خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مرکز نشر دانشگاهی با توجه به ضرورت رعایت اصول معادل‌گزینی واژه‌های علمی در حوزه ترجمه، به برگزاری سلسله‌ نشست‌های «زبان علمی فارسی» اقدام کرده که اخیرا دومین دوره از آن با حضور کارشناسان امر در گرایش‌های مختلف، برگزار شد. حسن سودمندافشار، رئیس مرکز دانشگاهی در گفت‌و‌‌گو با خبرنگار ایبنا، ضمن تشریح کّم و کیف و جزئیات اجرایی این سلسله نشست‌ها، هدف از برگزاری‌‌ آن‌ها را تاکید بر اهمیت زبان در توسعه علمی کشور اعلام کرد.    

هدف از برگزاری نشست‌های «زبان علمی فارسی» چه بود؟
از زمان تأسیس نهادهای مدرن آموزشی در ایران همواره این بحث میان اندیشمندان علوم گوناگون مطرح بوده که آیا زبان فارسی امکانات و توانایی انتقال مفاهیم پیچیده علمی که با سرعت بسیار زیاد در حال گسترش هستند، را دارد یا نه؟ گروهی تصور می‌کردند که می‌توان زبان عرصه علم و عرصه عمومی را از هم جدا کرد و مثلا در دانشگاه‌ها به زبان انگلیسی یا فرانسه تدریس کرد. اما گروهی پُرشمارتر از پژوهشگران و استادان دانشگاه با توجه به رابطه استوار و وثیقی که بین زبان، تفکر و نهایتا فرهنگ وجود دارد تلاش کرده و می‌کنند که زبان فارسی را با استفاده از امکانات موجود در این زبان، همگام با پیشرفت‌های علمی، به‌روز و توانمند کنند.

تلاش‌ها برای توانمندسازی زبان علمی فارسی، گاه شخصی و از سر علاقه فردی بوده و گاه از طریق نهادهای رسمی انجام شده است. در نتیجه همه این هم‌افزایی‌ها اکنون زبان فارسی، گونه علمی نیز دارد. این گونه علمی، با هزاران اصطلاح و واژه تخصصی، درک مفاهیم علمی را برای دانش‌پژوهان و دانشجویان ایرانی ساده‌تر و دقیق‌تر کرده است؛ البته این بدان معنی نیست که هیچ کمی و کاستی در گونه علمی زبان فارسی وجود ندارد.

برای بررسی پیشرفت‌ها و همچنین آشنایی با چالش‌های پیشِ روی گونه علمی زبان فارسی، مرکز نشر دانشگاهی با همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی سلسله نشست‌های تخصصی «زبان علمی فارسی» را در 24 هفته برگزار کرد. در سخنرانی‌های‌های هفتگی این سلسله نشست‌ها، پیشکسوتان و متخصصان حوزه‌های مختلف علم و زبان علمی به بیان دیدگاه‌ها، ارائه پژوهش‌های خود پرداختند.

پیشینه برگزاری نشست‌هایی با موضوع زبان علمی فارسی به چه زمانی باز می‌گردد؟
پس از انقلاب اسلامی، مرکز نشر دانشگاهی نخستین همایش با موضوع زبان علمی فارسی را در سال 1363 برگزار کرد. این نهاد برای تقویت گونه علمی زبان فارسی در سال 1368 «شورای گزینش واژگان علمی و فنی» را تشکیل داد که برگزاری همایش‌های تخصصی با موضوع زبان علمی فارسی بخشی از وظایف آن بود. در ادامه، سال 1370 مرکز نشر دانشگاهی دومین همایش «زبان فارسی، زبان علم» را برگزار کرد. در سال‌های 1378 و 1382 فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز دو همایش با نام‌‌های نخستین و دومین هم‌اندیشی «واژه‌گزینی و اصطلاح شناسی» برگزار کرد.

