مدرسه‌ای که حشرات در آن درس می‌خوانند چه‌طور مدرسه‌ای است؟
مدرسه حشرات باحال مدرسه‌ای پر از شور و هیجان است که در کلاس‌هایش خبری از آرامش نیست. در هر کلاسش حشراتی از یک گونه دارند درس می‌خوانند؛ برای مثال یکی کلاس قاب‌بالان است، یکی کلاس حشرات پروازی است و غیره. گاهی اوقات ممکن است حشراتی که از یک گونه هم نباشند، به دلایلی در این کلاس با بچه‌ها هم‌کلاس شوند. دلیل پر هیجان بودن این مدرسه و کلاس‌هایش در این است که گاهی در یک کلاس حشراتی با هم هم‌کلاسی می‌شوند که در جهان طبیعت، یکی غذای دیگری محسوب می‌شود و هیجان دقیقا از اینجا شروع می‌شود. اینکه مدرسه مجبور می‌شود برای حفظ امنیت جان معلم و بچه‌ها قوانینی وضع کند؛ مثل اینکه حتما از خانه غذا بیاورید. صدالبته که بعضی از حشرات بازیگوش ما قوانین را زیرپا می‌گذارند. در هر یک از داستان‌های کتاب که با لحن شوخی و طنز آمیخته است، یکی از حشرات نقش پررنگ‌تری دارد که بعد از اتمام داستان، نویسنده به طور علمی در مورد آن حشره صحبت می‌کند. مطالبی که مطرح می‌شود درباره رده حشره، راسته حشره، ریخت‌شناسی و دامنه غذایی و آفت بودن یا نبودنش است.
در این دو جلدی که در ایران ترجمه شده نویسنده بیشتر به معرفی تعدادی از قاب‌بالان پرداخته است؛ چون قاب‌بالان یا همان سخت‌بالپوشان در جهان حشرات بزرگ‌ترین راسته هستند و بیشترین تعداد حشرات را دارند.
این کتاب جزو کتاب‌های علم به زبان ساده به شمار می‌آید؛ یعنی یک‌سری مطالب علمی را به زبان ساده برای بچه‌ها بیان کرده است.
به نظر شما چرا یک نویسنده برای هدف آموزشی و تربیتی خود از ژانر فانتزی استفاده می‌کند؟
چون ژانر فانتزی سرشار از خیال‌پردازی و این خیال‌پردازی در کودکان بسیار پررنگ است؛ پس این می‌تواند ابزار خیلی مفیدی برای پیشبرد اهداف آموزشی باشد. برای مثال در کتاب با حشراتی مواجه هستیم که هر چند در جهان طبیعت و در واقعیت اعمالی را که ما انسان‌ها داریم ندارند؛ اما در این کتاب حشرات مثل انسان‌ها می‌خندند، گریه می‌کنند، عصبانی می‌شوند و نقشه می‌کشند. این باعث می‌شود بچه‌ها از خواندن کتابی که برای هدف آموزشی درست شده است خسته نشوند. نویسنده با استفاده از ژانر فانتزی و خیال‌پردازی، کتاب را از آن حالت خسته‌کننده بیرون آورده و بسیار جذاب کرده است. به طوریکه همین ژانر کمک کرده است بعضی از بچه‌ها که کتاب را خوانده بودند به من می‌گفتند «ما کل کتاب را سه‌روزه خوانده‌ایم» در صورتی که حجم کتاب کم نیست.
همان‌طور که گفتید نویسنده این کتاب تلاش کرده است مفاهیم علمی را با لحنی عامه‌پسند و ساده‌فهم به مخاطب نوجوان خود ارائه دهد. در انجام این هدف چه‌قدر موفق بوده است؟
به نظر من موفقیت یک اثر را می‌توان از تعداد مخاطبانش و پیگیری‌شان درباره کتاب متوجه شد. این کتاب در چین چندین جلد دارد و آخرین‌باری که من دیدم جلد دوازدهمش هم چاپ شده بود. در خیلی از مدارس جشن امضا داشته است. بعضی از افراد معروف در عرصه نمایش، نمایش‌هایی مربوط به داستان‌های این کلاس را اجرا و حتی شنیده‌ام عروسک‌هایی شبیه به آنها درست کرده‌اند. این‌ها به نظرم موفقیت کار را نشان می‌دهد. در ایران هم بعضی از بچه‌هایی که با من ارتباط داشتند می‌گفتند که کتاب‌های بعدی را هم ترجمه کرده‌اید یا نه. این یعنی جذابیت کتاب نمره خوبی گرفته است و بچه‌ها توانسته‌اند با آن ارتباط خوبی برقرار کنند و همین که مفاهیمی را که در علم حشره‌شناسی که گاهی خشک و سخت‌خوان است، نویسنده این‌قدر عامه‌پسند برای بچه‌ها توضیح داده است و بچه‌ها پیگیر مطالعه آن هم هستند یعنی او نویسنده خوبی بوده است.
