به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جشن‌ها یکی از مظاهر تمدن و ویژگی‌های فرهنگی نزد هر ملتی است که در حفظ هویت و ایجاد همبستگی فرهنگی- اجتماعی نقش بسزایی دارد. نحوه برگزاری این جشن‌ها و فلسفه آنها، جلوه اعتقادات و باورها و فرهنگ مردمان یک سرزمین است. جشن «یلدا / چله» مراسمی است كه در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می‌شود، ایرانیان به خورشید به نمادی از نیكی كه در ستیز با ظلمت است از دوران كهن احترام می‌گذاشتند. نیاكان ما كه زندگیشان بر پایه (اقتصاد شبانی) کشاورزی و دامپروری بود و تاثیرات آب و هوا برایشان بسیار با اهمیت بوده؛ بر اثر مشاهده و تجربه، تغییرات مداوم شب و روز و فصل‌ها را درک کرده بودند، آنها تاثیر نور و تاریکی و گرما و سرما را بر زندگیشان می‌دیدند و از تاثیراتی که می‌گرفتند؛ به این نتیجه رسیده بودند كه كوتاه‌ترین روز سال ٣٠ آذر است و از فردای آن روز بلافاصله، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز، بلندترین شب سال را جشن می‌گرفتند.

در باورهای سنتی شب یلدا چیزی جز دعوت به روشنی، نیكی، شادی و در كنار هم بودن نیست. در واقع این آیین‌ها نه تنها کیستی ما را تعیین می‌کنند، بلکه عادت‌ها را نیز ایجاد می‌کنند و این عادت‌ها تعیین‌کننده نحوه زندگی انسان‌ها هستند. در دوران معاصر که جوامع مختلف با بحران‌های متعددی از جمله بحران هویت و... روبه‌رو هستند، بررسی، شناخت و بازگشت به آیین‌ها و آداب و رسوم سنتی و فولکلوریک؛ یکی از راه‌های حفظ هویت فرهنگی است. در سومین روز از هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس که در شهر رباط مراکش از ۶ تا ۱۲ آذر ۱۴۰۱ برگزار شد؛ «یلدا/ شب چله» به‌عنوان نوزدهمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس کشورمان مشترک با افغانستان به ثبت جهانی رسید. این گزارش به مناسبت «شب یلدا/ چله» به معرفی تازه‌های کتاب در این زمینه می‌پردازد.
 

فرّ سور و آذین‌ها
سال نشر: 1401
ناشر: تیرگان
کتاب «فرّ سور و آذین‌ها» تالیف رضوان رمضانی به موضوع جشن‌های ایران در پیش از اسلام می‌پردازد که از سوی انتشارات تیرگان به چاپ رسیده است.
 
این مجموعه از پنج فصل تشکیل شده است. در فصل اول آن- جشن‌های دوازده‌گانه سال- ابتدا توضیحی کوتاه درباره واژه جشن، نام سی روزه ماه و پنج روز آخر سال داده شده است. همچنین جشن فروردگان به سبب تشابه اسمی با جشن فروردینگان در همین بخش توضیح داده شده است.
 
درباره جشن نوروزی، سعی شده همه جوانب آن، مورد بحث و بررسی قرار گیرد. البته نوروز و مراسم نوروزی، جنبه‌های گسترده و متفاوت در شهرهای مختلف ایران دارد. در هر یک از جشن‌ها جز جشن نوروز ابتدا صورت نوشتاری باستانی و اوستایی آن جشن آورده شده و اگر نام آن، از چند جزء ترکیب یافته باشد، هر یک از جزءهای آن مورد بررسی قرار گرفته و بعد معنی آن جشن از منابع مختلف و معتبر آورده شده است؛ در ادامه به شرح آن پرداخته شده و در پایان هم بیت‌هایی از شاعران پیشین ایران به عنوان نمونه نقل شده است.
 


جشن‌های کهن ایران زمین
سال نشر: 1401
ناشر: ره‌آوردمهر
کتاب «جشن‌های کهن ایران زمین» تالیف و پژوهش کورش سالاری است که از سوی انتشارات ره‌آوردمهر به چاپ رسیده است. شرح جشن‌های هر ماه در ایران باستان در این کتاب آورده شده است. این کتاب در نگاهی به جشن‌های آذرماه به یلدا از چند جنبه می‌پردازد.
 
