در حالی که در کتابهای منتشر شده در دهههای گذشته، برخی تغییرات، بدون سر و صدا صورت گرفته، بسیاری از تلاشهای کنونی برای حذف زبان توهینآمیز، نظاممند بوده و به طور جدی از سوی عموم پیگیری میشود. این پیگیریها ناشران و شرکتهای ادبی را با نحوه حفظ روایت اصلی نویسنده، دچار چالش کرده است. در عین حال آنان باید مطمئن شوند که با وجود تغییرات هم این آثار، شهرت و فروش خود را حفظ خواهند کرد.
درواقع باید بین این دوگانه تعادل برقرار شود؛ مسئله فروش کتاب و بحث اینکه تخیل و جهانبینی نویسندهای که در دوران دیگری زندگی میکرده، به طرز ماهرانهای با جهان امروز تطبیق داده شود.
اما تغییر یک متن نیز خطرات خاص خود را دارد. منتقدان میگویند که ویرایش کتابها پس از مرگ نویسنده، توهین به استقلال خلاقانه اوست و میتواند به سانسور تبدیل شود و حتی تلاش با نیت خوب برای از بین بردن تعصب، میتواند زمینهای برای تغییرات فراگیرتر ایجاد کند.
سوزان ناسل، مدیر اجرایی انجمن قلم آمریکا گفت: «شما میخواهید در مورد سابقهای که ایجاد میکنید فکر کنید، چه اتفاقی میافتد اگر فردی با استعداد یا ایدئولوژی متفاوت نسبت به نویسنده، قلم را به دست بگیرد و شروع به خط زدن کند.» او افزود: «تغییرات همچنین میتواند با حذف شواهدی از تعصبات نژادی و فرهنگی نویسنده، و از بین بردن توانایی ادبیات در انعکاس مکان و زمانی که در آن خلق شده است، سابقه ادبی و تاریخی را دوباره بسازد.» به باور او، «گاهی اوقات ارزش تاریخی با اینکه چرا چیزی توهینآمیز است، در هم تنیده است.» بنابراین این احتمال وجود دارد که خوانندگانی که آثار اصلی را دوست دارند، اعتراض کنند.
طرفداران دال در ماه فوریه از این خبر که ناشر انگلیسی، صدها کلمه را در کتابهای کودکان این نویسنده تغییر داده است، خشمگین شدند. این خبر که نخستین بار از سوی روزنامه بریتانیایی تلگراف گزارش شد، بیانگر این بود که این تغییرات پس از آن ایجاد شد که بازماندگان دال، بررسی آثار این نویسنده را در سال 2020 آغاز و شرکت «انکلوسیو مایندز»- که هدف آن، ترویج «فراگیری و دسترسی در زمینه ادبیات کودکان» است- را استخدام کردند تا کتابهای دال را بازبینی کند.
این خبر خیلی زود، واکنشهایی ایجاد کرد. به عنوان مثال، فیلیپ پولمن به رادیو 4 بیبیسی گفت که بهتر است اجازه دهیم کتابهای دال چاپ شوند تا اینکه بدون رضایت نویسنده آنها را تغییر دهیم. این اعتراض به اندازهای شدید بود که پافین، ناشر دال اعلام کرد که متنهای بدون تغییر را برای خوانندگانی که نسخههای اصلی را ترجیح میدهند، چاپ میکند.
ریک بهاری، سخنگوی شرکت رولد دال، در بیانیهای که در فوریه منتشر شد، گفت: «بازبینی زبان مورد استفاده در کنار بهروزرسانی جزئیات دیگر از جمله جلد کتاب و صفحهآرایی، غیرعادی نیست.» او یادآوری کرد که آنها به دنبال حفظ روح تند و تیز و جسورانه متن اصلی هستند.»
این که چگونه میتوان با زبان توهینآمیز- به ویژه اصطلاحات و تصاویر نژادپرستانه- در متون کلاسیک برخورد کرد، پرسشی دیرینه در ادبیات کودکان بوده است. حدود یک دهه پیش، نسخهای از «هاکلبری فین» به دلیل نگرانی از خودداری مدارس از استفاده از این رمان، کلمه «برده» را جایگزین یک لقب نژادپرستانه کرد. در موارد شدیدتر، برخی کتابها به طور کلی از چرخه دسترسی در مدارس حذف شدهاند. در سال 2007، «تن تن در کنگو» نوشته هرژه به دلیل نگرانی در مورد نژادپرستی، از بخش کودکان کتابخانهها و کتابفروشیها حذف شد. این کتاب دیگر به طور گسترده در آمریکا در دسترس نیست.
دفتر آثار دکتر سوس اعلام کرد که شش کتاب او دیگر منتشر نخواهند شد زیرا حاوی کلیشههای نژادی و قومی شدیدی هستند. از جمله این عناوین، نخستین کتاب کودک او با عنوان «و فکر میکنم او را در خیابان مولبری دیدم» است که ابتدا در سال 1937 منتشر شد و شامل کاریکاتور زشتی از یک مرد آسیایی بود.
