خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- شاید شما هم هنگامی که می‌خواهید کتابی درباره نهضت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا بخوانید با انبوه کتاب‌هایی مواجه شدید که پر از مطالب تکراری و گاه غیرواقعی است، مطالبی که تاریخ عاشورا را در هاله‌ای از مه فر می‌برد و تشخیص واقعیت از تخیل را مشکل می‌کند. این تخیل‌پردازی تنها در کتاب‌ها نیست بلکه وقتی در مجالس روضه و مداحی حاضر می‌شوید در این مجالس هم مطالب غیرواقعی فراوانی به شکل روضه و مداحی گفته می‌شد که انسان را دچار سرگردانی می‌کند. یکی از راه‌حل‌هایی که می‌تواند تاریخ دقیق عاشورا را به ما بگوید، کتاب‌هایی است که به قلم نویسندگان و محققان مطرح و نام آشنا تالیف شدند و در این کتاب‌ها بخشی به تحریفات واقعه عاشورا اختصاص داده شده است. دکتر مرضیه محمدزاده سال‌هاست درباره امام حسین(ع) در حال تحقیق و پژوهش است با او درباره دانشنامه امام حسین(ع)  و واقعه عاشورا صحبت کردیم که او نگاهی هم به تحریفات عاشورا در پژوهش جدیدش دارد.

دانشنامه امام حسین(ع) چه مطالبی را دربر می‌گیرد؟
این دانشنامه با اهداف پرداختن به تحریفات عاشورا شکل گرفت. در این میان تلاش کردم هر مطلبی که به امام حسین(ع) ربط دارد در این دانشنامه جای دهم. از اعلام اشخاص شامل افرادی که درباره امام مطلبی نوشتند از جمله کاتبان، محدثان، شعرا یا اصحابش، پدر، مادر، جدش و فرزندان. همچنین اعلام وقایع، هر واقعه‌ای که مربوط به امام است مانند واقعه مباهله، عاشورا یا قبایل و خاندان مانند بنی‌هاشم از آن‌سو قبایلی که در کربلا حضور داشتند. افزون بر آن نمایه اماکن، هر مکانی که به امام حسین(ع) مربوط می‌شود مانند مدینه که محل تولدش است و مکه که نقطه هجرتش و کربلا مکان شهادتش. در این دانشنامه تقریبا 2 هزار مدخل نوشته شده که مطالب دانشنامه را دربرمی‌گیرد.

چرا تصمیم گرفتید به دانشنامه امام حسین(ع) بپردازید؟
من درباره امام حسین(ع) تحقیقات و تالیفات بسیاری از جمله کتاب «بانوی آفتاب، حضرت زینب»، «دریای تشنه، حضرت عباس(ع)»، دانشنامه شعر عاشورایی، «قاتلین نهضت امام حسین(ع)» و آثار بسیاری دیگری داشتم، برخی از دوستان پیشنهاد کردند با توجه به این تحقیقات و تالیفات بهتر است در مجموعه‌ای به صورت دایره‌المعارفی گردآوری شود. نخستین کسی که این پیشنهاد را به من داد، محمود حکیمی بود. همسر مرحوم من تقریبا هفت سال پیش به کمک من آمد تا با همراهی و همکاری او مداخلی را که نداشتم دربیاوریم و مداخلی را هم که داریم سر و سامان دهیم و در دانشنامه امام حسین(ع) قرار دهیم. با هم شروع به نوشتن مداخلی کردیم که نداشتیم به بخش اَعلام حرف «سین» رسیدیم که همسرم بیمار شد و من تنهایی مشغول به کار شدم. در کنار تحقیق و تالیف دانشنامه از او مراقبت می‌کردم. یادم هست کنار تختش لب‌تاپم را قرار می‌دادم و مداخل را تالیف می‌کردم. حالا یاد آن روزها می‌افتم، دلم پر می‌شود از یادش. بعد از مدتی همسرم از دنیا رفت و من در تالیف دانشنامه دست تنها شدم و به تنهایی بقیه کار را دنبال کردم تا به اتمام رسید و برای چاپ به ناشر سپرده شد.

در نوشتن مداخل از منابع داخلی بهره گرفتید یا منابع خارجی؟
مداخل را با تکیه بر منابع مختلف نوشتم اما در این میان مثلا شاعر خارجی که شعری درباره امام حسین (ع) دارد یا نویسنده‌ای که کتابی درباره سیدالشهداء تالیف کرده است، هم مورد توجه قرار گرفت. همچنین شاعران و نویسندگان شاخصی که درباره امام شعر سرودند یا کتاب نوشتند، مانند شهریار. در این موضوع به شعر و نوشته شعرا و نویسندگان مهم توجه شد. زیرا من مجموعه «طرحی نو در دانشنامه شعر عاشورایی» را قبلا منتشر کردم برای همین در اینجا شعرا و نویسندگان شاخص این مدخل را نوشتم و به مهم‌ترین آثار پرداختم مثل کتاب «شهید جاوید»، اثری است که در زمان خودش بسیار مورد نقد و نظر قرار گرفت. همچنین کتاب «حماسه حسینی» اثر مرتضی مطهری که نکاتی بسیاری درباره این کتاب مطرح شده است. ضمن این‌که نگاهی به کتاب «پیام حسین» اثر سید جعفر شهیدی داشتم که هنوز هم کتاب مهمی است.  هر چند یکی از نمایه‌های دانشنامه «کتب» است. در این نمایه به فهرست کتاب‌های مهمی اشاره کردم که از همان زمان شهادت امام حسین(ع) تالیف شدند تا به امروز.

