به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شرح ثمره بطلميوس در احكام نجوم، از آثار خواجه نصيرالدين طوسى (طوس 579-653ش، بغداد) است كه آن را جليل اخوان زنجانى (تهران 1311-1389ش، تهران) تصحيح كرده و مقدمه‌اى عالمانه بر آن افزوده است.

نوشتار حاضر در برگیرنده شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر کتاب «ثمره بطلمیوس» است. وی این شرح را به فرمان وزیر هولاکوخان یعنی خواجه شمس‌الدین محمدبن محمد جوینی و پسرش بهاء‌الدین که در آن زمان حکمران اصفهان بود به رشته تحریر درآورده است.

بطلمیوس کلادیوس، ریاضی‌دان، جغرافی‌دان و از مشهورترین منجمان است. وی در سال 100 میلادی در مصر علیا به دنیا آمد و در اسکندریه زیست. کتاب «صد کلمه» یا «ثمره»، که گفته می‌شود خلاصه کتاب دیگر بطلمیوس ـ یعنی اربعه یا چهار مقاله (Tetrabiblos) است، قدیمی‌ترین کتاب احکام نجومی است که با سه بار ترجمه به زبان عربی برای دانشوران سلف عرب شناخته شد. بطلمیوس پس از تألیف کتاب اربعه، برای شاگردش سورس (Severus) آن چهار مقاله را خلاصه کرده است.

در میان شروحی که بر کتاب ثمره نوشته شده، شرح ثمره بطلمیوس خواجه نصیرالدین طوسی از همه معروف‌تر است. شرح حاضر اگر چه در احکام نجوم است اما خواجه نصیر بعضی کلمات آن را از نظر فلسفی مدنظر قرار داده و به شرح آن اهتمام کرده است.

كتاب حاضر از مقدمه مصحح، مقدمه نويسنده و متن اصلى، شامل شرح ثمره بطلميوس و متن عربى صد كلمه، تشكيل شده است. مصحح در مقدمه مفصلی که بر این کتاب نوشته علاوه بر معرفی بطلمیوس، کتاب ثمره و نسخه‌های آن، مباحثی را ذیل عناوین شرح ثمره و جنبه فلسفی آن، ثوانی نجوم و نحوست آن‌ها، گیسودار، ذوالجُمّه، نیزک یا شهاب، نقطه اعتدال بهاری و اصحاب طلسمات، و رقعه کژدم آورده است. وی همچنین در مقدمه از ویژگی‌های نثر کتاب، شیوه جمع بستن کلمات و برخی نکات زبانی دیگر سخن گفته است.

جلیل اخوان زنجانی براى تصحيح اين اثر از منابع متعدد و معتبرى (53 منبع) به زبان‌هاى فارسى، عربى و لاتين بهره برده است.

مصحح يادآور شده است: «... كتاب «ثمره» بارها شرح شده است و ما نام شارحان را در مقدمه ذيل «بطلميوس و كتاب ثمره» آورده‌ايم كه از آن ميان شرح خواجه نصيرالدين طوسى از همه معروف‌تر است. سزگين نيز در كتاب خود فهرستى مفصل از نسخه‌هاى شرح خواجه آورده است كه بر اساس گفته وى قديمى‌ترين نسخه مربوط به سال 669ق (سه سال قبل از مرگ خواجه نصير) است كه در كتابخانه اياصوفيا به شماره 2695 نگهدارى مى‌شود. متأسفانه براى تصحيح اين كتاب، اين نسخه در دسترس نگارنده نبود. نسخه‌هايى كه در تصحيح مورد استفاده قرار گرفته است، عبارتند از: 1. نسخه ليدن... 2. نسخه دانشگاه تهران... 3. نسخه كتابخانه ملّى ملک ... و ...

در آغاز اين كتاب، فهرست مطالب و در پايان دو گونه فهرست‌هاى فنى: 1. فهارس مقدمه (كسان، كتاب‌ها، جاى‌ها، اصطلاحات نجومى و اسامى لاتين) و 2. فهارس متن (كسان، كتاب‌ها، جاى‌ها، اصطلاحات نجومى و کتابنامه) تنظيم شده است.

علاقه‌مندان می‌توانند کتاب «شرح ثمره بطلميوس در احکام نجوم» را با جلد شومیز به بهای 40 هزار تومان و با جلد سخت به بهای 65 هزار تومان، از مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب تهیه کنند.