در این کتاب ضمن شرح کامل جشن شب یلدا(شب چله)، افسانه یلدا که ریشه تاریخی ندارد اما نیاکان ما آن را در شب یلدا برای کوچکترهای خانواده بیان می‌کردند، آورده شده است. در این قسمت می‌خوانیم: هزاران هزار سال پیش هر روز بامداد خورشید خانم از خواب بیدار می‌شد، موهایش را شانه می‌كرد و لباس درخشانش را به تن می‌كرد و سوار ارابه طلایی نورانی خود می‌شد و از بالای كوه‌های بلند در آسمان راه می‌افتاد و كار خودش را انجام می‌داد و شب كه می‌شد، از طرف دیگر آسمان ماه، كلاه نمدی خود را بر سرش می‌گذاشت و گیوه شیرازی خود را به پا می‌كرد و شال ترمه كمرش را می‌بست و پیدایش می‌شد، آواز غم‌انگیزی می‌خواند؛ كه «این دل واسه ما دیگه دل نمی‌شه»؛ آری ماه عاشق شده بود، عاشق خورشید خانم، ماه از بس دنبال خورشید خانم می‌دوید تو آسمان، دمدمای صبح كه می‌شد، سرش را می‌گذاشت روی ابر سفیدی و از خستگی خوابش می‌برد، خورشید هم صبح دوباره می‌رفت سر كار خودش و نورافشانی می‌کرد، متاسفانه هیچوقت ماه و خورشید به هم نمی‌رسیدند، چون ماه همیشه قبل از رسیدن خورشید خوابش می‌برد، تا اینكه ناهید، ستاره‌ نزدیك ماه فكری به سرش زد و به ماه گفت: باید یک سفره بیندازیم، داخل سفره هفت نوع میوه بگذاریم؛ انار، سیب، نارنج، ترنج، خرمالو، به و هندوانه. ماه پرسید: برای چی؟ ناهید گفت: صبر كن، باید یه سفره دیگه هم بیندازیم و داخل آن هفت نوع آجیل بچینیم؛ از تخمه، پسته، فندوق، گردو، شاهدونه، گندمك... اینقدر بنشینیم و آجیل و میوه بخوریم و گل بگوییم و گل بشنویم تا قبل از رسیدن خورشید خوابمان نبرد و خورشید پیدایش بشود.
 
ماه و ستاره نشستند زیر یک كرسی بر روی یک ابر و قصه گفتند و شعر خواندند تا خورشید خانم با ارابه‌ی زیبای طلایی خود از راه رسید. دیوها و سیاهی‌ها با آمدن خورشید پا به فرار گذاشتند. خورشید آمد كنار ماه و دست ماه را گرفت و آنها با هم در تمام شب؛ رقصیدند و شادی كردند. تا اینكه صدای خروس‌ها بلند شد و صبح شد، اما خورشید به خاطر حضور در جشن دیرتر طلوع كرد، البته از روز بعد كمی بیشتر در آسمان ماند، مردم آن زمان به خاطر این شب بلند و عاشقانه ماه و خورشید، اسم این شب را شب یلدا نامگذاری کردند.
 


ریشه‌های فرهنگی؛ آداب و آیین‌های ایرانی
سال نشر: 1401
ناشر: پیک فرهنگ
کتاب «ریشه‌های فرهنگی؛ آداب و آیین‌های ایرانی» تالیف هرمز هوشمندراد به آداب و رسوم و زندگی اجتماعی ایران می‌پردازد که از سوی انتشارات پیک فرهنگ به چاپ رسید.
 
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: هر جایی در گوشه و کنار این جهان از فرهنگ و آداب و رسومی برخوردار است که برای اهالی آن جذابیت‌هایی را به همراه دارد. البته این آداب ممکن است برای افرادی که از دور وارد آن می‌شوند، بسیار جذابتر به نظر بیاید. در حقیقت می‌توان گفت آداب و رسوم هر مکانی برگرفته از تاریخ و فرهنگ آن است. این آداب و رسوم از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌شود. ایران یکی از کشورهایی است که فرهنگ و آداب و رسوم بسیار غنی دارد.
 
بر همین اساس، جامعه ایرانی در روابط اجتماعی خود ضوابطی را رعایت می‌کرد که برخی در دایره اخلاقیات و پاره‌ای در چارچوب دین قرار داشت و بعضی صرفا حکایت از یک ادب اجتماعی می‌کرد که هر چند ممکن بود متاثر از تعلیمات دینی و سفارش‌های اخلاقی است، اما به شکلی مستقل قواعد رفتاری اجتماعی را تبیین می‌کرده است.
 


جشن‌های سنتی
سال نشر: 1401
ناشر: مانیان
کتاب «جشن‌های سنتی فرصتی برای اشتغال و فروش صنایع‌دستی» تالیف شیوا باباگپ‌پور به موضوع جشنواره‌های محلی ایران می‌پردازد که از سوی نشر مانیان به چاپ رسیده است.
 
