دوشنبه ۲۰ تیر ۱۴۰۱ - ۱۱:۴۰
معرفی کتاب‌هایی که کودتای نوژه را روایت می‌کنند

در روز 19 تیر سال 1359 طرح کودتایی ریخته شده بود که از پایگاه هوایی شهید نوژه در اطراف همدان قرار بود تهران مورد حمله هوایی قرار بگیرد و سران نظام جمهوری اسلامی ایران نیز دستگیر شوند. اما این کودتا پیش از اجرا شکست خورد و درباره آن ماجرا کتاب‎هایی به رشته تحریر درآمده است که آن عملیات را روایت می‌کنند.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) محمد فیروزی: در تاریخ جمهوری اسلامی ایران روز 19 فروردین سال 1359 یک روز فراموش نشدنی است و نام این روز به «پایگاه هوایی نوژه» گره خورده است.
 
در این روز قرار بود یک عملیات نظامی هوایی و خشن تا سرحد براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران شکل بگیرد که البته عملیات پیش از آغاز شکست خورد و به‌طور کامل لو رفت. در این عملیات تعدادی از عناصر ضد انقلاب با محوریت شاپور بختیار، آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی در خارج از کشور نقشه‌ای را تدارک دیده بودند تا با انجام یکسری حمله هوایی و دستگیری رهبران نظام جمهوری اسلامی، حکومت تازه تاسیس زمین‌گیر شود و زمینه براندازی آن فراهم شود.
 
در این عملیات تعدادی از سران ارتش و بدنه آن با کودتا گران همراه شدند و قرار بود با اجرای این عملیات زمینه بازگشت محمد رضا شاه پهلوی مجدد فراهم شود اما همان‌طور که اشاره شد عملیات کودتای مذکور پیش از آغاز حمله سراسری خود شکست خورد.
 
برای اجرای این عملیات یکی از هواداران شاپور بختیار به نام مهندس قادسی نمودار سازمانی را تهیه کرد و نام آن را «نقاب» گذاشت. نقاب مخفف حروف اول عبارت «نجات قیام انقلاب بزرگ» بود و سازمانی متشکل از شورای مسئول تهران، مسئول امور شهرستان‌ها، مسئول امور وزارتخانه‌ها، مسئول امور دانشگاه‌ها، انتشارات و تبلیغات، مسئول امور ایلات و مسئول امور چریکی بود. سران کودتا برای شروع کار در صدد به اختیار گرفتن یک پایگاه نظامی بر آمدند که دارای این مولفه‌هایی همچون وجود تعدادی هواپیما، نزدیکی به تهران اما در نقطه بیرونی شهر، عناصر شاغل قابل جذب باشد. ضمن اینکه آشنایی رهبران آن پایگاه با عملیات هوایی هم مهم بود بنابراین با توجه به این عوامل پایگاه هوایی شهید نوژه انتخاب شد.
 
پایگاه هوایی شهید نوژه در ۵۰ کیلومتری شهر همدان و در کنار شهر کبودرآهنگ، دور دسترس مردم قرار داشت و تیمسار محققی، تیمسار سعید مهدیون، سروان حمید نعمتی، سروان ایرج ایران نژاد و چند تن دیگر از سران کودتا در آنجا خدمت کرده بودند و اماکن و پرسنل پایگاه را می‌شناختند. این پایگاه قبل از انقلاب به نام «پایگاه شاهرخی» خوانده می‌شد و بعد از انقلاب مدت کوتاهی به «پایگاه حر» نام گرفت، به دنبال شهادت سرهنگ دوم خلبان محمد نوژه از خلبانان فداکار این پایگاه، که در پاسخگویی به فرمان حضرت امام خمینی (ره) برای کمک رسانی به شهید چمران و جلوگیری از سقوط پاوه در تاریخ ۲۵.‏۰۵.‏۵۸ به شهادت رسید نام این پایگاه به پایگاه هوایی شهید نوژه تغییر کرد.

 
درباره عملیات کودتای نوژه کتاب‌های زیادی منتشر نشده است اما همین تعداد اندک تا حد زیادی روایت جمهوری اسلامی ایران از ماجرای کودتا را به خوبی منعکس می‌کند و قابل استفاده محققان و پژوهشگران خواهد بود که در ادامه خبرنگار ایبنا نگاهی به این کتاب‌ها انداخته است.

 
نقش نیروی هوایی از پیروزی انقلاب اسلامی تا آغاز جنگ تحمیلی
کتاب «نقش نیروی هوایی از پیروزی انقلاب اسلامی تا آغاز جنگ تحمیلی» جدیدترین اثر است که در آن اطلاعاتی در مورد ماجرای عملیات نقاب مطرح شده است. این کتاب را سال 1400 مرکز انتشارات راهبردی نهاجا منتشر کرده است. این اثر به اهتمام علیرضا عشقی فکور و فائزه رجبی‌فر به رشته تحریر درآمده است.  
 
