به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «شاهنامه و کودکان» با حضور محمد میرکیانی، نویسنده، دوشنبه (۲۵ اردیبهشت‌ماه) همزمان با ششمین‌روز نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ در محل سالن جوایز کتاب برگزار شد.
محمد میرکیانی در ابتدای این نشست درباره ضرورت شاهنامه‌خوانی گفت: فردوسی حق زیادی در حوزه فرهنگ، ادبیات و آداب و رسوم زندگی به گردن مردم دارد. شاهنامه فردوسی را یک اثر حماسی می‌دانند و آن را با برخی از آثار ادبی حماسی مقایسه می‌کنند؛ اما شاهنامه فردوسی فراتر از همه این‌هاست. شاهنامه تنها یک حماسه‌خوانی نیست؛ همان‌طور که می‌گویند حکیم ابوالقاسم فردوسی. در تاریخ تنها دو نفر با نام حکیم نامیده شده‌اند؛ حکیم نظامی و حکیم ابوالقاسم فردوسی؛ چرا که حکمت کسب‌کردنی نیست بلکه حکیم کسی است که دریچه‌هایی از علم به روی او باز شده است و حکمت، دریافت‌های ویژه‌ای از سیر و سلوک است.
آثار ایرانی کهن لبریز از تمدن است
وی ادامه داد: شاید هیچ کتاب کهنی را نتوانیم هم‌وزن شاهنامه بیابیم. سال‌ها در حوزه ادبیات کهن کودک کار کرده‌ام و می‌دانم چه گنجینه‌ای در ادبیات کهن ایران است و مانند آن را جایی نمی‌توان یافت؛ چرا که ایران در چهارراه جاده ابریشم و محل تلاقی تمدن‌های مختلف بوده است. به این دلیل آثار ما لبریز از حوزه‌های تمدنی است. روح بزرگ ایرانیان در شاهنامه مستتر است؛ یکی از ویژگی‌های خاص شاهنامه معرفی کسانی است که شریف، بزرگوار و ایثارگر بوده‌اند.
میرکیانی درباره بازنویسی شاهنامه برای کودکان و نوجوانان گفت: بخشی از آثار فردوسی را در نقالی‌ها می‌بینیم. زمانی که نقالی‌های مکتوب فردوسی را مطالعه کنیم به بعضی از آداب و رسوم برمی‌خوریم. این هم یکی از اعجاز شاهنامه فردوسی است. حال این سؤال پیش می‌آید که چرا باید شاهنامه را بازنویسی کنیم؟ زبان ادبیات کهن ما، سنگین و ثقیل است و برای اینکه کودکان و نوجوانان بتوانند آن را بخوانند چاره‌ای نداریم که این زبان را به زبان ملموس امروز تبدیل کنیم. این کار سبب می‌شود ارتباط کودکان با ادبیات قطع نشود و در آینده کتاب اصلی را بخوانند.
وی درباره نحوه انتخاب اشعار شاهنامه برای کودکان و نوجوانان صحبت کرد: شاهنامه فردوسی برای کودکان و نوجوانان سروده نشده است؛ بنابراین باید برای بازنویسی، تعدادی از داستان‌های آن را انتخاب کنیم چون همه داستان‌ها مناسب کودکان و نوجوانان نیست. سن نوجوانی، سنی است که نوجوان به دنبال فلسفه وجودی خودش است. بعضی از داستان‌های شاهنامه را که برای نوجوانان ملموس و درکش راحت است و نیاز آنها را برطرف می‌کند می‌توان انتخاب کرد و بازنویسی کرد.
در بازنویسی باید به انتخاب زبان و نحوه نگارش دقت شود
نویسنده مجموعه «قصه‌های ما مَثَل شد» توضیح داد: بازنویسی یا بازآفرینی یعنی با مخاطب قرارداد می‌بندیم که آنچه که اتفاق می‌افتد قطعا آن چیزی نیست که در متن اصلی وجود دارد؛ یعنی در حقیقت ما داریم برای شما فضایی را فراهم می‌کنیم که یک واقعه ادبی دور از دسترس ذهن، اندیشه و زبان‌تان را بخوانید و درک کنید.
میرکیانی درباره تعریف ساده‌نویسی، بازنویسی و بازآفرینی گفت: ما در اینجا با سه مفهوم ساده‌نویسی، بازنویسی و بازآفرینی سروکار داریم. این‌ها با هم متفاوت هستند. اگر قرار باشد تنها ساده‌نویسی را انجام دهیم اثرات منفی دارد. به عقیده من باید متون را بازآفرینی کنیم؛ چون نویسنده سعی می‌کند علاوه بر حفظ فضای اصلی داستان، ذهن مخاطب را به جایی ببرد که احساس می‌کند بخشی از داستان آسیب دیده و در آنجا تعریف ویژه کنیم. نکته مهم این است که تلاش کنیم فضای شاهنامه را برای کودک ملموس و جذاب کنیم. علاوه‌بر این، در انتخاب زبان و نحوه نگارش نیز دقت کنیم.
