خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، سمیه حسن‌نژاد وایانی؛ به اعتقاد کارشناسان، موضوع بند «ز» تبصره «۹» ماده‌‌واحده قانون بودجه، مهم‌ترین بند دخل و خرج فرهنگی 1401 کشور است. براساس این بند، «دستگاه‌های اجرائی مندرج در این قانون و پیوست‌های آن مجازند تا دو درصد (۲%) از بودجه هزینه‌ای خود را برای هم‌افزایی و ارتقای فعالیت‌ها و تولیدات فرهنگی از قبیل موضوعات قرآنی، نمایشی، مطبوعاتی، رسانه‌ای نوین، نشر و کتاب و گردشگری اختصاص دهند.»

با توجه به سهم اندک اعتبارات حوزه فرهنگ در بودجه سال 1401، اجرای بند «ز» تبصره «9» ماده‌واحده قانون بودجه از سوی دستگاه‌ها، نهاد‌‌ها و موسسات مخاطب این بند مورد تاکید است. بررسی قانون بودجه سال جاری نشان می‌دهد، اعتبارات امور فرهنگ در مجموع در مقایسه با سال گذشته، کاهشی یک‌سومی داشته است؛ بودجه‌ای که تنها 1/5 درصد از کل بودجه کشور محسوب می‌شود.

با شیوع ویروس کرونا، آمار‌های قابل تاملی از آسیب‌ اقتصادی این بیماری بر کسب و کار‌های فرهنگی اعلام شد؛ به‌ویژه درحوزه اقتصاد صنعت نشر. تقاضا برای دریافت 1000 میلیارد‌ تومان وام 12 درصدی، در مرحله نخستِ پرداخت تسهیلات کرونایی و برنامه‌ریزی متولیان امر فرهنگ، برای تداوم پرداخت این تسهیلات در دومین سال تداوم شیوع ویروس، به‌خوبی نشان داد که کرونا صدمات قابل توجهی را به این صنعت ـ فرهنگ وارد آورده است. مشارکت گسترده ناشران در برگزاری دو نمایشگاه مجازی کتاب، درپی لغو سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، طی سال‌های 1399 و 1400 نشانه دیگری از نیاز فعالان این حوزه به حمایت است.

با وجود همه تدابیر اندیشیده شده برای جبران خسارت‌های وارده به اقتصاد نشر، به نظر می‌رسد مسیر‌های آزموده شده به‌ویژه پرداخت مستقیم تسهیلات و حمایت‌های فصلی، از‌جمله برگزاری نمایشگاه‌‌های بزرگ که به‌اعتقاد کارشناسان، مرهمی موقت و البته نه‌چندان موثر برای التیام زخم‌های کهنه این صنعت است؛ دیگر چندان پاسخگو نیست. 
    
همان‌طور که پیش‌تر آمد، موضوع بند ز تبصر9 ماده‌واحده قانون بودجه 1401  مهم‌ترین بند فرهنگی دخل و خرج یکساله کشور به حساب می‌آید. هرچند تلاش‌‌ها برای الزام‌آور شدن آن در مجلس شورای اسلامی رای نیارود، اما «مجاز بودن» دستگاه‌‌‌ها و شرکت‌های دولتی و غیر‌دولتی در تخصیص تا دودرصد بودجه هزینه‌ای خود، علاوه‌براین‌که رقم چشم‌گیری خواهد شد، بی‌تردید فرصت‌های قابل تاملی را  برای تقویت اقتصاد فرهنگ در حوزه‌های مختلف به‌ویژه صنعت ضعیف نشر فراهم خواهد آورد.     

نمایشگاه کتاب 1401؛ مقدمه آغاز یک حرکت فراگیر فرهنگی 
آوردگاه سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه کتاب تهران، فرصت قابل توجهی برای توجه دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و عمل به مسئولیت قانونی و البته اجتماعی آن‌ها در تخصیص بخشی از بودجه هزینه‌‌ای 1401 به حوزه‌های فرهنگی است. هرچند خرید کتاب از ناشران حاضر در این دوره از نمایشگاه و غیر از ایام نمایشگاه، نخستین گزینه برای تحقق این بند از قانون بودجه سال جاری است؛ اما به‌نظر می‌رسد، موضوع این بند فراتر از خرید مستقیم‌ کتاب، قابل بسط، تفسیر و اجرا باشد؛ به‌ویژه این‌که «هم‌افزایی» «ارتقای فعالیت‌ها و تولیدات فرهنگی» به‌عنوان اهداف مصوبه بودجه فرهنگی دستگاه‌ها از سوی قانون‌گذار در نظر بوده است.     