اصل کتاب را خوانده‌ام و حقیقتا باید بگویم این مساله زیاد دیده نشده است. شاید یکی از دلایلش این است که مسائل فرهنگی کشورش را در داستان خیلی مطرح نکرده است. درحالی که وقتی کتاب‌های دیگر داستانی کودکان را می‌خوانیم سعی می‌کنند از این نوع مطالب استفاده کنند؛ مثل اسم جشن‌ها و بعضی رسم و رسومات. اما شاید اینکه کتاب به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، تایلندی، کره‌ای و غیره ترجمه شده است به این دلیل باشد که در مورد فرهنگ چین خیلی حرف نزده و فقط از منظر علمی به موضوع حشرات پرداخته است.
نکته جالبی که در تصاویر این کتاب می‌بینیم، چهره این حشرات است که همان حالت چینی بودن را به مخاطب القا می‌کنند. به نظر شما چرا تصویرگران آن، این روش را انتخاب کردند و نخواستند حشراتی با چهره جهانی ارائه کنند؟
اولا بگویم که این چهره‌ها در کتاب خیلی کم نشان داده شده است؛ بعضی از آنها این چهره را دارند و بقیه چهره شرقی و چینی را ندارند. دوما با وجود اینکه تعدادی از شخصیت‌ها این چهره را دارند مشکلی به وجود نیامده است؛ چون نوعی از چهره در جهان است و باعث کاهش مخاطب نشده؛ همان‌طور که ما انیمه‌های ژاپنی را با چشم‌های درشت می‌بینیم و خیلی هم برایمان محبوب است. مهم این است که در چهره‌هایی که طراحی کرده‌اند حس وجود دارد؛ یعنی خوشحالی، هیجان و ناراحتی به خوبی منتقل می‌شوند.
در زمان ترجمه این اثر، آیا با نکته جالب‌توجهی که نمی‌دانستید مواجه شدید؟
بسیار زیاد. این کتاب این‌قدر اطلاعات من را به عنوان کسی که در محدوده سنی مخاطب کتاب هم نبوده‌ام، افزایش داده است که شاید فقط نزدیکان و خانواده‌ام این را بدانند. برای مثال به شخصه به شدت از سوسک‌ها وحشت دارم و حتی اگر عکسی هم ببینم ممکن است شب‌ها خواب آنها را ببینم؛ اما چهره‌های بامزه درون این کتاب و داستان‌هایشان که با طنز و شیطنت همراه بوده است و از طرفی جنبه علمی مطالب که واقعا آن حشرات ضرری دارند یا نه، باعث شدند من به طور کامل متوجه مطلب شوم و به مقدار بسیار زیادی ترسم کاهش پیدا کند. الان حتی گاهی اوقات به دنبال سوسک‌ها می‌روم تا به طور طبیعی از محل موردنظر بیرون‌شان کنم و اتفاق افتاده است که آنها را با دست هم گرفته‌ام؛ یعنی در این حد ترسم کم شده است. به نظرم این از نقاط قوت کتاب است. خوبی کتاب همین است که مطالب را به صورت علمی توضیح می‌دهد؛ چون شاید خیلی از بچه‌ها همیشه برایشان سوال باشد که وقتی یک زنبور می‌بینند حتما آنها را نیش خواهد زد؛ درحالی‌که در فصلی که زنبورعسل داخل کلاس می‌آید و نویسنده درباره زنبور توضیح می‌دهد متوجه می‌شویم که زنبورها برای چه ما را نیش می‌زنند و در چه حالت‌هایی انسان را نیش نمی‌زنند؛ یعنی به طور کل با مسائل و نکات علمی به مخاطب می‌گوید که ترس‌هایش درباره بعضی حشرات بی‌مورد است.
