به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ «مردی که از آپارتمانش به فضا پرواز کرد» اثری از بوریس گرویس، منتقد هنری است که در حوزه زیبایی‌شناسی و رسانه تخصص دارد. او در این کتاب مصور، نظراتش را به‌طور جامع درباره یک اثر هنری بیان کرده است؛ اثری از ایلیا کاباکوف.
در معرفی این کتاب آمده است: قهرمان خیالی این چیدمان، فرد خیالباف تنهایی است که به پروژه‌ای ناممکن شکل می‌دهد: پرواز کردن به‌تنهایی در فضای گیتی؛ ولی این خیال و رؤیا همچنین تصرف فردی یک پروژه جمعی و تبلیغات رسمی مرتبط با آن است.
بوریس گرویس در متنی که درباره کار دوست هنرمندش ایلیا کاباکوف نوشته است، مسائل تألیف در مدرنیته را نیز پیش می‌کشد. آثار کاباکوف به نام هنرمندانی دیگر و خیالی آفریده می‌شوند. بدین ترتیب قاعده‌ای پنهان درباره نظام هنر مدرن آشکار می‌شود: فقط هنرمندی که نمی‌خواهد هنرمند باشد یا حتی نمی‌داند که هنرمند است هنرمند واقعی است - درست همان‌طور که فقط اثری هنری که شبیه اثر هنری نیست اثر هنری واقعی است - چیدمان یک روایت است، سند رویدادی خیالی. این اثر در 80 صفحه با ترجمه اشکان صالحی از سوی نشر نی منتشر شده است. در گفت‌وگویی که با مترجم کتاب داشته‌ایم توضیحات و اطلاعات مفیدی جهت مطالعه بهتر اثر برای علاقه‌مندان به مباحث هنری ارائه شده که در ادامه آمده است؛
موضوع این اثر چیست؟
موضوع این کتاب مصور، یک اثر هنری تجسمی است و عنوان اثر همان عنوان کتاب است. این اثر که آفریده‌ی ایلیا کاباکوف (متولد 1933) هنرمند سرشناس روس‌ـ‌آمریکایی معاصر است، در نمایشگاه‌های مختلفی در جهان ارائه شده و یک اثر شاخص و برجسته «اینستالیشن آرت» (art installation) به شمار می‌رود. شاید بد نباشد برای خوانندگانی که با این اصطلاح آشنایی ندارند توضیحی داده شود.
در فارسی معمولاً به «اینستالیشن آرت» می‌گوییم «هنر چیدمان». منظور از «هنر چیدمان»، یا «چیدمان»، گونه‌ای از آثار هنری سه‌بعدی است که اغلب در مکان خاصی نصب می‌شوند و برای دگرگون‌کردن شیوه ادراک بیننده از فضا و مکان طراحی شده‌اند. چیدمان‌‌ها برای نمایش در یک مکان خاص نصب یا چیده می‌شوند، می‌توان آنها را برچید و سپس در جایی دیگر نصب کرد یا چید، یا به‌عبارتی چیدمان کرد. خوانندگانی که مشتاق‌اند درباره‌ی این فرم هنری بیش‌تر بدانند، می‌توانند کتاب یا متن‌هایی با عناوین «اینستالیشن آرت» یا «هنر چیدمان» را در کتابخانه‌ها یا کتابفروشی‌ها جست‌وجو کنند.
به‌هرحال، بوریس گرویس در این کتاب متنی درباره چیدمان ایلیا کاباکوف نوشته است که در قالب یک روایت، زمینه‌ای برای مواجهه با آن اثر فراهم می‌کند؛ این زمینه می‌تواند فکری، تاریخی، فرهنگی‌ـ‌هنری، اجتماعی‌ـ‌سیاسی یا جز آن باشد. تصاویری که در این کتاب می‌بینیم دو دسته‌اند: یک دسته تصاویری‌‌اند که مستقیماً به همین اثر چیدمانی مربوط می‌شوند (شامل طرح یا عکس)، دسته دیگر هم تصاویری تاریخی که گرویس به منظور زمینه‌سازی برای این چیدمان انتخاب کرده و در کتابش گنجانده است. ربط این دسته دوم به دسته اول با مطالعه متن کتاب معلوم می‌شود.
این توضیحات کمابیش درباره ساختمان کتاب بود؛ اما از نظر محتوا، همان‌طور که در پشت جلد هم آمده، موضوع کتاب یک قهرمان خیالی است: فردی خیالباف که می‌خواهد از آپارتمانش به فضا بپرد و تک‌وتنها در فضای گیتی پرواز کند. این فرد ظاهراً هم این کار را می‌کند، و این عمل در واقع تحقق فردی پروژه‌ای است که یک زمانی جمعی بوده و حالا به دلایلی شکل فردی پیدا کرده است. این چیدمان، مثل نوشته کتاب، یک روایت است؛ منتها روایتی که چیدمان عرضه می‌کند دیدنی است و روایت کتاب خواندنی.