بازنویسی باید ساده اما غنی و پربار باشد
وی ادامه داد: بهتر است که ساده اما غنی و پربار بنویسیم. برای این کار بهتر است فضاهای محیطی توصیف شود. متأسفانه خیلی از آثار کهن در بازنویسی فقط ساده شده‌اند. یکی از گزینه‌هایی که در بازآفرینی ایجاد کشش و جذابیت می‌کند، توضیح جزییات است؛ چرا که در انتقال فرهنگ عامه در زمان گذشته مؤثر است. متأسفانه در کتاب‌هایی که برای نوجوانان بازنویسی شده‌اند، اطلاعاتی از جزییات وجود ندارد. مقداری از آثاری که بازنویسی می‌شوند، تخیل نویسنده است. یکی از ترفندهایی که نویسندگان غرب هم استفاده می‌کنند این است که در توصیف جزییات و محیط، به یک محیط ناشناخته برمی‌خورند؛ نویسنده می‌تواند فضاها و محیط‌های مشابهی را که دیده است، توصیف کند و در بازآفرینی بیاورد.
میرکیانی در انتهای صحبت‌های خود علم تداعی معنایی را توصیف کرد: پرداخت معنایی یعنی نویسنده تصاویر و محیط‌هایی را که برای مخاطب مبهم بوده است برای او واضح می‌کند؛ این به معنای تحریف تاریخی نیست. همه ما در دوران کودکی و نوجوانی در برابر اتفاقات خاصی قرار می‌گیریم. این اتفاقات ممکن است خیلی کوچک باشد؛ ولی در ذهن ما باقی می‌ماند و در بزرگسالی برای ما تداعی می‌شود که به این موضوع علم تداعی معنایی جریان سیال ذهن می‌گویند. کودک وقتی در کوچکی شاهنامه بخواند برای او در بزرگسالی تداعی معنایی می‌شود و در آینده به دنبال خواندن شاهنامه اصلی می‌رود. با بازنویسی، ذهن کودک را به محیط شاهنامه نزدیک می‌کنیم؛ چون باید در این رقابت شدید فضای مجازی سعی کنیم شاهنامه را حفظ کنیم؛ چرا که در تمامی متون کهن به‌خصوص شاهنامه، مفاهیم انسانی و زندگی نوشته شده است.
سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۰ اردیبهشت آغاز به‌کار کرده است و تا ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ در مصلای امام خمینی(ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir ادامه دارد.
محمد میرکیانی در ابتدای این نشست درباره ضرورت شاهنامه‌خوانی گفت: فردوسی حق زیادی در حوزه فرهنگ، ادبیات و آداب و رسوم زندگی به گردن مردم دارد. شاهنامه فردوسی را یک اثر حماسی می‌دانند و آن را با برخی از آثار ادبی حماسی مقایسه می‌کنند؛ اما شاهنامه فردوسی فراتر از همه این‌هاست. شاهنامه تنها یک حماسه‌خوانی نیست؛ همان‌طور که می‌گویند حکیم ابوالقاسم فردوسی. در تاریخ تنها دو نفر با نام حکیم نامیده شده‌اند؛ حکیم نظامی و حکیم ابوالقاسم فردوسی؛ چرا که حکمت کسب‌کردنی نیست بلکه حکیم کسی است که دریچه‌هایی از علم به روی او باز شده است و حکمت، دریافت‌های ویژه‌ای از سیر و سلوک است.
آثار ایرانی کهن لبریز از تمدن است
وی ادامه داد: شاید هیچ کتاب کهنی را نتوانیم هم‌وزن شاهنامه بیابیم. سال‌ها در حوزه ادبیات کهن کودک کار کرده‌ام و می‌دانم چه گنجینه‌ای در ادبیات کهن ایران است و مانند آن را جایی نمی‌توان یافت؛ چرا که ایران در چهارراه جاده ابریشم و محل تلاقی تمدن‌های مختلف بوده است. به این دلیل آثار ما لبریز از حوزه‌های تمدنی است. روح بزرگ ایرانیان در شاهنامه مستتر است؛ یکی از ویژگی‌های خاص شاهنامه معرفی کسانی است که شریف، بزرگوار و ایثارگر بوده‌اند.
میرکیانی درباره بازنویسی شاهنامه برای کودکان و نوجوانان گفت: بخشی از آثار فردوسی را در نقالی‌ها می‌بینیم. زمانی که نقالی‌های مکتوب فردوسی را مطالعه کنیم به بعضی از آداب و رسوم برمی‌خوریم. این هم یکی از اعجاز شاهنامه فردوسی است. حال این سؤال پیش می‌آید که چرا باید شاهنامه را بازنویسی کنیم؟ زبان ادبیات کهن ما، سنگین و ثقیل است و برای اینکه کودکان و نوجوانان بتوانند آن را بخوانند چاره‌ای نداریم که این زبان را به زبان ملموس امروز تبدیل کنیم. این کار سبب می‌شود ارتباط کودکان با ادبیات قطع نشود و در آینده کتاب اصلی را بخوانند.
