به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) مرتضی میر حسینی:  عملیات ده روز طول کشید. آن را کربلای یک نامیده بودیم، و هدف‌مان بازپس‌گیری شهر مهران بود که در آن مقطع از جنگ، از اواخر اردیبهشت ماه سال 1365 در اشغال نیروهای ارتش عراق قرار داشت. تحقق این هدف، یعنی آزادسازی مهران بدون تسلط بر مسیرهای منتهی به شهر و ارتفاعات قلاویزان و عقب راندن کامل دشمن تا پشت مرزها و تثبیت جای پای خودمان در آن منطقه ممکن نمی‌شود. درباره این عملیات و روزهای پیش و پس از آن، آثار مکتوب و قابل اعتنایی هم وجود دارد که در این متن به شماری از آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته بخش اصلی این نوشته به اطلاعات کتاب «عملیات کربلای یک؛ آزادی مهران، شکست استراتژی دفاع متحرک عراق» (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ) تکیه دارد.
 
اشغال مهران، و سیاست «دفاع متحرک» رژیم بعث
بعثی‌ها حمله به مرزهای غربی کشور ما و اشغال دوباره بخش‌هایی از غرب ایران را گامی در مسیر اجرای سیاست «دفاع متحرک» می‌دیدند و مصمم بودند با اشغال مهران و ماندن در این شهر، ایران را به مذاکره برای رها کردن فاو مجبور کنند. مهران را که اشغال کردند، تبلیغات پرسروصدایی هم به راه انداختند و به نوشته کتاب «عملیات کربلای یک» فقط به یک شرط این شهر را تخلیه می‌کنند، که نیروهای ایرانی از فاو عقب‌نشینی کنند. میان‌شان مشهور شده بود که «مهران مهریه فاو است.»
 
رادیو بغداد، که صدای رسمی حکومت این کشور را منعکس می‌کرد، همان روز نخست بعد از اشغال مهران، با اشاره به سیاست رژیم بعث برای ادامه جنگ گفت: «ما از همین لحظه آماده عقب‌نشینی مشروط از شهر مهران به یکی از این دو صورت هستیم: یک اینکه ایران اصل عقب‌نشینی سراسری و کامل و غیرمشروط دو طرف به مرزهای بین‌المللی و عدم دخالت در امور داخلی را بپذیرد یا اینکه ایران عقب‌نشینی از مثلث فاو در برابر عقب‌نشینی عراق از شهر مهران را قبول نماید» (به نقل از کتاب چهل‌ودوم از مجموعه کتاب‌های روزشمار جنگ ایران و عراق).
 
پس مهران چه شد؟
از این حیث که به ماجرا نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بازپس‌گیری مهران، نه فقط آزادی یک شهر مرزی و بیرون کردن دشمن از خاک‌مان، که خنثی کردن راهبردی‌ترین نقشه‌های رژیم بعث بود. اما مسأله‌ای مهم وجود داشت و آن این بود که آزادسازی مهران به اندازه حفظ فاو برای ما اهمیت داشت و تصمیم‌گیران جنگ با این پرسش مواجه بودند که روی فاو متمرکز باشند یا روی مهران؟ یا درواقع، با حفظ فاو، رژیم بعث را در تنگنا و زیر فشار نگه دارند یا اینکه با کوشش برای بازپس‌گیری مهران، سیاست دفاع متحرک دشمن را باطل کنند؟ خود امام (ره) بود که درنهایت سنگ اصلی را در ترازوی تصمیم‌گیری گذاشت و به روایت کتاب «کربلای یک» چند بار در جمع مسئولان لشکری و کشوری، این پرسش را مطرح کرد که «پس مهران چه شد؟»
 
عملیات کربلای یک، موفقیتی کامل بود و فاصله سقوط و باز‌پس‌گیری شهر آنقدر کوتاه شد که نیروهای عراقی را به‌وضوح غافلگیر و حتی مبهوت کرد. نوشته‌اند گروهی از اسرای عراقی می‌گفتند «ما اصلاً آمادگی نداشتیم که شما حمله کنید. ما می‌دانستیم که شما به مهران حمله می‌کنید ولی نه به این زودی. وقتی شما حمله کردید ما فکر کردیم  (حمله شما) ایذایی است.» مهران را پس گرفتیم و نیروهای اشغال‌گر را عقب زدیم. سیاست رسمی و اعلامی رژیم بعث عملاً به شکست منتهی شد و این شکست چنان آشکار بود که تعدادی از رسانه‌های اروپایی، از جمله خبرگزاری فرانسه گفتند: «ناظران در خلیج فارس عقیده دارند که تصرف مهران به دست قوای ایران، شکست‌پذیری رژیم عراق به‌ویژه استراتژی نظامی جدید آن موسوم به دفاع متحرک است.» روزنامه امریکایی نیویورک‌تایمز نیز از نوشت: «شکست عراق از نظر روانی، اثر مهم و شگفت‌انگیزی بر نیروهای این کشور داشته است، زیرا آن‌ها بیشتر به دلیل جبران شرمساری ناشی از تصرف بندر عراقی فاو به دست ایرانی‌ها، دست به این ضدحمله زده بودند، اما ایرانی‌ها با وجود ادعاهای مکرر عراق در زمینه پیشروی نیروهایشان در فاو، همچنان در این شبه‌جزیره مانده‌اند.»
 
نام چند کتاب مرتبط با عملیات کربلای یک
به جز دو کتابی که بالاتر به آنان اشاره شد، روایت‌های دیگری هم از آنچه در کربلای یک گذشت وجود دارد که در میان‌شان می‌توانیم آثار زیر را فهرست کنیم: «کربلای یک»، به کوشش علی اکبری مزدآبادی (انتشارات صیام)؛ «خاکریز خاطرات: به‌یاد سنگرسازان بی‌سنگر عملیات کربلای 1»، به کوشش مقصود اختری (مرکز ثبت و نشر آثار دفاع مقدس)؛ «مهران، شهر آینه‏‌ها»، خسرو محسنی (دفتر ادبیات و هنر مقاومت‏)؛ «مهران»، گروه نویسندگان (بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس)؛ «عطش در آبزیادی: کربلای یک - آزادسازی مهران»، محمدرضا اشعری‌مقدم (یاس نبی).