در سالهای اخیر، همزمان با بازنشر متون قدیمیتر، ناشران و دفتران آثار نویسندگان شروع به بررسی منظمتر آثار کلاسیک ادبی کردهاند تا بخشهایی را پیدا کنند که ممکن است برای خوانندگان آزاردهنده باشد. به گفته ناشران، در بسیاری از موارد، تغییرات شامل تعداد اندکی از کلمات است و بر داستان کلی تأثیری نمیگذارد.
برخی فعالان صنعت نشر، تلاش برای فراگیرتر کردن آثار قدیمی را نشانه پیشرفت میدانند، مشروط بر اینکه تغییرات با دقت انجام شود، نه اینکه صرفا حذف بدون فکر اصطلاحات توهینآمیز و بدون در نظر گرفتن جهانبینی نویسنده باشد.
هانا گومز، سرپرست ویراستاران مؤسسه کوین اندرسون- شرکتی که خدمات ویراستاری به نویسندگان و ناشران ارائه میکند- گفت: «این کار تمرینی خوب و کاری مشابه بازبینی کتابهای درسی به نظر میرسد اما مشکل بزرگ، به کار گرفتن دقت یا حساسیت فرهنگی درباره کلمههای جایگزین است.»
برخی از نویسندگان، در مواجهه با انتقادات درباره عبارتهای توهینآمیز، کتابهای خود را تغییر دادند. دال در دهه 1970 تغییراتی در «چارلی و کارخانه شکلاتسازی» ایجاد کرد. او در مواجهه با شکایتهایی مبنی بر نژادپرستانه بودن تصویرش از کارگران کارخانه به عنوان کوتولههایی با پوست تیره از آفریقا، کارگران را به اومپا لومپاس تبدیل کرد، مردم کوچکی از کشوری خیالی به نام لومپالند. اما وقتی نویسندهای دیگر زنده نیست، فرآیند بازبینی اثر او پس از مرگ، دشوارتر خواهد بود.
تئو داونس لو گین، پسر و مدیر برنامههای اورسولا لو گین، نویسنده داستانهای علمی تخیلی، هنگامی که اواخر سال گذشته ایمیلی از یک ناشر دریافت کرد که در آن برای ایجاد تغییرات در مجموعه کتاب کودک او با عنوان «گربههای بالدار» اجازه خواسته شده بود، شگفتزده شد. این کتاب برای نخستین بار در سال 1988 منتشر شد و داستان تعدادی بچه گربه است که با بال به دنیا آمدهاند.
در ابتدا، او درباره ویرایشها که شامل چند کلمه در چندین کتاب بود، تردید داشت. او در مصاحبهای گفت: «اورسولا در نوشتههایش بسیار دقیق بود، بنابراین یک کلمه جایگزین هرگز معنای دقیقا مشابهی نخواهد داشت.» او در نهایت تصمیم گرفت که این اصلاحات به نفع خوانندگان انجام شود. در نسخههای جدید این مجموعه که پاییز امسال از سوی بخش کودک انتشارات سیمون اند شوستر منتشر میشود، تعداد اندکی از کلمات، از جمله «لنگ» و «گنگ» جایگزین شدهاند و در یادداشتی، مساله بهروزرسانی به خوانندگان اطلاع داده شده است.
داونس لو گین گفت: «با این کار برخی ظرافتهای زبانی از بین میرود، اما چیزی نیز به دست میآید که همان، عدم توهین است.»
در دور جدید بازبینی برخی از رمانهای آگاتا کریستی- عبارتهایی را بررسی کردند که ممکن است خوانندگان را آزار دهد. نوه کریستی گفت هر تغییری در آثار کریستی، با تأیید بازماندگان و موسسه رسمی انتشار آثارش خواهد بود. بیشتر تغییرات، جزئی هستند و مربوط به اصطلاحات آشکارا متعصبانه هستند.
پریچارد افزود: با توجه به اینکه نسخه سینمایی «مرگ روی نیل» ساخته شده، تغییرات بیشتری در این رمان ایجاد شده است. «ما مخاطبان جدیدی در بازار داریم که احتمالا کتابخوانهای سنتی نیستند، بنابراین برخی از تغییراتی که در این کتاب ایجاد کردیم، شاید کمی بیشتر از سبک معمول ما بود. از جمله تغییرات، حذف اصطلاح «آسیایی» بود که برای اشاره به خدمتکاری سیاهپوست استفاده شده بود.
او گفت که بازنگریهای قبلی پس از مرگ در کارهای کریستی، ارزشمند بوده است. در دهه 1980 در بریتانیا یک عنوان نژادی از نام یکی از کتابهای او حذف شد. پریچارد گفت که نام این کتاب به «و سپس هیچکس باقی نماند» تغییر کرد و همچنان پرفروشترین کتاب کریستی است. او افزود: «اگر آن تغییرات را ایجاد نکرده بودیم، احتمالا کاملا غیرقابل انتشار بود.»
نظر شما