این کتاب به اهمیت جشنواره‌ها، جشنواره‌های فرهنگی، معرفی رویدادهای بوشهر، جشنواره اقوام ایرانی، فستیوال موسیقی کوچه، رویداد نوروزگاه‌ها و... می‌پردازد. در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: بسیاری از مردمان جامعه ما از جشن‌های سنتی، زمان و نحوه برگزاری آنها مطلع نیستند و هیچ شناخت و آگاهی نسبت به آن ندارند.
 
این کتاب جشنواره‌ها و رویدادها را یکی از موفق‌ترین ابزارهای موجود برای جوامع، ایالت‌ها، مناطق و حتی کشورها برای افزایش گردشگری برمی‌شمارد و ذکر می‌کند گردشگران به خاطر ویژگی‌ها و آداب و رسوم منحصر به‌فرد می‌آیند تا مکان‌هایی را تجربه کنند. ایران دارای فرهنگی غنی و کهن است. هر منطقه مراسم‌های مربوط به خود را دارد که برخی از آنها با گذر زمان فراموش شده است. اما این کتاب به شرح کاملی از یلدا نپرداخته است.
 


آیین ایرانی شب یلدا
سال نشر: 1400
ناشر: زاگرو
کتاب «آیین ایرانی شب یلدا(شب یلدا)» تالیف دکتر حبیب‌اله محمودیان که به آداب و رسوم شب چله و جشن‌ها در تاریخ ایران می‌پردازد. این کتاب به کلیاتی پیرامون جشن‌ها، آیین‌ها و اعیاد ایرانی، جشن‌ها در ایران باستان، جشن‌های ملی سالانه و ماهانه، روزها و جشن‌ها، نامگذاری روزها، اسامی جشن‌های سال اوستایی، مهرپرستی و آیین‌های باستانی و یلدا و مسیحیان سریانی می‌پردازد.
 
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: عنصر ایرانی در طول دوران مختلف تاریخی، با تفکر و تدبر و اندیشه‌ خود توانسته است در تحولات علمی و فرهنگی جامعه صاحب نقش باشد. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد، اقوام باستانی با روش‌ها و الگوهای خاص خود تلاش می‌کرده‌اند تا وضعیت زندگی اقوام قبل از خود را بشناسند، آیات متعددی در قرآن کریم به بررسی اقوام و تمدن‌های گذشته پرداخته است. در این کتاب آسمانی، شرح احوال اقوام مختلف، شرح خلقت و درس عبرت از پیشینیان و... مطرح شده است.
 
اعیاد نوروز باستانی، جشن مهرگان، جشن و آئین‌های کشاورزی، جشن سده، چهارشنبه سوری، شب یلدا و... نمونه‌های ارزشمندی از آیین‌های ایرانی است که در هر موقعیتی شادابی، نشاط، مهربانی، وحدت و همدلی، محبت، دلسوزی و... را برای انسان‌ها به ارمغان آورده است.
 


قصه یلدا
سال نشر: 1400
ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
در کتاب «قصه یلدا» تالیف علی خانجانی که از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده است، شب چله و افسانه‌ها و قصه‌های ایرانی، افسانه‌های بختیاری، ایلام، فرهنگ مردم کرمان، قصه‌ها و افسانه‌های استان بوشهر، قصه‌های ایرانی و... آورده شده است.
 
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: قصه و قصه‌گویی ابزاری است برای زنده نگه داشتن فرهنگ و نیز راهی است برای آشنا شدن با دیگر فرهنگ‌ها، پرداختن به فرهنگ‌های بومی و خرده‌فرهنگ‌ها و انتقال مفاهیمی چون دوستی، خردورزی، بخشش، مهرورزی، دشمنی و... را به راحتی می‌توان از طریق قصه منتقل کرد و عجب آنکه این طریق از هر روش دیگری ماندگارتر و به یادماندنی‌تر است.
 
ایران ما به یمن فرهنگی دیرپا و برخوردار از خرده‌فرهنگ‌های بسیار غنی، بی هیچ تردیدی گنجینه‌ای است از قصه‌ها و حکایات بی‌شمار رنگارنگ و گونه‌گون که هر کدام به تنهایی از بینش و دانشی عمیق حکایت می‌کند و تجربه‌ای بس ارزشمند را در خود نهفته دارد.
 


برخی جشن‌های مهم ایرانیان باستان
سال نشر: 1400
ناشر: فرهوش
کتاب «برخی جشن‌های مهم ایرانیان باستان» پژوهش و نگارش عبداله رزاقی «سحاب» ابهری به جشن‌های تاریخ ایران می‌پردازد که از سوی انتشارات فرهوش به چاپ رسیده است.
 
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: می‌توان این طور تصور کرد که ایرانیان باستان، که از ابتدای ورود به این سرزمین مدت‌ها از خطه و سرزمینی به منطقه و مکانی در کوهستان‌ها و دشت‌ها و جنگل‌ها به صورت گروهی و دسته‌جمعی در حال سفر و نقل مکان بوده‌اند تا برای اسکان خود جای مناسبی بیابند و گاهی مجبور بودند در مکانی برای استراحت و به طور موقت بمانند تا نماینده‌هایشان بگردند و جای پرآب و امن و مطمئن و بی‌خطر پیدا نموده به آنجا کوچ کنند، ایجاب می‌کرده همان صدها یا ده‌ها نفری که دور هم گرد آمده‌اند، بدون اینکه مناسبتی و نامی به جشن و شادی و هلهله و خوش‌گذرانی خود برگزینند، برای ترساندن و راندن و دور آن چرخیدن و سر و صدا راه انداختن که شبیه یک جشن بوده و نیز روزها با حرکات و زدن چوب‌ها به یکدیگر و آواز خواندن و حرکات موزون ایام را به خوشی می‌گذرانیده‌اند. این کتاب نیز به شرحی کلی از برخی جشن‌های مهم ایران پرداخته است.
 


آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز
سال نشر: 1397
ناشر: آگاه
کتاب «آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز» با عنوان فرعی نگرش و پژوهشی مردم‌شناختی تالیف محمود روح‌الامینی است که از سوی نشر آگاه به چاپ رسیده است. این کتاب به آداب و رسوم و جشن‌ها در ایران می‌پردازد.
 
در این کتاب نوروز شامل پیدایش جشن نوروز، میر نوروزی، چهارشنبه‌سوری، خانه‌تکانی، کاشتن سبزه، خوراک‌های نوروزی، سیزده بدر، جشن مهرگان، یلدا، جشن تیرگان، جشن سده و... مورد بررسی قرار گرفته است.
 
در این کتاب می‌خوانیم: در کنار روزها، هفته‌ها و نیز ماه‌هایی که مردم در تلاش معاش هستند، باید قانون‌ها و ضابطه‌های اجتماعی را به صورتی جدی رعایت کنند و ممنوعیت‌های اخلاقی و اعتقادی و سنتی آنان را در برگرفته است، روزهای جشن قرار دارد تا مقداری از محدودیت‌ها را بشکنند، تکلیف‌ها را فراموش کنند و گاه نیز نافرمانی‌ها و ناروایی‌هایی از آنها سر زند که در موقعیتی دیگر جز زمان جشن انجام دادن آن ناپسند است.

جشن‌ها و سوگواری‌ها گذشته از شادی یا اندوهی که به همراه دارد، در برخی از ویژگی‌ها همسانند، چون مهمانی دادن، خوردن، آشامیدن، گردآمدن هر چه بیشتر خویشاوندان و آشنایان، قربانی کردن، سرود یا شعری را گروهی خواندن، با صدای بلند شادی یا اندوه را نشان دادن و در کل جشن‌ها و آیین‌های کهن ایران همه با شادمانی و سرور همراه است، تا جایی که در آیین و کیش زردشتی گریستن بر مردگان «ناشایست» است. جشن‌ها و آیین‌ها در ایران به چند دسته رده‌بندی می‌شوند که نوروز، تیرگان، مهرگان، یلدا و سده از جشن‌های باستانی و اسطوره‌ای‌ به شمار می‌روند.
 
در پایان اینکه مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می‌كشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند. ایرانیان در كنار خانواده خویش با انواع میوه‌های تر و خشكی كه در خوان یلدا دارند، شب را سپری می‌كنند. اما وجود هندوانه یا انار در خوان یلدا به نمایندگی خورشید در تیرگی شب الزام بوده است، جمع شدن ایرانیان در خانه بزرگتر خانواده یا حضور كهنسالان خانواده در این شب به نماد كهنسالی خورشید است؛ همین بزرگان بوده‌اند كه تاریخ شفاهی ایرانشهر را از نسلی به نسلی دیگر در گردهمایی‌ها  انتقال می‌دادند، گویی كه حفظ و انتقال تاریخ شفاهی ایران مدیون همین كهنسالان قوم بوده است. بدین‌ترتیب این شب؛ شب آگاهی دادن به كودكان و نوجوانان از تجربیات و تاریخ گذشته ایران بوده است. همانطور كه گفته شد این شب  با بیان روایت‌های تاریخی و شعرخوانی توسط بزرگان خانواده همراه بوده است كه بعدها شاهنامه‌خوانی و فال حافظ به یکی دیگر از سرگرمی‌های این شب اضافه شد. بایسته است که این جشن‌های کهن را پاس بداریم. برای نوشتن کتاب در این زمینه جای کار بسیار است و جای خالی کتاب‌های خوب که به این جشن‌های کهن بپردازند کاملا احساس می‌شود و جا دارد که پژوهشگران و ناشران به  این نکته توجه داشته باشند.