وی درباره نحوه انتخاب اشعار شاهنامه برای کودکان و نوجوانان صحبت کرد: شاهنامه فردوسی برای کودکان و نوجوانان سروده نشده است؛ بنابراین باید برای بازنویسی، تعدادی از داستان‌های آن را انتخاب کنیم چون همه داستان‌ها مناسب کودکان و نوجوانان نیست. سن نوجوانی، سنی است که نوجوان به دنبال فلسفه وجودی خودش است. بعضی از داستان‌های شاهنامه را که برای نوجوانان ملموس و درکش راحت است و نیاز آنها را برطرف می‌کند می‌توان انتخاب کرد و بازنویسی کرد.
در بازنویسی باید به انتخاب زبان و نحوه نگارش دقت شود
نویسنده مجموعه «قصه‌های ما مَثَل شد» توضیح داد: بازنویسی یا بازآفرینی یعنی با مخاطب قرارداد می‌بندیم که آنچه که اتفاق می‌افتد قطعا آن چیزی نیست که در متن اصلی وجود دارد؛ یعنی در حقیقت ما داریم برای شما فضایی را فراهم می‌کنیم که یک واقعه ادبی دور از دسترس ذهن، اندیشه و زبان‌تان را بخوانید و درک کنید.
میرکیانی درباره تعریف ساده‌نویسی، بازنویسی و بازآفرینی گفت: ما در اینجا با سه مفهوم ساده‌نویسی، بازنویسی و بازآفرینی سروکار داریم. این‌ها با هم متفاوت هستند. اگر قرار باشد تنها ساده‌نویسی را انجام دهیم اثرات منفی دارد. به عقیده من باید متون را بازآفرینی کنیم؛ چون نویسنده سعی می‌کند علاوه بر حفظ فضای اصلی داستان، ذهن مخاطب را به جایی ببرد که احساس می‌کند بخشی از داستان آسیب دیده و در آنجا تعریف ویژه کنیم. نکته مهم این است که تلاش کنیم فضای شاهنامه را برای کودک ملموس و جذاب کنیم. علاوه‌بر این، در انتخاب زبان و نحوه نگارش نیز دقت کنیم.
بازنویسی باید ساده اما غنی و پربار باشد
وی ادامه داد: بهتر است که ساده اما غنی و پربار بنویسیم. برای این کار بهتر است فضاهای محیطی توصیف شود. متأسفانه خیلی از آثار کهن در بازنویسی فقط ساده شده‌اند. یکی از گزینه‌هایی که در بازآفرینی ایجاد کشش و جذابیت می‌کند، توضیح جزییات است؛ چرا که در انتقال فرهنگ عامه در زمان گذشته مؤثر است. متأسفانه در کتاب‌هایی که برای نوجوانان بازنویسی شده‌اند، اطلاعاتی از جزییات وجود ندارد. مقداری از آثاری که بازنویسی می‌شوند، تخیل نویسنده است. یکی از ترفندهایی که نویسندگان غرب هم استفاده می‌کنند این است که در توصیف جزییات و محیط، به یک محیط ناشناخته برمی‌خورند؛ نویسنده می‌تواند فضاها و محیط‌های مشابهی را که دیده است، توصیف کند و در بازآفرینی بیاورد.
میرکیانی در انتهای صحبت‌های خود علم تداعی معنایی را توصیف کرد: پرداخت معنایی یعنی نویسنده تصاویر و محیط‌هایی را که برای مخاطب مبهم بوده است برای او واضح می‌کند؛ این به معنای تحریف تاریخی نیست. همه ما در دوران کودکی و نوجوانی در برابر اتفاقات خاصی قرار می‌گیریم. این اتفاقات ممکن است خیلی کوچک باشد؛ ولی در ذهن ما باقی می‌ماند و در بزرگسالی برای ما تداعی می‌شود که به این موضوع علم تداعی معنایی جریان سیال ذهن می‌گویند. کودک وقتی در کوچکی شاهنامه بخواند برای او در بزرگسالی تداعی معنایی می‌شود و در آینده به دنبال خواندن شاهنامه اصلی می‌رود. با بازنویسی، ذهن کودک را به محیط شاهنامه نزدیک می‌کنیم؛ چون باید در این رقابت شدید فضای مجازی سعی کنیم شاهنامه را حفظ کنیم؛ چرا که در تمامی متون کهن به‌خصوص شاهنامه، مفاهیم انسانی و زندگی نوشته شده است.
سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۰ اردیبهشت آغاز به‌کار کرده است و تا ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ در مصلای امام خمینی(ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir ادامه دارد.
نظر شما