در معرفی این کتاب آمده است: قهرمان خیالی این چیدمان، فرد خیالباف تنهایی است که به پروژه‌ای ناممکن شکل می‌دهد: پرواز کردن به‌تنهایی در فضای گیتی؛ ولی این خیال و رؤیا همچنین تصرف فردی یک پروژه جمعی و تبلیغات رسمی مرتبط با آن است.
بوریس گرویس در متنی که درباره کار دوست هنرمندش ایلیا کاباکوف نوشته است، مسائل تألیف در مدرنیته را نیز پیش می‌کشد. آثار کاباکوف به نام هنرمندانی دیگر و خیالی آفریده می‌شوند. بدین ترتیب قاعده‌ای پنهان درباره نظام هنر مدرن آشکار می‌شود: فقط هنرمندی که نمی‌خواهد هنرمند باشد یا حتی نمی‌داند که هنرمند است هنرمند واقعی است - درست همان‌طور که فقط اثری هنری که شبیه اثر هنری نیست اثر هنری واقعی است - چیدمان یک روایت است، سند رویدادی خیالی. این اثر در 80 صفحه با ترجمه اشکان صالحی از سوی نشر نی منتشر شده است. در گفت‌وگویی که با مترجم کتاب داشته‌ایم توضیحات و اطلاعات مفیدی جهت مطالعه بهتر اثر برای علاقه‌مندان به مباحث هنری ارائه شده که در ادامه آمده است؛
موضوع این اثر چیست؟
موضوع این کتاب مصور، یک اثر هنری تجسمی است و عنوان اثر همان عنوان کتاب است. این اثر که آفریده‌ی ایلیا کاباکوف (متولد 1933) هنرمند سرشناس روس‌ـ‌آمریکایی معاصر است، در نمایشگاه‌های مختلفی در جهان ارائه شده و یک اثر شاخص و برجسته «اینستالیشن آرت» (art installation) به شمار می‌رود. شاید بد نباشد برای خوانندگانی که با این اصطلاح آشنایی ندارند توضیحی داده شود.
در فارسی معمولاً به «اینستالیشن آرت» می‌گوییم «هنر چیدمان». منظور از «هنر چیدمان»، یا «چیدمان»، گونه‌ای از آثار هنری سه‌بعدی است که اغلب در مکان خاصی نصب می‌شوند و برای دگرگون‌کردن شیوه ادراک بیننده از فضا و مکان طراحی شده‌اند. چیدمان‌‌ها برای نمایش در یک مکان خاص نصب یا چیده می‌شوند، می‌توان آنها را برچید و سپس در جایی دیگر نصب کرد یا چید، یا به‌عبارتی چیدمان کرد. خوانندگانی که مشتاق‌اند درباره‌ی این فرم هنری بیش‌تر بدانند، می‌توانند کتاب یا متن‌هایی با عناوین «اینستالیشن آرت» یا «هنر چیدمان» را در کتابخانه‌ها یا کتابفروشی‌ها جست‌وجو کنند.
به‌هرحال، بوریس گرویس در این کتاب متنی درباره چیدمان ایلیا کاباکوف نوشته است که در قالب یک روایت، زمینه‌ای برای مواجهه با آن اثر فراهم می‌کند؛ این زمینه می‌تواند فکری، تاریخی، فرهنگی‌ـ‌هنری، اجتماعی‌ـ‌سیاسی یا جز آن باشد. تصاویری که در این کتاب می‌بینیم دو دسته‌اند: یک دسته تصاویری‌‌اند که مستقیماً به همین اثر چیدمانی مربوط می‌شوند (شامل طرح یا عکس)، دسته دیگر هم تصاویری تاریخی که گرویس به منظور زمینه‌سازی برای این چیدمان انتخاب کرده و در کتابش گنجانده است. ربط این دسته دوم به دسته اول با مطالعه متن کتاب معلوم می‌شود.
این توضیحات کمابیش درباره ساختمان کتاب بود؛ اما از نظر محتوا، همان‌طور که در پشت جلد هم آمده، موضوع کتاب یک قهرمان خیالی است: فردی خیالباف که می‌خواهد از آپارتمانش به فضا بپرد و تک‌وتنها در فضای گیتی پرواز کند. این فرد ظاهراً هم این کار را می‌کند، و این عمل در واقع تحقق فردی پروژه‌ای است که یک زمانی جمعی بوده و حالا به دلایلی شکل فردی پیدا کرده است. این چیدمان، مثل نوشته کتاب، یک روایت است؛ منتها روایتی که چیدمان عرضه می‌کند دیدنی است و روایت کتاب خواندنی.
