و عکس‌العمل‌های جدیدی می‌بینیم که نو وتازه است. اینها پایه داستان است و داستان با بحران آغاز می‌شود. سنگ محکی هم برای تایید اصالت اصل از بدل داشتم تا به اشتباه نروم و حرف مردم را وارونه جلوه ندهم.
یعنی می‌خواهید بگویید که یکی از وظایف نویسندگان امروز حضور در خط مقدم جنگ روایت‌هاست؟
دقیقا. وقتی در کربلای پنج خط مقدم، جبهه اروند کبیر را رد کرد و وارد مواضع دشمن شدیم و پیروزی‌های بزرگی به دست آمده بود، رادیوهای بیگانه از جمله BBC با تبلیغات زیاد و به دروغ می‌گفتند ما یعنی ایرانی‌ها شکست سختی خورده‌ایم و در اطراف خرمشهر قتل و عام شده‌ایم؛ می‌گفتند آب ما را برده است و برای مادران ما، به دروغ دلسوزی می‌کردند. در آن ایام قبل از نهم دی هم وقتی واقعیت جامعه را با تبلیغات بیگانگان از جمله BBC مقایسه می‌کردم، دروغ و تزویر آنان را به وضوح می‌دیدم. دشمنانی که دیروز در جنگ تحمیلی برای حریف ما توپ و تانک و هواپیما و گاز شیمیایی ارسال می‌کردند آن روزها پهنای باند، آنتن سیگنال وامواج رایگان تدارک دیده بودند. در واقع آنها که از جنگ‌سخت، نتیجه نگرفته بودند، جنگ نرم را شروع کردند.
در خلق چنین داستان‌هایی شخصیت‌پردازی خیلی اهمیت دارد؛ بدون شک اگر شخصیتهای داستان نتوانند با خواننده ارتباط برقرار کنند، کتاب زمین می‌خورد.
شخصیت‌پردازی از عناصر مهم داستان‌نویسی است که در آن اوضاع ناگهان با شخصیتهای مختلفی روبه‌رو شدیم. کتاب از دل حادثه بیرون آمد. دورانی که خیلی سخت می‌‌شد برخی حرف‌ها را بیان کرد. البته باید توجه داشته باشیم که داستان‌نویس پیشرو است. خوشبختانه داستان‌ها به سرنوشت آینده یعنی امروز شخصیت‌ها اشاره دارد که این نکته خوبی است. شخصیت‌هایی که امروز با گذشت سال‌ها از تفکرات آن روزهای خود فاصله گرفته‌اند، شخصیت‌هایی که در اوج حادثه خیلی متعصب بودند؛ اما امروز با نگاه عاقلانه گذشته را مرور می‌کنند و شخصیت‌هایی که تحت‌تاثیر تبلیغات فکر و عمل می‌کردند یا کسانی که کورکورانه و متعصبانه رفتار می‌کردند. متحول شدن شخصیت در داستان‌ها واقعی بود و شخصیتهای ثابت قدمی هم بودند که همچنان برنظر خوداستوار هستند.
درمجموع با توجه به عناصر داستانی و استفاده از ظرفیت‌های آن روزها، حوادث کنش و واکنش‌ها یک مجموعه داستان بیرون آمد که مهمترین ویژگی آن بی‌طرفی بود. یعنی کسانی که کتاب را دست می‌گرفتند و فکر می‌کردند با یک نگاه خاص روبه‌رو هستند ناگهان با داستانی مواجه می‌شدند که به یکباره تغییردیدگاه پیدا می‌کرد. از سوی دیگر کتاب داستان و رمان یک اثر ادبی است و به هیچ وجه سیاسی نیست. از آنجا که سیاست نمی‌تواند در همه دوران ثابت و یکسان باشد و در گذر زمان دچار تغییر و تحول می‌شود، نمی‌تواند امانت‌دار واقعیت باشد؛ اما ادبیات توانسته است حرف امروز را دیروز بازگو کند.
از دیروز و امروز به فردا برویم. برای زنده نگه داشتن حماسه 9 دی چه باید کرد؟ این وسط ادبیات چه نقشی دارد؟
9 دی کشور را حفظ کرد و امروز زنده نگهداشتن آن روز، وظیفه کسانی است که به هر نحو ممکن، می‌توانند کاری انجام دهند. از سوی دیگر ما در طول تاریخ حوادث ماندگار زیادی داریم که در وهله اول، ارزش و اعتبار خود حوادث مقام و منزلت آن را تا به امروز حفظ کرده است. پس نباید نگران باشیم؛ چراکه تلاش‌های زیادی برای محو و فراموشی آن اتفاقات شده است؛ اما رخدادهای خوب تاریخی، برجسته و درخشان به یادگار مانده است. در تقویم انقلاب اسلامی ایام تلخ و شیرین زیادی ثبت شده است و خواهد شد که این زنجیره مانند نهم دی باید حفظ شود تا آیندگان از آن عبرت بگیرند.
به‌عنوان سوال پایانی، آيا کتاب جدیدی نیز با این موضوع در دست نگارش دارید؟
مجموعه داستان کوتاهی از همان شخصیت‌ها، حوادث و اتفاقات کتاب «دختران فیروزه‌ای» در دست نگارش دارم که نام آن «پسران عقیقی» است و حال و روز همه آن شخصیت‌ها را در این دهه بیان می‌کند. کتاب می‌گوید که چه کسانی سودبردند، چه کسانی ضرر کردند، چه کسانی سوءاستفاده کردند، چه کسانی متوجه اشتباه خود شدند و جالب آنکه در بخشی از داستان جای شخصیت‌ها با هم عوض شده است. متاسفانه شخصیت‌هایی داریم که از 9 دی و غائله قبل از آن، فقط فرصت‌طلبی کرده و به نان و نوایی رسیدند و تنها گروهی از دلسوزان سرنوشت کشور و ملت، درکسوت خود باقی مانده‌اند که همچنان خون دل می‌خورند. در این مجموعه به موضوعات روز جامعه بدون روتوش پرداخته شده و شخصیت‌هایی معرفی می‌شوند که رفتار امروزشان با شعار دیروزشان متفاوت است.
نظر شما