خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در آذربایجان‌شرقی، افخم ابراهیمی، دانش‌آموخته رشته روانشناسی و شاغل در حرفه خبرنگاری، مادری است که با تماشای رفتارهای فرزندش قدم به قدم با او به دنیای کودکی وارد شده است و همزمان در دو دنیای بزرگسالی و کودکی زندگی می‌کند. این بانوی تبریزی ساکن شهر جدید سهند در کنار مطالعه علمی، به صورت تجربی و بر اساس حس مادرانه‌اش توانسته است، کودکان و به‌خصوص والدینشان را با کتاب و کتابخوانی آشتی دهد.
 
می‌دانمی خانواده نخستین نهاد اجتماعی، تاثیر اساسی در ایجاد عادت‌های مختلف در فرزندان دارد؛ از‌جمله کتابخوانی. با توجه به نشانه‌های اجتماعی فکر می‌کنید خانواده‌های ایرانی عملکرد قابل دفاعی در ایجاد عادت مطالعه در فرزندان خود داشته‌اند؟   
قطعا در بیشتر موارد، این طور نبوده است؛ به‌عبارت دیگر مانع از بروز علاقه به کتاب و حتی خلاقیت در کودکان می‌شوند. واقعیت این است که خانواده‌ها افزایش قیمت کتاب را برای حذف این کالای فرهنگی از سبد خرید خانوار بهانه کرده‌اند،اما حقیقیت این است که چندین برابر این مبالغ صرف خرید خوراکی‌های مضر و حتی کتاب‌های کمک درسی می‌شود. من بارها به اولیایی که در ارتباط بودم، پیشنهاد دادم از فرصت عضویت در کتابخانه‌ها برای کاهش بار هزینه خرید کتاب و البته تنوع بالا در کتاب‌ها استفاده کنند؛ اما باید قبول کنیم مشکل اصلی در کتاب‌خوان نبودن است نه قیمت کتاب!
 
در شهری زندگی می‌کنید که حتی یک کتابفروشی خصوصی ندارد و تنها یک کتابخانه عمومی ارائه خدمات می‌دهد. به‌نظر می‌رسد قصد دارید، با قصه‌گویی خلاقانه تا حدودی خلأ فرهنگی موجود را پُر کنید.
شهر سهند با جمعیتی بالغ بر ۱۸۰ هزار نفر فاقد کتابفروشی است؛ البته تجربه ناموفق یکی‌دو نفر در آغاز به‌کار کتابفروشی‌ها نشان داد، کتاب‌های کمک درسی بازار بهتری برای سرمایه‌گذاری هستند تا کتاب‌های ویژه کودک و نوجوان!

در ابتدا این علاقه شخصی من بود که به فکر این کار افتادم، بعد هرچه جلوتر رفتم، ضررورت نیاز به برگزاری این دوره‌ها را در سهند احساس کردم. علاوه بر این معتقدم باید از فرصت کنار هم بودن با بچه‌ها در زمان کتاب‌خوانی و قصه‌گویی برای بهبود روابط‌مان نهایت استفاده را ببریم، آن هم در دورانی که فضای مجازی والدین، کودک تا کهنسال را منزوی، افسرده و گوشه‌گیر کرده است.

در شهری مثل سهند به‌ دلیل نبود یک متولی فرهنگی موجب شده است تا قشر کودک و نوجوان به‌عنوان مخاطب اصلی فرهنگ مورد بی‌توجهی واقع شوند. واقعیت تلخ این است که به دلیل نبود فرهنگسراهای فعال، فضای فرهنگی مناسب و نبود اولویت قصه‌گویی در مدارس، کلاس‌ها در مسجد برگزار می‌شود.

در کنار این عوامل مشکلات اقتصادی به جدیت کتاب را از سبد خانوار حذف کرده و کتاب را به‌عنوان موجودی بیگانه در خانه‌ها تبدیل کرده است. در مقابل فضای مجازی، بازی‌های رایانه‌ای که اثرات بدی در تمرکز کودکان دارند، جایگزین شده‌اند. به‌نظر می‌رسد نسل فعلی، نسلی منزوی و فاقد ارتباط با هم‌سن‌هایشان خواهند بود؛ بنابراین وظیفه داریم دربرابر هجمه بالای فرهنگی بر کودکان و نوجوان، کلیشه‌های رایج در حوزه کتاب را بشکنیم تا نسل حاضر به سمت کتاب‌خوانی سوق یابد.
 
قصه‌گویی خلاق به زبان ساده چیست؟
قصه‌گویی خلاق روشی نسبتا جدید در حوزه کتابخوانی و کار با کودک است. وقتی مخاطب از شکل منفعل و مخاطب صرف به مخاطب فعال تبدیل شود، قصه‌خوانی جذابتر می‌شود، این هنر قصه‌گویی خلاق هست!

نگاه کلیشه‌ای به حوزه کتاب و امانت کتاب مشکل اساسی است. اما متاسفانه نه‌تنها اولیای دانش‌آموزان، بلکه مربیان مهد، معلم‌های مدراس و حتی فعلان حوزه کتاب نیز چندان ورود جدی به این حوزه نداشته‌اند. برای مثال همین چند وقت پیش بود که با پسرم برای امانت گرفتن کتاب به کتابخانه رفته بودیم، آنجا یکی از مربیان قصه‌گویی وقتی چند تا کودک را یکجا دید، آن‌ها را یکجا جمع کرد تا با خواندن کتاب برای آن‌ها، این فعالیت را با گرفتن عکس و فیلم در رزومه خود به صورت مستند ثبت کند، حالا کاری با نوع کتابی که بدون توجه به سن، جنس و علاقه کودکان انتخاب کرد، ندارم. او کتاب را در دست گرفت و در بدترین شکل ممکن فقط روان‌خوانی کرد، بدون توجه به فن‌بیان، صبر و مکث‌های درست، بدوت استفاده از عکس‌ها برای تصویرسازی! و دوباره سرکار تکراری هر روزش برگشت. تا وقتی چنین نگرشی به کتاب‌خوانی در کتابخانه‌ها به‌عنوان مهم‌ترین نهاد در این زمینه داریم، نمی‌توانیم امیدوار باشیم بچه‌ها به سمت کتاب جذب شوند.

