به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در دومین روز برگزاری نمایشگاه کتاب 1402 نشستی با حضور رضا اسماعیلی، شاعر و پژوهشگر حوزه ادبیات آیینی در سالن یاس با  عنوان «تأملاتی در شعر آیینی» برگزار شد.

اسماعیلی در این نشست با تقسیم‌بندی شعر آیینی به دو شاخه مذهبی و شعر معنوی به بیان وجوه تمایز آنها پرداخت و در سخنانی عنوان کرد: شاعران بزرگ ادب پارسی پیش و بیش از آن که شاعر مذهبی باشند، شاعر معنوی بوده‌اند. شعر معنوی که در سیرت و حقیقت دین ریشه دارد، محصول تربیت معنوی است. تربیت مذهبی ظاهر ما را مذهبی و تربیت معنوی باطن ما را مذهبی می‌کند.

وی با بیان اینکه شخصیت‌هایی مانند  فردوسی، مولانا، ناصرخسرو، نظامی، سعدی و حافظ که جان و جهان شعرشان سرشار از معارف اصیل توحیدی، حکمی و اخلاقی است، محصول تربیت معنوی هستند، افزود: از همین روست که به مثنوی مولانا «مثنوی معنوی» می‌گوییم و از حافظ با عنوان لسان‌الغیب نام می‌بریم. فرق شاعر مذهبی و شاعر معنوی نیز مانند تفاوت اسلام آوردن و ایمان آوردن است. شعر معنوی بر خلاف شعر مذهبی که مشاطه‌گر صورت است، سخنگوی سیرت، آینه‌‌دار حقیقت‌ و سرچشمه‌ بصیرت‌ محسوب می‌شود.

این پژوهشگر ادبی با تأکید بر اینکه غایت شعر مذهبی، توصیف و تجلیل و نهایت شعر معنوی تبیین و تحلیل است، گفت: شاعر مذهبی در پله اول دینداری که اقرار به زبان و پذیرش صوری احکام و اعتقادات است، متوقف مانده و دین و آیین در چشم وی به مجموعه ‌ای از شعائر و مناسک خشک عبادی خلاصه می‌شود؛ ولی شاعر معنوی، انسانی است که معنویت به واسطه  ایمان و معرفت دینی در درونش نهادینه شده و به معنا و حقیقت دین راه برده است. از همین رو، شعر مذهبی بیشتر به صورت دین و شعر معنوی به سیرت دین می‌پردازد.

وی با بیان اینکه شعر مذهبی لهجه‌ای منفعل دارد و بیشتر توجیه کننده «وضع موجود» است، تصریح کرد: شعر معنوی لهجه‌ای معترض دارد و برای تحقق آینده موعود تلاش می‌کند. بنیان شعر معنوی براصلاح‌گری و روشنگری دینی است؛ بنابراین در شعر معنوی نقد و آسیب‌شناسی دینی جایگاهی رفیع دارد. خط قرمز شاعر دینی، نقد و آسیب‌شناسی و جان و جهان شعرش سرشار از کژتابی‌های مضمونی و اعتقادی است.

این شاعر افزود: شاعر مذهبی با این استدلال که بدون اذن و عنایت اهل بیت(ع) و روح‌القدس نمی‌توان به حریم شعر آیینی پا نهاد و در مدح و منقبت آنان  شعر گفت، شعر آیینی را در هاله‌ای از تقدس می‌پیچد و به هیچ کس اجازه ورود به حوزه نقد و آسیب شناسی آن را نمی‌دهد؛ در عین حال شاعر معنوی بر این اعتقاد و باور است که آسیب‌شناسی از جنس امر به معروف و نهی از منکر است و برای رشد و ارتقای کیفی شعر آیینی، باید تابوی نقدناپذیری را شکست.

وی با تأکید بر اینکه شعر آیینی نیز همچون همه گونه‌های ادبی، برای باروری و بالندگی بیشتر، نیازمند نقد و آسیب‌شناسی است، گفت: شعر مذهبی محصول نوعی حسابگری دینی است و شاعر براساس همین حسابگری‌ها برای اهل بیت(ع) شعر می‌گوید؛ یعنی بیتی می‌گوید و بیتی در آخرت را طلب می‌کند. قصیده‌ای می‌گوید و قصری در آخرت را قصد می ‌‌کند! این جنس از عبادت به قول حضرت امیر(ع)، عبادت تاجرمآبانه است.  مولی الموحدین علی(ع) در حدیثی می‌فرماید «وَ قَوْمٌ عَبَدْوا اللّهَ حُبّا لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الاْحْرارِ وَهِیَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ: عبادت سه گونه است:عبادت بردگان که ناشی از ترس است، و عبادت تاجران که برای رسیدن به بهشت است، و عبادت آزادمردان» و آن‌گاه می‌فرماید «وَ قَوْمٌ عَبَدْوا اللّهَ حُبّا لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الاْحْرارِ وَ هِیَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ» و گروهی خدا را به خاطر دوستی (و عشق) او می‌پرستند، پس این گونه عبادت، عبادت آزادمردان است و برترین عبادت هم همین است.»

این پژوهشگر ادبی با بیان اینکه شعر معنوی در الهامی معرفت‌شناسانه ریشه دارد، افزود: در آیینه شعر معنوی، سیمای دنیا و آخرت را بی‌پرده می‌توان به تماشا نشست. در نگاه شاعر معنوی، عالم تجلی‌گاه وحدت است و بین دنیا و آخرت هیچ فصلی نیست؛ از همین روست که شاعر مذهبی بیشتر به فصل و فاصله می‌اندیشد و در تنور عصبیت‌های دینی می‌دمد. شاعر معنوی به وصل و اصل می‌اندیشد و به دنبال تقریب مذاهب، وحدت کلمه و تألیف قلوب است.

وی تأکید کرد: برای اصلاح، تربیت و تزکیه جامعه و رسیدن به افق موعود سبک زندگی اسلامی، امروز به شعر معنوی بیش از شعر مذهبی نیاز داریم؛  شعری که وجوه تمایز قابل تاملی با شعر مذهبی دارد.

سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی تخصصی کتاب تهران با شعار «آینده خواندنی است» از ۲۰ تا۳۰ اردیبهشت ماه در مصلای امام‌ خمینی(ره) و همزمان به‌ صورت مجازی در ketab.ir  برگزار می‌شود.