مواجهه‌ام کم بوده است. در زمانی که در دانشگاه زبان پکن بوده‌ام آثاری خوانده‌ام؛ برای مثال کتابی بود با عنوان «سه کلمه» که شعر کودک چینی بود. هر مصرعش سه کلمه بود با موضوعاتی مانند اخلاق، علم‌آموزی، احترام به والدین و استاد و غیره. و کتابی هم قبلا خوانده‌ام که تاریخ چین را در قالب کمیک استریپ آورده بود. یک‌سری داستان‌هایی هم خوانده‌ام که در چین بسیار معروف‌اند؛ 24 داستان درباره احترام به والدین. غیر از این‌ها کتاب دیگری در زمینه ادبیات کودک نخوانده‌ام.
به نظرم آثار قشنگی دارند که خوب است بعضی از مترجم‌ها به سراغ‌شان بروند و به فارسی ترجمه کنند؛ زیرا به مسائل اخلاقی بیشتر توجه دارند و این زیباست؛ مثل ارزش دوستی در داستان‌های کودکان چینی.
به طور کلی نقاط قوت و ضعف کتاب را چه می‌دانید؟
از نقاط قوت کتاب این است که از کلماتی استفاده کرده که قابل فهم و درک برای بچه‌هاست. حتی اگر زمانی یک کلمه و اصطلاح جدید را به کار برده باشد با زبانی ساده و کوتاه توضیح داده است. مورد بعدی پرداختن به حشراتی است که از نظر فراوانی بیشتر هستند و برای بچه‌ها ملموس‌ترند؛ مثل کفشدوزک و زنبور. و اینکه فقط به مطالب کاربردی پرداخته و دیگر نحوه مبارزه شیمیایی با حشرات را توضیح نداده است.
خیلی دلم می‌خواست جایی این حرف را بگویم که شاید این کتاب برای بچه‌های شهری مثل تهران که همه در آپارتمان هستند ملموس نباشد؛ اما کتاب برای کسانی که در مزرعه‌ها زندگی می‌کنند، در روستاها هستند و باغ دارند خیلی جذاب است؛ برای مثال کتاب را به کسی هدیه کردم که باغ داشتند. واکنش او جالب بود و می‌گفت از اطلاعاتش استفاده کرده است. در مورد نقطه ضعف هم به نظرم واقعا نقطه ضعفی نداشت و کتاب کاملی در رده موضوعی خودش بود.
به نظر شما ترجمه این کتاب چه آورده‌ای می‌تواند برای بازار کتاب ایران داشته باشد؟
به نظرم می‌تواند این درخواست را به وجود آورد که ای کاش ما هم از این شیوه برای آموزش استفاده کنیم. استفاده از کمیک استریپ برای آموزش در چین چندسالی است که بسیار محبوب شده است. کتابی در خانه دارم که یک‌سری داستان‌های تاریخی را در قالب کمیک استریپ بیان می‌کند. کتاب جذاب است و نمی‌توانی آن را زمین بگذاری و طوری در ذهنت ثبت می‌شود که خواندن عادی کتاب تاریخ به شما چنین کمکی نمی‌کند. دلم می‌خواست در ایران هم با کمک نقاشان و تصویرگران ماهر و روحیه طنزی که در ما ایرانی‌ها پررنگ است بیاییم این آثار را تولید کنیم؛ مسائل علمی مثل زیست‌شناسی و شیمی را در قالب داستانی و طنزگونه برای کودکان بگوییم یا موضوعی مثل تاریخ ادبیات که حفظ آن برای بچه‌ها سخت است. این شیوه واقعا در آموزش به کودکان موثر است.
اطلاعات کتاب:
انتشارات طوطی (بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی) جلد اول و دوم «مدرسه حشرات باحال» به قلم ووشیانگ مین را با ترجمه معصومه معراجی برای گروه سنی 7 تا 9 سال منتشر کرده است.
پرونده:
در شماره اول پرونده ادبیات آسیای شرقی به اثری از چین پرداخته‌ایم که می‌توانید آن را در این مطلب بخوانید.
در شماره دوم پرونده ادبیات آسیای شرقی به اثری از ژاپن پرداخته‌ایم که می‌توانید آن را در این مطلب بخوانید.
در شماره سوم پرونده ادبیات آسیای شرقی به اثری از کره جنوبی پرداخته‌ایم که می‌توانید آن را در این مطلب بخوانید.
در شماره چهارم پرونده ادبیات آسیای شرقی به اثری از ژاپن پرداخته‌ایم که می‌توانید آن را در این مطلب بخوانید.
در شماره پنجم پرونده ادبیات آسیای شرقی به اثری از ژاپن پرداخته‌ایم که می‌توانید آن را در این مطلب بخوانید.
نظر شما