به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بخش پژوهش و منابع دیجیتال از بخش‌های مهم سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است. علیرضا مختار‌پور، رئیس کتابخانه ملی ایران در حکم انتصاب فاطمه صدر، معاون پژوهش و منابع دیجیتال، تعامل سازنده با اندیشمندان و پژوهشگران، ارتباط با مراکز علمی ملی و بین‌المللی و توجه به سند تحول کتابخانه ملی را به‌عنوان ماموریت‌‌های اصلی وی اعلام کرده است.
صدر در گفتوگو با ایبنا، درباره غنی‌سازی منابع دیجیتال کتابخانه ملی، اولویت‌های سازمان در این بخش و پیگیری دو طرح مهم آرشیو وب و سامانه جام که قرار است از طریق این معاونت پیگیری شود، گفته است.
برای افزایش و غنی‌سازی منابع دیجیتال کتابخانه ملی چه برنامه‌ای دارید؟
کتابخانه ملی درحال تدوین برنامه‌ای برای تامین، شناسایی و فراهم‌آوری منابع دیجیتال است؛ براساس همین چشم‌انداز، تلاش می‌کنیم در بخش بین‌الملل در قالب تفاهم‌نامه با کشورهای مختلف و در حوزه داخلی ازطریق انعقاد تفاهم‌نامه با سازمانهای دولتی و مراکز فرهنگی خصوصی؛ بحث غنی‌سازی منابع دیجیتال را دنبال و تقویت کند.
در بخش اهدا یکی از فعالیت‌های جدید؛ طراحی یک الگوی جمع‌سپاری است. در این طرح در صدد هستیم زیرساختی را فراهم کنیم تا افراد بتوانند منابع دیجیتال اسناد و کتاب‌های خطی خود را داوطلبانه از طریق یک زمینه الکترونیکی و به دو شیوه حضوری و غیرحضوری در اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار دهند. امیدواریم امکان اهدای منابع دجیتال به‌شیوه غیرحضوری به زودی فراهم شود.
مبادله منابع دیجیتال کتابخانه ملی در حوزه نسخ خطی، اسناد دیجیتال، منابع نفیس و نشریات قدیمی دنبال می‌شود؛ زیرا فصلنامه‌های جدید علمی و فرهنگی در فضای دیجیتالی کشور موجود است و کتاب‌های چاپی جدید نیز به دلیل بحث مالکیت فکری نمی‌توانند در دسترس عموم قرار بگیرند. شناسایی منابع داده‌باز ( منابعی که در محیط مجازی قابل رویت هستند و از نظر مالکیت معنوی مشکلی ندارند) یکی دیگر از روش‌های بخش فراهم‌آوری کتابخانه ملی در بخش منابع دیجیتال است. این منابع قرار است دانلود و بعد از پایان پردازش؛ وارد سامانه منابع دیجیتال کتابخانه ملی شود.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اکنون چه تجهیزاتی برای دیجیتال‌سازی منابع خود دارد؟
در دوره مدیریت جدید؛ پنج دستگاه جدید برای دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه ملی خریداری شده که شامل یک دستگاه اسکن نسخ خطی و کتاب‌های چاپی، یک دستگاه اسکن نشریات، یک دستگاه اسکن نقشه‌ها و منابع کاغذی بزرگ و دو دستگاه اسکن پایان‌نامه‌ها و اسناد است. پیش از این نیز 10 دستگاه برای اسکن منابع کاغذی در کتابخانه ملی وجود داشت.
در بخش‌های مختلف تالار دیجیتال کتابخانه ملی چه منابعی موجود است؟
سامانه دیجیتال سازمان اسناد وکتابخانه ملی شامل بخش‌های مختلف است. در کتابخانه دیجیتال؛ کتاب‌های چاپی بدون مشکل حق ماکیت معنوی، در دسترس مخاطبان قرار می گیرد؛ در این بخش 15 هزار و 697 نسخه کتاب موجود است.
بخش دوم؛ سامانه نشریات ایران(سنا) است که نشریات قدیمی را به نمایش می‌گذارد. در این بخش 551 هزار و 427 نشریه بارگذاری شده است. بخش سوم این تالار شامل سامانه ایران ژرورنال ( نشریات علمی) است که در این بخش تاکنون 832 هزار و94 نشریه علمی بارگذاری شده است.
بخش دیگر تالار دیجیتال کتابخانه ملی ایران به سامانه منابع اسنادی کشور اختصاص پیدا کرده است. در این بخش عکس، سند و مدرک نگهداری می‌شود و تاکنون 486 هزار و 564 منبع نیز در این بخش بارگذاری شده است. در بخش سامانه نسخ خطی نیز تاکنون 60 هزار و 773 کتاب چاپ سنگی و 36 هزار و 998 نسخه خطی در معرض دید پژوهشگران قرار گرفته است.
در حوزه منابع غیر کتابی؛ سامانه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی تاکنون 269 منبع تاریخ شفاهی، 38 طرح پژوهشی و 336 هزار و 693 پایان‌‌‌‌نامه را بارگذاری کرده است. کتابخانه ملی اکنون 63 نوع منبع غیرکتابی دارد که بخشی از آن‌ها دیجیتال‌سازی شدند.