 برنامه‌های متعددی برای تحقق هر یک از این اهداف در حوزه نشر و کتاب، قابل تدوین و ارائه است؛ اما پیش از طرح هر‌ ایده‌ای، برگزاری نشست‌های تخصصی با هدف تاکید بر اهمیت اجرای این بند و تاثیر آن بر بهبود وضعیت «اقتصاد فرهنگ» و به‌دنبال آن «اقتصاد نشر» همچنین شناسایی و ارائه راه‌های نحوه تخصیص این بودجه‌ها ضروری است؛ به‌ویژه این‌که قانون مذکور با قید «الزام‌آور» به تصویب نرسیده است.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب 1401 به‌عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور، امکان قابل توجهی برای بررسی کارشناسانه این موضوع با حضور نمایندگان مختلف دستگاه‌های دولتی و گفت‌‌و‌گو‌ درباره چالش‌های صنعت نشر و راه‌های رفع آن‌ها به حساب می‌آید؛ به‌عبارت دیگر این فرصت وجود دارد که مدت 10 روزه نمایشگاه، به‌عنوان فرصت تدوین مقدمات در قالب کارگروه اجرای «مصوبه بودجه فرهنگی دستگاه‌ها» قلمداد شود.  

تاثیر «مصوبه بودجه فرهنگی دستگاه‌ها» بر صنعت نشر 
«مصوبه بودجه فرهنگی دستگاه‌ها» را باید یک فرصت قابل توجه برای تامین زیرساخت‌های حوزه نشر قلمداد کرد؛ مقوله مهمی که بی‌توجهی به آن همواره زمینه‌ساز ضعیف‌تر شدن بدنه صنعت نشر و تداوم وابستگی اعتیاد‌گونه فعالان این حوزه به یارانه‌های مستقیم دولتی شده است. بنابراین به‌نظر می‌رسد اجرای «مصوبه بودجه فرهنگی دستگاه‌ها» با هدایت و مطابق با سیاست‌گذاری‌های کلان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی اصلی حوزه فرهنگ و آشنا با مسائل و چالش‌های حوزه نشر، در امور زیر تحول ایجاد کند.
 
تامین زیر‌ساخت‌های حوزه نشر، از‌‌جمله افزایش میزان دسترسی به کتاب به‌واسطه افزایش ویترین؛

افزایش و تجهیز کتابخانه‌های عمومی؛

تقویت پایه‌های نشر الکترونیک؛

کمک برای تقویت شبکه توزیع و فناوری‌های چاپ و تولید کتاب؛

می‌دانیم تامین همه این زیر‌ساخت‌ها در نهایت زمینه افزایش تقاضا، افزایش سرانه مطالعه، شمارگان کتاب و بهبود بازار را فراهم می‌کند.
 
تامین زیر‌ساخت‌های حوزه نشر از‌‌جمله افزایش میزان دسترسی به کتاب به‌واسطه افزایش ویترین همچنین افزایش و تجهیز کتابخانه‌های عمومی، تقویت پایه‌های نشر الکترونیک و یا کمک برای تقویت شبکه توزیع و همچنین فناوری‌های چاپ و تولید کتاب  را فراهم می‌کند. می‌دانیم تامین همه این زیر‌ساخت‌ها در نهایت زمینه افزایش تقاضا و شمارگان کتاب را فراهم می‌کند.

یک تاکید مهم؛    
مقرر شده آئین‌‌نامه اجرائی بند ز تبصره (9) ماده‌واحده قانون بودجه 1401 از سوی وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی، گردشگری، صنایع دستی و سازمان تبلیغات اسلامی تهیه و به تصویب هیأت وزیران برسد؛ بنابراین  تسریع در تدوین آئین‌نامه اجرایی بند ز تبصره‌(9) ماده واحده قانون بودجه 1401 و توجه به اجرای دقیق آن برای پیشگیری از تکرار سرنوشت آئین‌نامه اجرایی بند ج ماده 92 قانون ششم توسعه حیاتی است.