بوریس گرویس را در کتاب منتقد هنری معرفی کرده‌اید؛ او در چه زمینه و موضوعاتی فعالیت می‌کند؟
نویسنده کتاب، بوریس گرویس (متولد 1947) فیلسوف، مقاله‌نویس، منتقد هنری، نظریه‌پرداز رسانه، و صاحب‌نظری با آوازه بین‌المللی در زمینه هنر و ادبیات دوره شوروی و مخصوصاً هنر آوانگارد روسی است. در حال حاضر استاد ممتاز جهانی در زمینه مطالعات روسی و اسلاوی در دانشگاه نیویورک و پژوهشگر ارشد دانشگاه هنر و طراحی کارلسروهه آلمان است. به‌علاوه، به عنوان سرپرست نمایشگاه‌های هنری هم فعالیت دارد.
اینکه منتقدی پس از مشاهده یک اثر -فرقی ندارد چه باشد، فیلم، نقاشی، مجسمه، عکس- در قالب یک کتاب نظراتش را بنویسد چه‌قدر در دنیا مرسوم است؟ آیا در ایران نیز چنین کارهایی انجام شده است؟
تا جایی که به خاطر دارم، تا امروز کتابی در ایران راجع به یک اثر هنری واحد (خصوصاً اثر تجسمی) نوشته نشده است؛ البته این را با احتیاط فراوان می‌گویم، چون صرفاً دارم به حافظه‌ام رجوع می‌کنم. طبعاً آدم فقط با تحقیق ممکن است در این‌باره نظر قطعی بدهد. در خارج، دست‌کم یک نمونه سراغ دارم و آن هم مجموعه کتاب‌هایی است با عنوان One Work از انتشارات انگلیسی Afterall که کتاب مورد بحث ما هم یکی از کتاب‌های همان مجموعه است.
مجموعه One Work چیست و چه رویکردی را دنبال می‌کند؟
مجموعه One Work، که می‌توانیم آن را «یک اثر» یا «تک‌اثر» ترجمه کنیم، ایده جالبی دارد: مجموعه‌‌ای از کتاب‌های کوچک و جمع‌وجور است که هر یک از عنوان‌هایش روی اثر هنری واحدی متمرکز می‌شود که نحوه درک آدم‌ها از هنر و تاریخ هنر را به طرز قابل توجهی تغییر داده است. البته من کتاب مورد بحث‌مان را به عنوان بخشی از طرح شخصی (ترجمه آثار بوریس گرویس) به فارسی درآوردم؛ اما شاید آن مجموعه انگلیسی برای ناشر یا مترجم‌های ایرانی جالب باشد و روزی سراغ عناوین دیگرش بروند.
ترجمه‌کردن این قبیل کتاب‌ها چند مزیت دارد: یکی اینکه خوانندگان فارسی‌زبان با آثار هنری برجسته مدرن و معاصر بیش‌تر آشنا می‌شوند، دوم اینکه متنی موجز و روشنگر درباره آن آثار می‌خوانند، و سوم هم اینکه چنین کتاب‌هایی نمونه‌هایی از نقادی هنری به دست می‌دهند و برای محققان، مورخان و منتقدان هنر هم می‌توانند سودمند باشند.
به نظر شما این ایده و حرکت که صاحب‌نظران در قالب یک کتاب نظرات‌شان را درباره آثار هنری بگویند، چه‌قدر به فهم آثار توسط مخاطبان عام کمک می‌کند؟
اجازه می‌خواهم در مورد این سؤال حرافی نکنم. با عرض معذرت، در جواب این نوع سؤالات معمولاً می‌گویند: «خیلی. خیلی مفید است و کمک می‌کند.» این احتمالاً جزو بدیهیات است. فقط این نکته را یادآور می‌شوم که رسیدن به درک و فهمی از آثار هنری، به‌ویژه اگر آثار بصری یا دیداری باشند، صرفاً با کتاب‌خواندن میسر نمی‌شود؛ ولی البته کتاب، خصوصاً کتابی که ناشر عمومی منتشر کند، در این روند سهم دارد.
تصور کنید شما می‌خواهید بر یک اثر هنری ایرانی متنی در قالب یک کتاب بنویسید؛ کدام اثر را انتخاب می‌کنید؟
از بخت خوش یا بد، این کار من نیست؛ کار محقق، مورخ یا منتقد هنری است؛ اما به نظرم اگر کسی بخواهد درباره یک اثر هنری بنویسد، باید ببیند کدام اثر ایرانی نقشی اساسی و قابل توجه در زیرورو کردن درک ایرانیان از خود و هنرشان، یا درک غیرایرانی‌ها از ایرانیان و هنر آنها داشته است.
...
اشکان صالحی، مترجم کتاب «مردی که از آپارتمانش به فضا پرواز کرد» آثار دیگری نیز از بوریس گرویس مانند «امرِ نو» و «هنر در آگورای معاصر» را ترجمه کرده است که علاقه‌مندان می‌توانند آنها را تهیه و مطالعه کنند.
نظر شما