                                                                                    

درباره یاران، اماکن و افراد حاضر در کربلا به چه فاکتوری توجه کردید؟
در این رابطه سعی کردم همه اماکن، یاران، قاتلان را به طور کامل بیاورم در این مداخل هر مکانی که نام برده شده در مدخل مربوط جای دادم. درباره شخصیت‌ها هم به همین صورت همه را ذکر کردم و هر کسی که در کربلا شهید شد، زندگی‌نامه‌اش را آوردم؛ زندگینامه‌ای که به صورت دایره‌المعارفی نوشتم. در برخی مداخل از مطالب دانشنامه‌ها بهره گرفتم که خیلی از این دانشنامه‌ها را خود تالیف کردم برای مثال مقاله شمربن ذوالجوشن را که در دانشنامه جهان اسلام آمده است، خودم تالیف کردم در دانشنامه «امام حسین(ع)» هم از همان بهره بردم. ضمن این‌که به منبع آن هم اشاره کردم تا مشخص باشد که از چه منابعی استفاده کردم. در این میان موضوعاتی هم وجود داشت که درباره آن مطلبی نوشته نشده بود که برای نخستین بار خودم درباره آن پس از تحقیق و پژوهش مطلب نوشتم.

زنان در دانشنامه امام حسین(ع) هم مدخلی را به خود اختصاص دادند؟
همه زنانی که در نهضت امام حسین(ع) حضور داشتند همه بدون استثناء زندگی‌نامه‌شان آمده است. همچنین زنانی که در ارتباط با سیدالشهداء بودند مثل مادرش، جدش؛ حضرت خدیجه، دخترانش به صورت کامل به زندگی‌نامه آنها پرداخته شده است. بعد از آن اگر زنانی در عصر معاصر ما شعری، کتابی یا مطلبی درباره امام دارند که خیلی مهم است به آنها نیز پرداخته شده است برای مثال سیمین‌دخت وحیدی شعر بسیاری زیبایی در مدح حضرت زینب(س) دارد که در دانشنامه جای گرفته است.
 
چه مشکلاتی در نوشتن دانشنامه و پیدا کردن منابع داشتید؟
مشکل چندانی نداشتم چون بیش از 20 سال است که درباره امام حسین(ع) تحقیق و تالیف می‌کنم. من ازدوران دانشگاه پایان‌نامه ارشد و رساله دکترا را به امام حسین(ع) اختصاص دادم تا کنون 16 تالیف درباره امام حسین(ع) و عاشورا، یاران و نزدیکانش داشتم. ضمن این‌که همچنان مطالعات، سخنرانی و مقالات زیادی در این رابطه انجام دادم. برای همین به دلیل آگاهی و تسلط به منابع و تالیفات قبلی در نوشتن دانشنامه با مشکل مواجه نشدم و منابعی که می‌خواستم به راحتی دسترسی بود.

مداخل پرچالشی که مطالب آن مهم‌تر و منابع بیشتری نیاز داشته، شامل کدام مداخل است؟  
طولانی‌ترین مدخل مربوطه به جدش حضرت رسول(ص) است که توضیح کامل و عالمانه‌ای را می‌طلبید. بعد از آن مقاله مربوط به حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س)، امام حسن(ع) و خود مقاله «امام حسین(ع)» طولانی‌ترین مداخل بود که از منابع بسیاری در نوشتن آن استفاده شد.

در حال حاضر مشغول به چه پژوهشی هستید؟
وقتی دانشنامه را به ناشر سپردم. مشغول تالیف کتاب «تحریفات عاشورایی» شدم. این تحریفات بیشتر مربوط به امام حسین(ع) است و اغلب آنها را باید در روز عاشورا مورد بحث و بررسی قرار داد. تا کنون 30 مدخل از این تحریفات را نوشتم. برای مثال عروسی قاسم بن حسن(ع) در روز عاشورا را قبول ندارم. بنابراین یکی از تحریفات عروسی حضرت قاسم است. مورد دیگر مربوط به حضور لیلا، مادر حضرت علی‌اکبر در کربلاست آن را هم قبول ندارم. وقتی مدخل لیلا را می‌نویسم در توضیح آن اشاره می‌کنم که چه زمانی از دنیا رفت و برای همین نمی‌تواند در کربلا حضور داشته باشد. هر چند مواردی که برشمردم تحریفات ساده است که چندان لطمه‌ا‌ی به نهضت عاشورا نمی‌زند آن تحریفات اصلی و اساسی، تحریفاتی است که به روایت نهضت آسیب وارد می‌کند. برای همین کار مورخان و محققان در بررسی تحریفاتی است که در طول تاریخ وارد شده و باید مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد تا از تکرار آن جلوگیری شود.