کتابخانه ملی برای مبادله منابع دیجیتال با کدام کشور و سازمانهای داخلی تفاهم‌نامه همکاری امضا کرده است؟
کتابخانه ملی اکنون در بخش فراهم‌آوری منابع دیجیتال با برخی کشورهای آسیای میانه و اسلامی در حوزه بین‌الملل و با سازمان‌هایی مانند جمعیت هلال احمر، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه و همچنین بنیادهایی مانند بنیاد امیرکبیر در حوزه داخلی تفاهم‌نامه همکاری امضا کرده است. یکی از بندهای ثابت این تفاهم‌نامه‌ها؛ مبادله منابع دیجیتال است.
اولویت شما در بخش معاونت پژوهش و منابع دیجیتال کتابخانه ملی با توجه به سند تحول کتابخانه ملی چیست؟
افزایش کمّی و کیفی منابع دیجیتال کتابخانه ملی، ساماندهی بخش آموزش و نشر سازمان با رویکردهای جدید و تعامل با دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و موسسات علمی و فرهنگی از اولویت‌های بخش معاونت پژوهش و منابع دیجیتال کتابخانه ملی در این دوره است. افزایش کمّی و کیفی آثار تاریخ شفاهی در حوزه علوم انسانی و توجه به تهیه مستند‌های شفاهی از اندیشمندان حوزه‌های مختلف برای انتشار عمومی و محرمانه از دیگر اولویت‌های بخش معاونت پژوهش و منابع دیجیتال کتابخانه ملی است.
برای ارتباط با مراکز علمی داخلی و بین‌المللی چه برنامه‌ای دارید؟
در این دوره؛ ارتباط گسترده با موسسات آموزش عالی در داخل و خارج از کشور در دستور کار این معاونت قرار دارد؛ به‌عنوان مثال در جشنواره پژوهش و فناوری سیزدهم کتابخانه ملی سهم مهمی از ارتباط برون سازمانی معنا پیدا کرد؛ به‌طوری که 50 درصد داوری‌های علمی جشنواره ملی پژوهش و فناوری کتابخانه ملی در بیرون از سازمان انجام شد.
در بخش ارتباط با مراکز علمی بین‌المللی نیز برگزاری نشست‌ها، کارگاه‌ها و همایش‌های بین‌الملی مشترک از طریق تعامل با کتابخانه‌ها و دانشگاههای خارج از کشور برای کتابخانه ملی اولویت دارد؛ البته سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اکنون در حوزه تاریخ شفاهی، بخش‌هایی از حوزه‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دیجیتال‌سازی، حفاظت و نگهداری از منابع کاغذی، آرشیوی و همچنین بخش مرمت، استانداردسازی و برخی شاخص‌های مرتبط در این زمینه در سطح داخل و منطقه خاورمیانه حرف اول را می‌زند.
همکاری شما با مجموعه استنادی علوم و پایش فناوری اکنون چگونه است؟
در جلسه‌ای که چند ماه گذشته با رئیس مجموعه استنادی داشتیم قرار بود به سمت انعقاد تفاهم‌نامه برویم تا تبادل منابع دیجیتال در حوزه علوم فنون و فناوری، نسخ خطی و استفاده از دستگاه‌های اسکنرهای دو مجموعه تسهیل شود؛ البته اامضای این تفاهم‌نامه هنوز محقق نشده است اما براساس مراوات جاری در صدد هستیم تعاملاتی در بخش برگزاری همایش‌ها، نشست‌ها و نمایه‌سازی کنفرانس‌ها و حوزه نظارت‌‌های علمی داشته باشیم.
طرح آشیو وب و طرح سامانه جام به کجا رسید؟
در طرح آرشیو وب قرار است وب‌سایت‌ها، پرتال‌ها، وبلاگ‌ها و هر آنچه در فضای وب وجود دارد در قالب این طرح به‌عنوان بخشی از حافظه ملی ایرانیان سازماندهی و جمع آوری شود. طرح آرشیو وب ؛ یکی از طرح‌های پژوهشی است که بخشی از آن به همت تعدادی از اعضای هیات علمی قبلی کتابخانه ملی در معاونت پژوهش و منابع دیجیتال انجام شده است و برای بخش دیگر آن در این دوره برنامه‌ریزی شده است؛ البته مهم‌تر از بخش پژوهشی این طرح؛ بخش زیرساختی آن است که یک طرح فراسازمانی است و باید با همکاری دولت، نهادها و سازمانهای دیگر پیش برود.
در طرح جام قرار است اتوماسیون‌های اداری همه سازمانها و نهادها؛ زیرمجموعه طرح جامع اسناد الکترونیک قرار بگیرد و اجرای این طرح مستلزم در نظر گرفتن اعتباری است تا زمینه طراحی و پیاده‌سازی آزمایشی این سامانه انجام شود. امیدواریم با کمک دولت و مجلس بتوانیم این طرح را در سال 1402 اجرا کنیم. طرح سامانه جام نیازمند یک فضای ذخیره‌سازی ملی همراه با امور قانون‌گذاری و تصویب برخی قوانین است؛ زیرا این طرح یکسری تعهداتی را برای سازمانها و نهادها به همراه می‌آورد. در حال حاضر فرآیند پژوهش، استانداردسازی و بخشی از مصوبات قانونی طرح جام نیز به پایان رسیده و حتی برخی ازجلسات فراسازمانی آن در سنوات گذشته برگزار شده است. طرح سامانه جام؛ در صورتی که امسال بودجه خوبی از سوی مجلس و دولت دریافت کند، می‌تواند بخشی از فرآیند اجرای آزمایشی، طراحی و پیاده‌سازی خود را پیش ببرد.
دوشنبه ۵ دی ۱۴۰۱ - ۱۰:۵۲
نظر شما