تجربه به من نشان داد، وقتی آن‌ها در سیر داستان ورود می‌کنند و با ابزارهای مختلف ازجمله عروسک‌های دستی، نمدی، انگشتی‌ و حتی کاغذی و بازی‌های نمایشی چندان تاثیر نمی‌گیرند. اما زمانی که خودِ آن‌ها نمایش اجرا می‌کردند و قصه‌سازی می‌کردند، کتاب‌خوانی برایشان جذاب می‌شود؛ بنابراین یک کیسه جادویی در نظر گرفتم که درون آن چندین عنوان نوشته شده بود. مثلا یکی نانوا و دیگری سبزی‌فروش. وقتی این کارت‌های جادویی به صورت شانسی ازسوی بچه‌ها انتخاب می‌شد، آن‌ها با این دو کلمه شروع به ساخت داستان می‌کردند و برای دیگران نمایش اجرا می‌کردند. همین امر باعث شد والدین حتی بعد از اتمام دوره، نتایج مثبت این کلاس‌ها ازجمله در افزایش اعتماد به نفس، مهارت بیانی، نگارش انشا و ارتباط‌گیری آن‌ها را به من می‌گفتند و خواستار تداوم کلاس‌ها می‌شدند.


          
 
قصه‌گویی خلاق چگونه کتاب‌خوانی را جذاب می‌کند؟
به‌واسطه رشته تحصیلی‌ام ـ روانشناسی ـ و سال‌ها تجربه در حوزه رسانه، نگاه جدی‌تری به تربیت غیرمستقیم و اثرپذیری کودکان و نوجوانان از آثار رسانه‌ای همانند انیمیشن و فیلم داشته‌ام. قصه‌گویی خلاق در واقع تبدیل تصاویر و خط به خط کتاب‌های قصه به تصاویری همانند انیمشن‌ها با کمک زبان بدن، فن بیان و ابزار قصه‌گویی است. طی این مدت تجربه کاری با بچه‌های ۴ الی ۱۰ ساله نشان داده است که قصه‌گویی وقتی از یک کار خواب‌آور به یک کار مهیج و جذاب برای بچه‌ها تبدیل شود، چه اثراث خوبی بر افزایش دقت شنیداری، دیداری و مهارت‌های ارتباطی و کلامی بچه‌ها و هم‌چنین افزایش دایره لغات، توام با افزایش خلاقیت کودکان دارد.

در قصه‌گویی خلاق، بازآفرینی داستان‌ها و تغییر پایان آن‌ها با سلیقه و تخیل خودِ کودکان موجب می‌شود، با علاقه بیشتری به سمت کتاب بروند. بهره‌گیری از نمایش خلاق توام با قصه‌گویی موجب می‌شود تا کودک با بازی در قالب نقش‌ها با احساسات شخصیت‌ها درگیر می‌شود و در نتیجه به تعمیق آموزه‌های اخلاقی و تربیتی کمک می‌کند. در کنار کلاس‌های قصه‌گویی کودکان، کارگاه‌های ویژه مادران را هم برگزار می‌کنم تا با اهمیت قصه‌گویی خلاق و شیوه‌های آن آشنا شوند و در ادامه نحوه صحیح قصه‌گویی و کتاب‌خوانی و اثر بخش بودن آن با کمک زبان بدن و فن‌بیان را به آن‌ها آموزش می‌دهم؛ البته شیوه‌های قصه‌سازی برای بچه‌ها به‌صورت موردی و با توجه به مشکلاتی که دارند، را به آن‌ها یاد می‌دهم تا از این طریق به شکل غیرمستقیم مشکل کودکان را حل کنند.
 
ظرفیت قصه‌گویی خلاق تا کجا قابل توسعه است؟
از نظر من تا بی‌نهایت! می‌توانیم از ساده‌ترین مسائل روزمره تا پیچیده‌ترین مفاهیم انسانی را در این قالب گسترش دهیم. همیشه به مادران شرکت‌کننده در کلاس‌ها می‌گویم قصه‌خوانی یا قصه‌گویی فقط یک کار ملال‌آور برای به خواب رفتن کودک نیست؛ می‌شود از ظرفیت علاقه‌مندی کودکان به قصه در مسیر انتقال مفاهیم اخلاقی و ایجاد عادت‌های خوب و به حداقل رساندن عادت‌های ناپسند استفاده کرد.

بهبود روابط اولیا با کودک و ایجاد صمیمیت از دیگر فواید قصه‌گویی خلاق است که این روزها به دلیل ورود مسلط ابزار رسانه ازجمله گوشی‌های هوشمند دچار چالش جدی شده است. متاسفانه اولیا گاهی آنقدر به درس و مشق مدرسه محدود می‌شوند که از یاد می‌برند، یادگیری مهارت‌های ارتباطی و کلامی و البته خلاقیت، مهمترین فاکتور موفقیت کودکان در آینده هستند. سوق‌دادن فرزندان به سمت «دانستن» به مدد شیوه‌های خلاقانه از قبیل قصه‌گویی خلاق، قطعنا تاثیر و نتیجه فوق‌العاده‌ای در تربیت نسلی آگاه با کمترین آسیب از فضای مجازی و رسانه دارد.