به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در زنجان، «حسن حسین‌علی» ظهر پنجشنبه در نشست بررسی آیین‌ها، آداب و رسوم ویژه زنجانی‌ها در ماه مبارک رمضان با اظهار تاسف از نابودی برخی از آئین‌های قدیمی و تاریخی اظهار کرد: شهر زنجان در کنار باورهای عمیق دین اسلام، براساس میراث قومی ترکان و از سویی از میراث فرهنگی ایرانی و از زاویه‌ای دیگر به دلیل وجود ویژگی‌ها و باورها، آداب و رسوم خاص خود را دارد که تاکنون تحقیق جامعی در این خصوص انجام نگرفته و بخشی از میراث درحال نابودی است.

این پژوهشگر زنجانی با اشاره به اینکه گردآوری آداب و رسوم زنجانی‌ها در مناطق مختلف نیازمند همت گروهی و جمعی است، اضافه کرد: برای مثال یکی از آداب و رسوم زنجانی در ماه رمضان اعلام زمان سحر با استفاده از پرتاب توپ بوده که  بعد از دوره صفویه تا اوایل عصر پهلوی اول رضا خان انجام می‌شده است، اما در دست فراموشی است.

وی تصریح کرد: همچنین براساس آنچه که در شهر زنجان تحقیق کردیم چای چورکی (نان چای)، پشمک مخصوص زنجان نیز از آداب رسومی است که طی ماه رمضان مرسوم بوده اما منقرض شده و شیرینی وارداتی هندی یا همان زولبیا و بامیه که از قرن نهم وارد ایران شده، جزو خوراکی‌های ماه مبارک رمضان به شمار می‌رود.

حسینعلی با بیان اینکه افراد معمولا زمان بین افطار و سحری را پر می‌کردند و معمولا آقایان در قهوه‌خانه‌ها جمع می‌شدند و بازی‌هایی می‌کردند، پسرها در بیرون از خانه بین افطار و سحری بازی سوتلو سوموک انجام می‌دادند، اضافه کرد: دختران نیز در خانه بازی سس‌سیز را اجرا می‌کردند که به صورت مسابقه، دختران دور هم جمع می‌شدند و اجازه صحبت و خنده نداشتند و دوستانشان شکلک در می‌آوردند تا رقیب دوستانشان از بازی خارج شود.

این پژوهشگر زنجانی گفت: همچنین در آخرین جمعه ماه رمضان نیز خانم‌ها در زمان ظهر که به مسجد می‌رفتند کیسه برکت می‌دوختند و داخل آن سکه می‌گذاشتند تا برکتی که در رمضان مدنظر است منتشر شود.

در ادامه نیز « مهدی افضلی» استاد دانشگاه آزاد زنجان با اشاره به اینکه در زندگی اجتماعی ما برخی از مراسم اجتماعی، دینی و آیینی وجود دارد که به صورت معمول این برنامه‌ها برگزار می‌شود، اظهار کرد: در کشور یکسری مراسم ملی، محلی وجود دارد که طبیعتا این‌ها تحت تأثیر آیین‌ها و اعتقادات و مسائل و برداشت‌های دینی قرار می‌گیرد؛ از جمله عید فطر، قربان و غیره که بر اساس مباحث فقهی و اعتقادی است که آنها را انجام می‌دهیم.

وی مبنا و مبحث ماه مبارک رمضان و روزه‌داری را «خودداری» و «خود کنترل کردن» عنوان کرد و افزود: در همه ادیان اصول بر همین است و ما هم چنین تصوری داریم که خودداری در ماه رمضان مربوط به خوردن و آشامیدن است، که در واقع اینگونه نیست و روزه گرفتن یعنی جلوگیری از همه آیتم‌هایی که انسان را به گمراهی بکشد.

استاد دانشگاه آزاد زنجان همچنین به واژه«اوباشدان» و بیان اینکه واژه دان در ترکی معادل سحر است، اشاره کرد و افزود: در زمان قدیم در زنجان و مناطق اطراف معمولا در خانه‌ها برای بیدار شدن در زمان سحری خروسی نیز داشتند که «اوباشدان خروسو» می‌گفتند که معمولا سه بار آواز می‌خواند و سومین باری که می‌خواند، تعبیر می‌شد که نزدیک اذان است و زمان اذان را با آن حساب می‌کردند.