از سال 1382 تا‌کنون (به مدت حدود 20 سال)، هیچ همایش و نشست تخصصی رسمی درباره واژه‌گزینی، اصطلاح‌شناسی و زبان علمی فارسی برگزار نشده بود تا اینکه زمستان 1400 مجموعه نشست‌های «اصطلاح‌شناسی و واژه‌گزینی» در 10 هفته، و از اواخر تابستان 1401 سلسله‌ نشست‌های «زبان علمی فارسی» در 24 هفته، با همکاری مرکز نشر دانشگاهی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شدند.

سخنران‌ها و موضوع سخنرانی‌ها چگونه انتخاب شدند؟
سخنران‌های این سلسله نشست‌ها، عمدتا استادان دانشگاه و پژوهشگران حوزه‌های مختلف علوم بودند که سال‌ها تجربه در زمینه واژه‌گزینی، اصطلاح‌شناسی و زبان علم داشتند. موضوع سخنرانی‌های همایش «زبان علمی فارسی» نیز در مجموع قابل تقسیم به دو گروه «نظری ــ مفهومی» و «کاربردی ــ مصداقی» است. یعنی در برخی از سخنرانی‌ها به مفاهیم نظری بنیادینِ زبان علم (نحو، گفتمان علمی، برنامه‌ریزی زبان و اصطلاحات) پرداخته شد و در برخی دیگر از نشست‌ها، مصداقی، فعالیت‌های انجام شده در حوزه‌ای خاص از علم (فیزیک، شیمی، زمین شناسی و....) در زمینه معادل‌گزینی و ساخت واژگان جدید علمی فارسی مورد توجه قرار گرفت. 

مخاطبان بیشتر از چه طیفی بودند؟
با توجه به موضوع، پیش از برگزاری هر نشست، به راه‌های گوناگون، اطلاع‌رسانی به دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌های مرتبط با آن حوزه علمی انجام می‌شد؛ بنابراین مخاطبان اصلی هر سخنرانی، استادان و دانشجویان همان حوزه علمی بودند. البته برخی سخنران‌ها که مسئله‌ای بنیادین از «گونه علمی زبان فارسی» را موضوع بحث خود قرار داده بودند مخاطبانی از رشته‌های مختلف علمی داشتند. 

آیا سخنرانی‌های «زبان علمی فارسی» برای مخاطبان  کاربرد عملی هم دارد؟
همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد زبان و تفکر رابطه‌ای تنگاتنگی با یکدیگر دارند، یعنی واژ‌ه‌ها صرفا ابزاری برای بیان اندیشه‌ها نیستند بلکه سازنده اندیشه‌ها هم هستند. یکی از اهداف برگزارکنندگان نشست‌های «زبان علمی فارسی» این بود که توجه مخاطبان جوان (مشخصا دانشجویان تحصیلات تکمیلی) که نویسندگان و مترجمان بالقوه آتی کشور هستند، را به اهمیت «زبان» و نقش آن در توسعه علمی کشور جلب کند. 

مطالب مطرح شده در سخنرانی‌های «زبان علمی فارسی» می‌توانند دانشجویان و پژوهشگران را در استفاده صحیح و اصولی از زبان فارسی در متون علمی یاری کنند. از سوی دیگر فرایند و الزامات معادل‌گزینی علمی و ویژگی‌های زبان علم در چندین نشست تشریح شد که این موضوع هم برای مترجمان، ویراستاران و نویسندگان کاربرد عملی دارد.

برنامه‌های آینده مرکز نشر دانشگاهی در این زمینه چیست؟
به منظور حفظ، نگهداری و انتشار گسترده‌تر محتوای علمی نشست‌های تخصصی برگزار شده، مرکز نشر دانشگاهی تصمیم دارد که چکیده همه سخنرانی‌ها، به همراه فهرستی از منابع برای مطالعه بیشتر (در موضوع هر سخنرانی) را در قالب یک کتاب منتشر کند. این کتاب که در واقع یک کتاب چند رسانه‌ای است دربردارنده لینک‌ دسترسی به ویدئو همه سخنرانی‌ها در فضای مجازی نیز هست. با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، به امید خدا، این کتاب، 25 اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت زبان فارسی، رونمایی خواهد شد.