اهمیت این اثر کوتاه (32 صفحه‌ای) در آن است که نسبت نیروی هوایی کنونی ارتش را با این عملیات مشخص می‌کند و دیدگاه این نهاد را که کودتا روزگاری در یکی از پایگاه‌های آن انجام شده بهتر تبیین می‌کند.

 
کودتای ایرانی
کتاب «کودتای ایرانی: 28 مرداد، قرنی، نوژه» اثری به قلم مارک گازیوروسکی و ترجمه بهرنگ رجبی است که در سال 1398 توسط نشر چشمه منتشر شد. نويسنده در اين كتاب به بررسي دخالت‌هاي امريكا در ايران طي دوره‌هاي متفاوت و مشخصا نقش «سي آي اي» و وزارت خارجه اين كشور در تحولات مهم تاريخ معاصر ايران در سده ۱۴ شمسي و سه كودتاي مهم «۲۸ مرداد»، «قرني» و «نوژه» پرداخته است. سپس با هدف پاسخگويي به اين پرسش كه «آيا در ايران پس از انقلاب اسلامي، امريكا قصد براندازي نظام نوآمده را داشته است»، روابط امريكايي‌هاي حاضر در ايران و نيروهاي اطلاعاتي اين كشور را با طيف‌ها و چهره‌هاي سياسي گوناگون توضيح مي‌دهد.
 
گازیوروسکی متوسط 1954 استاد علوم سیاسی دانشگاه تولن در ایالت نیواورلئان آمریکاست و تخصصش در حوزه خاورمیانه است. از دغدغه‌های این نویسنده بررسی دخالت‌های آمریکا در ایران طی دوره‌های گوناگون است. چهار مقاله اول این کتاب نیز روایت نویسنده در کودتاهایی‌ است که در بالا به آن اشاره شد. نویسنده در مقاله «ماجرای نوژه و سیاست ایران» به طور خاص به ماجرای کودتای نوژه می‌پردازد.

 
قدر مطلق یک توطئه
کتاب «قدر مطلق یک توطئه: کودتای نقاب به روایت اسناد» ماجرای این کودتا را در لا به لای اسناد بررسی می‌کند. این کتاب که مشتمل بر بیش از 170 برگ سند درباره کودتای نقاب است، می‌کوشد به ابهامات مهم درباره این کودتا پاسخ دهد. از این‌رو مهم‌ترین ویژگی این کتاب، سند محوری آن است. این کتاب توسط شاداب عسگری و اسماعیل قمریان معمره به رشته تحریر درآمده و مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را روانه بازار نشر کرده است.
 
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که کتاب «قدر مطلق یک توطئه» را متمایز کرده، بررسی نقش بازیگران اصلی کودتا است. برای اولین‌بار در این مجموعه اسامی 359 نفر از کودتاچیان با ذکر رده سازمانی‌شان و نیز جزئیاتی از سوابق آنها منتشر شده است. همچنین اعترافات و مصاحبه‌‌های کودتاچیان که به گونه­‌ای جزء به جزء در کتاب آورده شده، خواننده را در حال و هوای دادگاه‌های کودتاچیان قرار می­‌دهد.

 
کودتای شب
کتاب کودتای شب در قالب دانستنی‌های انقلاب اسلامی برای جوانان نگاشته شده است و می‌کوشد با زبانی ساده کودتای نقاب را برای این قشر تصویرسازی کند. چنانکه در مقدمه این اثر تاکید شده، «کودتای شب» درصدد آن است تا با کالبدشکافی روایت‌ها و اسناد، زمینه‌های وقوع و دلایل شکست این کودتا را بررسی کند.
 
نویسنده در «کودتای شب» مباحث را از تلاش برای تشکیل هسته اولیه کودتا آغاز می‌کند و مرحله به مرحله تا کشف و خنثی‌سازی این توطئه پیش می‌رود. این کتاب را محمدرضا سرابندی نوشته و موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ کرده است.
 
 
دست خدا بر نقاب
کتاب «دست خدا بر نقاب: بازجستی بر کودتای نوژه» اثری به قلم مجید نجف پور است و کتاب می کوشد با کالبد شکافی کودتای 19 تیر 59 به ابهامات مرتبط با آن پاسخ دهد. خش مهم این پژوهش جمع‌آوری و بررسی مستندات و خاطرات راویانی است که از نزدیک در جریان کودتا قرار داشتند. اسناد، مدارک و پرونده‌های بازجویی افراد دستگیرشده بعد از کودتا، مهم‌ترین منابع این کتاب را تشکیل می‌‌دهد. این اثر توسط موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.
 