افضلی با اشاره به نقش طبل‌زن‌ها در قدیم گفت: در آن زمان رادیو و یا تلویزیون نبود که زمان اذان را مطرح کنند و طبال‌ها عموما، 45 دقیقه‌ قبل از اذان یک بار طبل می‌زدند و می‌خواندند: «آشدان باشدان دی گونشولار، دورون او باشدان گونشولار» آن را می‌خواندند و در زمان کوتاهی مانده به اذان ریتم را عوض می‌کردند و ریتم را تند می‌کردند تا مردم خود را برای امساک آماده کنند.

وی با بیان اینکه براساس روایت‌هایی که وجود دارد ۲۷ ماه رمضان روز قصاص ابن‌ملجم است و چون امام(ع) وصیت کرده بودند، قصاص عادلانه باشد، بعد از گذشت شب هفت امام علی(ع) ابن‌ملجم قصاص شد و برای همین شیعیان و ترک‌ها مراسم ابن‌ملجم کشان داشتند، اضافه کرد: بعد از مدتی از بین رفته و انجام نمی‌شود، ولی در برخی روستاهای همجوار شهرستان ماهنشان در آذربایجان غربی و شرقی تکرار می‌شود، اما در کل این مراسم در استان به دست فراموشی سپرده شده است.

محقق زنجانی با اشاره به آداب غذا خوردن و بازی‌هایی که در این ایام رواج بود، اشاره کرد و گفت: در ماه مبارک رمضان، چون خوردن و آشامیدن اتفاق نمی‌افتد، مردم وقت خود را با مجالس قرآن‌خوانی می‌گذرانند و همچنین در این ماه بازی‌ها و خوراکی‌های خاصی رواج پیدا داشت و آداب غذا خوردن در این ماه با ماه‌های دیگر فرق می‌کرد.

افضلی به حذف قهوه در دوره ناصرالدین شاه اشاره کرد و ادامه داد: در این دوره مصرف چای جایگزین قهوه شد و همراه با آن «چای چورکی» رواج یافت.

وی با اشاره به دو بازی «سوتلو سوموک» و«سس‌سیز» از بازی‌های مخصوص روزه‌داران زنجانی در روزگاران قدیم با بیان اینکه افراد معمولا زمان بین افطار و سحری را با این گونه کارها پر می‌کردند، گفت: معمولا آقایان در گردهمایی‌های در قهوه‌خانه‌ها که نقالی وجود داشت جمع می‌شدند، که البته نقالی در شهرهای فارس معمولا با شاهنامه‌خوانی همراه بود اما در مناطق ترکی عاشیق‌ها، قصه «امیر ارسلان» و یا قصه‌های محلی «کوراوغلی» را تعریف می‌کردند و پسران نیز در بیرون از خانه بین افطار و سحری بازی سوتلو سوموک انجام می‌دادند.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی زنجان به بازی دختران در ایام ماه مبارک رمضان اشاره کرد و افزود: دختران نیز در خانه بازی سس‌سیز را اجرا می‌کردند که به صورت مسابقه دور هم جمع می‌شدند و اجازه صحبت و خنده نداشتند و دوستانشان شکلک در می‌آوردند تا رقیب دوستانشان از بازی خارج شود.

وی با بیان اینکه آشنایی با این آداب و رسوم‌ بیانگر این است که اعمالی که انجام می‌دهیم یک سابقه طولانی دارد و بی‌قاعده و فی‌البداهه نیست، افزود: صدها سال این آداب و رسوم انجام شده است و محیط در تغییر این آداب و رسوم‌ نقش داشته است.

افضلی با بیان اینکه تمام این آداب و رسوم بطن فرهنگ ما است و ما خود یک پیشینه فرهنگی داریم که از پدران ما به ما ارث رسیده است، پس ما یا باید آن را حفظ کنیم، یا کلا به باد فراموشی بسپاریم و آن را از جای دیگر عاریت بگیریم، اضافه کرد: اکنون برخی از نسل جدید ما به این سمت حرکت کرده‌اند و آن شکاف نسلی که بین فرزندان و بزرگترهای ما وجود دارد، از این بابت است.

وی با بیان اینکه ما گذشته تاریخی خود را کنار گذاشتیم اما موضوعی را هم نمی‌توانیم جایگزین آن کنیم، اضافه کرد: ما نمی‌توانیم یک فرهنگ جدیدی را جایگزین فرهنگ قدیمی خود بکنیم و همین باعث شکاف بین نسل جدید و قدیم می‌شود.