وی با تاکید بر ضرورت تدوین و انتشار یک شیوه‌نامه جامع برای تدوین و ویرایش متون خاطره‌نگاری مستند افزود: خاطره مستند منفک از تاریخ شفاهی و نثر معیار است. خاطره مستند فردمحور است و ما در نشر مرز و بوم پروژه خاطره‌نویسی مستند رزمندگان و جانبازان از زبان خودشان و نیز خاطرات نقل شده از زبان شهدا توسط خانواده آنها را دنبال می‌کنیم که برای اجرای موفق این طرح به یک شیوه‌نامه دقیق و کارآمد احساس نیاز می‌شد. خاطرات مستندنگار فردمحور است یعنی به گونه‌ای به مخاطب منتقل می‌شود که گویی از زبان خود جانباز و رزمنده بر کاغذ می‌آید و دیگر نیازی با ارتباط مستقیم با راوی اصلی نیست.
حقیقت عنوان کرد: شیوه ویرایش در خاطره‌نویسی مستند با نثر معیار متفاوت است. در نثر معیار هر اندازه هم که روان و خواندنی باشد باز خواننده احساس نزدیکی کامل با متن اصلی نمی‌کند. در تاریخ شفاهی نیز با نثر معیار روبه‌رو هستیم و اطلاعات از طریق این گونه نثر ارایه می‌شود. پانوشت‌های تاریخ شفاهی مملو از اطلاعات خشک و پژوهشی است؛ اما در خاطره‌نویسی مستند قصد داریم، خواننده را به سمتی ببریم که کاملا احساس و رفتار راوی را لمس و درک کند تا همدلی وی بیشتر شود. بنابراین تلاش شد در گام نخست شیوه‌نامه ویرایش متون خاطره‌نویسی مستند و در گام بعدی نیز شیوه‌نامه تدوین این متون تهیه و منتشر شود.
این ویراستار با اشاره به ویژگی‌های خاطره‌نگاری مستند گفت: خاطره‌نگاری مستند به این معناست که یک جانباز یا رزمنده خاطره‌ای را تعریف می‌کند یا خودش یا کسی از زبان وی نوشته و سپس ویرایش می‌شود و به چاپ می‌رسد. این خاطرات مستند عاری از آرایه‌های لفظی و عناصری چون تشبیه، تمثیل، صور خیال و روایت‌های تحمیلی بر متن هستند و گاهی متاسفانه شاهدیم تدوینگران خود قسمت‌هایی را که سندیت ندارد به متن اضافه می‌کنند که اشتباه است.
وی ادامه داد: در خاطره‌نویسی مستند حتی مجاز به طولانی‌کردن پانوشت‌ها بیشتر از سه یا چهار سطر نیستیم؛ چراکه خواننده را خسته می‌کند.
حقیقت درباره مراحل تدوین این شیوه‌نامه توضیح داد: تدوین شیوه‌نامه را از یک سال پیش آغاز و ابتدا ویرایش صوری را مقدم کردیم. متن خاطره‌نگاری آمیخته از زبان گفتاری معیار و زبان صنفی (تعابیر و اصطلاحات ررایج بین رزمندگان) و زبان گویشی (لهجه) است و می‌توان بخش‌هایی را که جذابیت زیادی دارد به همان زبان گویشی خاص به کار برد. به عنوان نمونه در کتاب «گیل مانا» وقتی شخصیت اصلی از عملیاتی بازمی‌گردد که شهدای بسیاری داشته، پدرش با لهجه گیلکی می‌گوید «برای چه غلط‌کردنی آمده‌ای؟» که جمله‌ای جذاب است و تدوینگر می تواند همین جمله را در متن بیاورد.
وی افزود: در خاطره‌نگاری مستند با سه لایه متن روبه‌رو هستیم: یکی متن اصلی خام، دیگری لایه‌ای که توسط تدوینگر ساماندهی شده و لایه سوم که بعد از ویرایش را شامل می‌شود.
نقطه کاما (؛) در خاطره‌نگاری مستند حذف می‌شود
سرویراستار نشر مرز و بوم با اشاره به شیوه‌نامه نوشته شده، گفت: در تدوین شیوه‌نامه مبنا را نثر معیار قرار دادیم ولی تبصره‌هایی را نیز مشخص کردیم. ابتدا به ویرایش صوری اشاره کردیم و بعد از دفترچه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، املای واژگان و مواردی از جمله فاصله و نیم فاصله را لحاظ کردیم. در متون خاطره‌نگاری مستند در مواردی از جمله جاده اهواز- ماهشهر خط تیره را حذف کردیم و از نیم‌فاصله استفاده کردیم (اهوازماهشهر). همچنین به عنوان نمونه در عددنویسی شماره عملیات‌ها تیپ و گردان‌ها، اسرا، ارتفاعات، قلل و امثال این موارد را با رقم و نیم فاصله آوردیم (کربلای5، یگان12، خمپاره60 و غیره). از دیگر موارد درج شده در این شیوه‌نامه می‌توان به نشانه‌گذاری بین جمله‌ها اشاره کرد که در نثر معیار اگر ارتباط جمله‌ها کم باشد نقطه کاما قرار می‌دهیم و اگر ارتباط زیاد باشد کاما قرار می‌دهیم ولی در متن خاطره‌نگاری مستند تنها از نقطه برای استقلال کامل جملات و در استقلال کم از کاما استفاده می‌شود و نقطه کاما (؛) جایی ندارد.
حقیقت با تاکید بر اینکه تدوینگر خاطره‌نویسی مستند باید به لحن و احساس راوی وفادار باشد، افزود: باید در تدوین این متون احساس راوی شامل بغض، تردید، شادی و اندوه منعکس شود. در این متون از کروشه نیز استفاده نمی‌شود.
وی ادامه داد: در ویرایش زبانی نیز که شامل 23 مبحث از جمله مطابقت نهاد با فعل، کاربرد افعال و حرف ربط و نشانه و تغییر فعل و بحث نکره، تتابع اضافات، ساده‌نویسی، اصول شکسته‌نویسی و غیره است، تاکید شده که باید از واژه‌های شخص راوی استفاده شود. باید نثر گویشی و حتی لهجه را حفظ کنیم. در کاربرد حرف ربط جایی که در متن معیار «اما و اگر» بیاید، باید حشو حساب شود و یکی از آنها را حذف کنیم، در خاطره‌نویسی نباید چنین کرد تا به زبان گفتار نزدیک تر باشد. همچنین مجهول‌های نابجا را باقی نمی‌گذاریم، مگر در مواردی که شم ویرایشی اقتضا کند.
ایجاد تعادل میان زبان راوی و زبان معیار
حقیقت با اشاره به زبان این شیوه‌نامه گفت: در شیوه‌نامه متون خاطره‌نگاری مستند به دنبال ایجاد تعادل میان زبان معیار و زبان راوی هستیم و گاهی می‌توان قاعده ویرایش را به دلیل شم ویراستاری بر هم زد و از کامای پس از نهاد و «را»ی بعد از فاعل استفاده کرد. همچنین کاربرد جمع در کلماتی مانند مراسمات و احوالات بی‌اشکال است.
وی در پایان گفت: باید متون خاطره‌نگاری مستند خالی از تصنع، تکلف و واژگان مغلق و پررمز و راز باشند و مجاز به استفاده از صور خیال در این متون نیستیم.
نظر شما