نویسنده از مجموع 60 پرونده بازجویی و قرائت اعترافات دستگیرشدگان، پرونده 40 نفر از نیروهای شاخص کودتا را مورد مطالعه قرار داده که در جای جای کتاب از این مستندات استفاده شده است.
 
فصل اول کتاب به تحولات سیاسی ایران از سال ۱۳۳۲ تا بهمن ۱۳۵۷ پرداخته و با بازخوانی روند نهضت اسلامی در دهه پنجاه به پیروزی انقلاب اسلامی و مواجهه آن با دشمنان خارجی به خصوص تسخیر لانه جاسوسی و حمله نظامی امریکا به طبس اشاره کرده است. فصل دوم به طراحی عملیات کودتای نقاب (نوژه) و عناصر فعال در کودتا می‌پردازد. و در فصل سوم نقش گروه‌های سیاسی از جمله حزب توده و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در همسویی با کودتاچیان بررسی شده است.
 
بررسی ساختار تشکیلاتی کودتای نقاب و ملاقات محرمانه بختیار با صدام از جمله موضوعات پرداخته شده در فصل چهارم است و در فصل‌های پنجم و ششم به بررسی ابعاد عملیات نظامی پرداخته شده که به تعبیر نویسنده بی‌رحمانه‌ترین عملیات نظامی تاریخ معاصر بوده است.
 
کودتای نوژه
کتاب «کودتای نوژه» از محصولات موسسه انتشاراتی روزنامه ایران است که توسط آرش حکمیان ویراستاری و به قلم علی فارسی نژاد آماده شده است. این کتاب 60 صفحه‌ای در سال 1388 منتشر شد. در این کتاب، به زبان ساده، تلاش آمریکا برای براندازی حکومت نوپای اسلامی در ایران در آغاز انقلاب به نام «کودتای نوژه» تحلیل می‌شود. در پایان کتاب، تصاویری از عاملان کودتا درج شده است.
 
پیام محوری کتاب به این مضمون می‌پردازد که کودتا پیش از اجرایی شدن لو رفت و به راحتی شکست خورد، درحالی که طراحی آن نشان داد چطور می‌توان جمعی را بازیچة اهدافی نامشخص و خشونت‌بار قرار داد. همچنین کتاب «کودتای نوژه» به این موضوع می‌پردازد که هدف از این کودتا «تلاش برای تشکیل حکومت سوسیال دموکرات آمریکایی، بازگرداندن بختیار در صورت پیروزی، آماده کردن ۳۵ تا ۵۰ فرورند هواپیما برای عملیات، و اقدام به عملیات مسلحانه علیه نظام جمهوری اسلامی ایران» بود.
 
همچنین با همین عنوان کتاب (کودتای نوژه) اثر دیگری در سال 1368 از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی تاریخی پارس در 242 صفحه منتشر شد که در حال حاضر اطلاعات چندانی از این اثر در دسترس نیست.

 
کودتای نافرجام نوژه، علل و عوامل
کتاب «کودتای نافرجام نوژه، علل و عوامل» اثری است که در گروه تاریخ کتاب سبز در سال 1390 آماده شد. موضوع این کتاب، بررسی وقایع تاریخی و چگونگی کودتای نافرجام نوژه در سال ۱۳۵۹ است. نگارنده با توضیح درباره روابط سیاسی و وقایع مهم پیش از کودتا، حوادث و پیش‌آمدهایی که هر یک در چینش مقدمات کودتاه مؤثر بوده‌اند را شرح می‌دهد و بررسی می‌کند.
 
سپس کتاب به افشای جریان کودتا و چگونگی برملا شدن آن پرداخته، مراحل عملیاتی برای خنثی سازی کودتا را ذکر می‌کند. در کتاب، همچنین موقعیت استراتژیک پایگاه هوایی نوژه و علل انتخاب این مکان برای کودتا نیز شرح داده شده است. نهایتاً وقایع مهم بعد از خنثی‌سازی کودتا و سرانجام کار ذکر شده‌ است. کتاب با هدف آشنایی با وقایع مهم بعد از انقلاب و کودتای نوژه تهیه و تدوین شده است.
 
این اثر حدود 50 صفحه‌ای شامل عناوین فصل‌هایی به این شرح است: پیش از کودتا، افشای کودتا، آغاز عملیات خنثی سازی، علل انتخاب پایگاه نوژه و سرانجام.
 
پای در گل
کتاب «پای در گل: درباره کودتای نوژه» اثری به قلم مریم لطفی است که توسط انتشارات کتاب قاف در سال 1392 منتشر شده است. این کتاب که تجدید چاپ هم شده است شامل 78 صفحه است.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها