به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ پانزدهمین دوره ادبی جایزه جلال آل‌احمد در شب سردِ 25 دی‌ماه به پایان رسید؛ شبی که دل‌های برخی از نامزدها برای برگزیده شدن و دریافت جایزه گرم بود؛ اما گرم نماند و مانند جایزه‌های دیگر، برخی‌ها خوشحال شدند و برخی نه. مهم‌ترین نکته جایزه امسال این بوده که در بخش «داستان بلند و رمان» و «داستان کوتاه» برگزیده‌ای معرفی نشد. این مسئله درخور توجه است و ضروری است داوران جایزه جلال (ادوار مختلف) و متخصصان ادبی دور هم جمع شوند و در این‌باره گفت‌وگو کنند و کمیت و کیفیت داستان‌های امروز را به دور از چالش‌های زمان جشنواره، بررسی کنند.
 
همان‌طور که اشاره شد در این دو بخش پرمخاطب ادبیات ایران، اثری به عنوان برگزیده شناخته نشد و سه کتاب شایسته تقدیر شدند. در بخش «داستان بلند و رمان» کتاب «صور» نوشته حسینعلی جعفری از نشر سروش و کتاب «عزرائیل» اثر نیما اکبرخانی از نشر کتابستان معرفت به عنوان شایسته تقدیر معرفی شدند.
«صور»، کتابی است در پیوند فلسطین و کربلا، در پیوند گذشته و حال و حتی آینده؛ زیرا اگر گذشته را خوب ندانیم، نمی‌توانیم آینده را متفاوت‌تر از آن بسازیم. حسینعلی جعفری بر این اساس داستانی نوشته است درباره پیرمردی فلسطینی به نام ابوخالد که در ایام اربعین حسینی از فلسطین راهیِ کربلا می‌شود. این جمله معروف را شنیده‌اید که «راه قدس از کربلا می‌گذرد.» نویسنده کتاب «صور» تلاش کرده است در کتابش این معنا، مفهوم، مسئله و دغدغه انسان‌های عدالت‌خواه و آزاده را طوری به تصویر بکشد که امام حسین علیه‌السلام برای همه بشریت باشد؛ نه صرفا شیعیان. همان‌طور که در واقعیت نیز این‌گونه است.
این اثر به قلم حسینعلی جعفری و به کوشش انتشارات سروش منتشر شده است.
 
«عزرائیل» اثر شایسته تقدیر بعدی است که یکی از نویسندگان جوان کشور آن را نوشته است؛ اثری امنیتی، ماجراجویانه و هیجان‌انگیز برای خوانندگان ایرانی به‌ویژه جوانان علاقه‌مند به داستان‌هایی در این ژانر و سبک روایت. «عزرائیل»، اتفاقات مختلفی از 40 سال گذشته را روایت می‌کند. حمیدرضا هدایتی سرگرد حفاجا و علی علیزاده، قاتل مرموز شخصیت‌های اصلی این کتاب‌اند که در تعقیب و گریزی از شرق تهران تا نیکوزیای قبرس می‌روند. داستان از چند قتل در تهران شروع می‌شود و ادامه پیدا می‌کند. واقع‌گرایی موجود در این نوع رمان، سخت و همراه با خشونت است. تریلر «عزرائيل» برای شما لایه‌های پنهان و عمیق جنگ، سیاست و امنیت را برملا می‌سازد.
این اثر درخور توجه است؛ زیرا بیانگر دغدغه‌های فکری و ملی و حتی بین‌المللی نویسندگان جوان کشور است که ترجیح می‌دهند به جای نوشتن اثری با دغدغه‌های زندگی روزمره که مخاطبان خاص خود را دارد، پا را فراتر گذاشته و از دغدغه‌های داخلی و خارجی مرتبط به کشورش بنویسد.
این اثر به قلم نیما اکبرخانی و به کوشش نشر کتابستان معرفت منتشر شده است. «داستان کوتاه» یکی از قالب‌های ادبی است که همیشه خواننده داشته؛ چه در گذشته ادبیات ایران و چه اکنون که به نظر می‌رسد توجه‌ها به آن کمتر شده است. در این بخش نیز جایزه جلال 1401، برگزیده‌ای نداشت و کتاب «ویروس عاشق» به قلم مجید رحمانی به عنوان اثر «شایسته تقدیر» شناخته شد. این انتخاب‌ها و تصمیم‌ها در جوایز ادبی بی‌شک دلالت‌هایی در بطن خود دارد که باید بررسی شود تا دست‌کم در سال‌های بعد، هم شاهد برگزیده شدن اثری باشیم و هم به این دلیل، کیفیت کارها بالا و بالاتر برود.

اما «ویروس عاشق» درباره چیست؟ این ویروس مانند ویروس‌های بد و آزارهنده نیست؛ پس از آن نترسید و بگذارید راحت وارد بدن‌تان شود و شما را دگرگون کند. این کتاب مجموعه‌ای از 18 داستان‌ کوتاه با درون‌مایه‌های متفاوت است؛ از عشق چوپانی می‌گوید که برای وصال به شمسی گله را رها می‌کند، تصویر و تخیلات کودکی به نام خسرو را در آب حوض منعکس می‌کند. دلبستگی و دنیای یک پیرمرد گرمابه‌دار را می‌بیند و شیخ اجل و داریوش را از تونل زمان به عصر خودمان فرا می‌خواند و سوژه‌های داستانی و مضامینی دیگر.
این اثر به قلم مجید رحمانی و به کوشش نشر صاد منتشر شده است.
به بخش‌های تخصصی و غیرداستانی می‌رسیم. در بخش «مستندنگاری» کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» نوشته حمیدرضا اسماعیلی به عنوان برگزیده معرفی و کتاب «عقیله» اثر الهام امین شایسته تقدیر شد. در این بخش هیات داوران از کتاب «نبرد تنگه‌ها» نوشته مصطفی رحیمی از انتشارات شهید حسن باقری نیز تجلیل کردند.

کتاب «سازمان سیاسی بهائیت؛ 1979-1892» از تاریخ شکل‌گیری و فعالیت‌های سازمان سیاسی بهائیت می‌گوید؛ مسئله‌ای که به احتمال زیاد علاقه‌مندان فراوانی دارد و پیشنهاد خوبی برای مطالعه در این حوزه به شمار می‌آید. این کتاب طریقه‌ نفوذ عناصر بهائیت در جنبه‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی جامعه را بیان کرده است. حمیدرضا اسماعیلی تصمیماتی که در این سازمان گرفته می‌شود و اهداف و کارکرد و برنامه‌های آن را با نگاهی آموزشی توضیح داده است. مخاطب با آگاهی از این سازمان و تحولاتی که می‌تواند در جامعه ایجاد کند، در حفظ هویت دینی، اجتماعی و سیاسی خود و جامعه‌اش می‌تواند گامی مهم بردارد.
همان‌طور که اشاره شد این اثر برگزیده بخش «مستندنگاری» شده و این برگزیده شدن فرصت خوبی است تا چنین موضوعاتی بیشتر و بهتر دیده و خوانده شود.
این اثر به قلم حمیدرضا اسماعیلی و به کوشش نشر موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی منتشر شده است.
 
«عقیله» اثر الهام امین اثر شایسته تقدیر این بخش در جایزه جلال امسال بوده است. این اثر روایت چیست؟ کتاب داستانی «عقیله» در امتداد آثاری نوشته شده است که به تاریخ وفادارند و نثر ادبی، آهنگین و فاخر و در عین حال جامعیت این اثر از مزایای آن محسوب می‌شود. ممکن است برای مخاطبان پرسشی مطرح شود که این اثر داستانی است یا مستند؟ پیشنهاد می‌کنیم پرسش‌شان را با مطالعه این کتاب تکمیل کنند؛ زیرا هیچ‌کاری بهتر از بررسی بی‌واسطه خود اثر برای قضاوت درباره آن نیست.
نویسنده در پنج فصل، راوی بخش‌های تلخ و شیرین زندگی حضرت زینب (س) است. غیر از بحث صبر و صلابت حضرت زینب (س) در حادثه کربلا و سرپرستی یتیمان، بخش‌هایی از زندگی این بانوی بزرگوار مغفول مانده که نویسنده سعی کرده است در این کتاب به آن توجه کند.
این اثر به قلم الهام امین و به کوشش انتشارات به‌نشر (آستان قدس رضوی) منتشر شده است.
 
