خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- ابوالفضل حسن‌آبادی، پژوهشگر تاریخ شفاهی و مدیر بخش نسخ خطی آستان قدس: بارگاه مطهر امام رضا(ع) در مشهداز گذشته‌های دور مورد توجه علاقه‌مندان آن حضرت بوده است و ارادت خود را درقالب وقف دارایی‌هایشان در راه برآورده کردن احتیاجات زوار و حرم مطهر به نمایش گذاشته‌اند. با گسترش تدریجی موقوفات، اداره آن‌ها نیازمند شکل‌گیری تشکیلاتی شد که آستان قدس نام گرفت. این تشکیلات از دوره صفویه به بعد روند روبه رشدی را طی کرده است به‌نحوی که امروزه با سابقه بیش از پانصد سال تبدیل به یکی از نهادهای بزرگ وقفی در دنیا شده است.

درباره تاریخ آستان قدس پژوهش‌های کلی در گذشته به انجام رسیده است که می‌توان به تاریخ آستان قدس یا دربار ولایتمدار رضوی (موتمن،1348) شمس‌الشموس یا تاریخ آستان قدس رضوی (احتشام کاویانیان،1355) آستان ‌قدس رضوی، دیروز و امروز (بینش، 1356) و تاریخ آستان قدس در دو  جلد (عطاردی، 1371) اشاره کرد. در این میان دایره‌المعارف آستان قدس در دو جلد با 826 مقاله که در محورهای کلی رجال؛ القاب، موضوعات و مشاغل؛ مکان‌‏ها؛ مکتوبات؛ نفایس موزه؛ سازمان‌‏ها به نگارش درآمده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

کتاب «تاریخ و تشکیلات آستان قدس رضوی در عصر قاجاربه» بررسی تخصصی تاریخچه تشکیلات اداری آستان قدس در دوره قاجاریه با نیم نگاه به گذشته آن پرداخته است و با طرح مباحث کلی مانند تاریخچه شکل‌گیری تشکیلات اداری آستان قدس، تاثیر حوادت مهم سیاسی خراسان بر تشکیلات اداری آستان قدس، اجزای ساختار تشکیلات اداری آستان قدس و مناصب و مشاغل مهم تشکیلات اداری آن تلاش کرده تا به عنوان اولین اثر تخصصی درباره تشکیلات آستان قدس در یک دوره تاریخی جوانب مختلف مساله را در نظر بگیرد.

                         

این اثر در 10 فصل به  نگارش درآمده است. در فصل اول به نقد و بررسی منابع و تحقیقات صورت پرداخته و تلاش شده است تا جایگاه این کتاب در بین آن‌ها مشخص گردد. فصل دوم و سوم با عنوان پیشینه تاریخ و تشکیلات آستان قدس تا دوره قاجار و تاریخ آستان قدس رضوی در دوره پادشاهان قاجار به بسترهای تاریخی موثر بر  گسترش و تغییرات تشکیلات اشاره دارد.کتاب با تقسیم‌بندی کلی تشکیلات به اماکن متبرکه آستان قدس و بیوتات آن در دو بخش خدمه حرم مطهر رضوی،بیوتات حرم رضوی و تشکیلات اداری و مالی آستان قدس رضوی تلاش کرده تا تبیین کلی نسبت به ساختار درونی و بیرونی آستان قدس داشته باشد. بخش‌های موقوفات در دوره شاهان قاجار، آداب و رسوم حرم رضوی، نقشه‌ها، تعمیرات و ساخت و سازهای حرم رضوی و مشاهیر مدفون در حرم رضوی در واقع مکمل اطلاعات اصلی کتاب در تشکیلات اداری است.

از نکات قوت کتاب می‌توان به سابقه پژوهشی و تخصص نویسنده در موضوع تشکیلات اداری آستان قدس، استفاده از  گنجینه اسناد آستان قدس موجود در مرکز  اسناد در زمینه انواع اسناد مکتوب و غیر مکتوب و نسخ خطی در دسترس، تهیه جداول، نمودار و نقشه‌های متناسب با کتاب، بازخوانی متن تعدادی از متن اسناد و تصویر آنها، آوردن تصاویری از دوره قاجار از حرم و نمایه کامل اشخاص و اماکن اشاره کرد.