بخش «مستندنگاری» یک اثر تجلیل‌شده هم داشت. کتاب «نبرد تنگه‌ها» نوشته مصطفی رحیمی توانست نگاه هیات داوران را به خود جلب کند و به عنوان اثر تجلیل‌شده در جایزه جلال امسال معرفی شود.
«نبرد تنگه‌ها» در ده فصل با عنوان «غرب کرخه در اسارت»، «شکل‌گیری محورهای مقاومت»، «طرح‌ریزی عملیات»، «چهارمحور، چهارقرارگاه»، «شمارش معکوس»، «آغاز عملیات»، «مرحله دوم، سوم و چهارم»، «فتح‌المبین در بوته نقد» به نقش شهید حسن باقری در عملیات فتح‌المبین پرداخته است.
این اثر به قلم مصطفی رحیمی و به کوشش انتشارات شهید حسن باقری منتشر شده است.
بخش دیگری که مانند ادبیات داستانی برگزیده‌ای نداشت، «نقد ادبی» بود. کتاب‌های «تماشای روایت؛ بررسی تحلیلی روش انتقال عناصر داستان از روایت به درام» اثر مجید آقائی از انتشارات علمی فرهنگی و کتاب «خودانتقادی ادبی؛ رساله‌ای در نقد هنر خویشتن در عرصه ادبیات» اثر مهرداد نصرتی از نشر فرهنگ عامه شایسته تقدیر شدند.

مضمون کتاب «تماشای روایت؛ بررسی تحلیلی روش انتقال عناصر داستان از روایت به درام» بیان شیوه انتقال داستان از روایت به درام و شیوه برخورد با واقعیت برای خلق روایت، داستان و درام است. به عبارتی می‌خواهد بگوید که داستان‌ها از دل روایات خارج می‌شوند و یک نویسنده توانمند می‌تواند عناصر داستانی را از دل روایات خارج کند؛ یعنی روایت به نوعی خوانش واقعیت‌های پیرامونی است که می‌تواند توسط یک نویسنده خلاق به داستان و حتی در مرحله بعد به یک درام و نمایشنامه برای خلق اثر سینمایی تبدیل شود. این اثر می‌تواند برای هر علاقه‌مندی که می‌خواهد داستان بنویسد و البته داستان‌های اصولی هم خلق کند، مفید و کمک‌کننده باشد؛ زیرا در کنار علاقه و توانایی، دانستن تکنیک‌ها به نویسنده کمک می‌کند تا اثر درخور توجهی تولید کند.
 
کتاب «خودانتقادی ادبی؛ رساله‌ای در نقد هنر خویشتن در عرصه ادبیات» رساله دکترای مهرداد نصرتی در رشته زبان و ادبیات فارسی است و در آن، روش جدید برای نقد آثار ادبی معرفی شده است. این روش جدید آموزش می‌دهد که چگونه وقتی یک نویسنده یا شاعر، اثری ادبی را خلق می‌کند به نوعی هر آنچه خودش تجربه کرده است، نقد و توصیف می‌کند و می‌گوید رمان و شعری که می‌آفریند خواسته یا ناخواسته نقد و بررسی تجربه زیسته خود اوست. روشی که در کتاب توضیح داده شده است نشان می‌دهد در حوزه سبک‌شناسی و شکل‌شناسی می‌توانیم به نظریه‌های انتقادی برسیم. شاعر و نویسنده منتقد اولیه اثرش است و خودش اولین فردی است که قبل از دیگری (منتقد ادبی) شعر و داستانش را تجزیه و تحلیل می‌کند. این کتاب تلاش می‌کند نشان دهد دارای نظریه‌پردازی در نقد ادبی هستیم؛ ولی میزان آن اندک است و نیز منتقد اولیه (آفریننده اثر) در مواجهه با منتقد ادبی ثانویه دارای مزایا و محدودیت‌هایی است.

نکته قابل‌تأمل در انتخاب این کتاب، ماهیت رساله بودن آن است که می‌تواند انگیزه خوبی برای دانشجویان باشد تا پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خود را جدی‌تر بگیرند و به کیفیت آن توجه کنند.
در بخش‌های جنبی این دوره از جایزه جلال نیز در بخش «حاج قاسم» کتاب‌های «حاج‌قاسمی که من می‌شناسم» اثر سعید علامیان از نشر خط مقدم و «شاید پیش از اذان صبح» اثر احمد یوسف‌زاده از نشر سوره مهر برگزیده شدند.
 
در بخش «کرونا» نیز کتاب «جهاد در قرنطینه» اثر فروغ زال از نشر راه‌یار برگزیده شد.
همچنین در دیگر بخش جنبی یعنی بخش «ویراستاری کتاب»، مرحوم حسین جلال‌پور برای کتاب «صور سکوت» و نرجس توکلی لشکاجانی برای ویراستاری کتاب «اینجا سوریه است» از نشر راه‌یار برگزیده شدند.