نادر کریمیان سردشتی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) درباره روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان، مهمان ویژه سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: 23 سال پیش که فعالیت خود را در زمینه مطالعات تاجیکستان آغاز کردم، روابط ایران و تاجیکستان بسیار کمرنگ بود و مردم ایران این کشور را نمی‌شناختند. در آن زمان، نخستین مقاله با عنوان «ایرانشناسی در تاجیکستان» را در این کشور نوشتم که برای آن‌ها تازگی داشت. تاجیکی‌ها پژوهش‌هایی مختصری درباره ایران انجام داده بودند اما ایرانی‌ها هیچ پژوهشی درباره تاجیک نداشتند.
 
وی افزود: پیش از فروپاشی شوروی، فعالیت‌های مختصری درباره این کشور انجام شده بود؛ پیش از مرحوم سعید نفیسی زبانشناس، پژوهشگر ادبیات فارسی و شاعر، این ارتباطات بسیار کمرنگ بود  اما بعد از فروپاشی، کم‌کم ارتباطات ایران و تاجیکستان بیشتر شد و من از همان اوایل این توفیق را داشتم که به کشور تاجیکستان بروم و با مراکز علمی این کشور ارتباط بگیرم.

کریمیان با اشاره به خط تاجیکی به‌عنوان یکی از موارد تفاوت میان دو کشور گفت: تاجیکستان زمانی تحت تاثیر حاکمیت سیاسی روس‌ها بود بنابراین به آسانی نمی‌توان خط سیریلیک را از زندگی آن‌ها خارج کرد. حتی تلاش‌هایی شد که خط فارسی که به آن «خط نیاکان» می‌گویند را جایگزین خط سیریلیک کنند؛ هرچند نمایندگان مجلس این کشور، قانون جایگرینی خط نیاکان را مصوب کردند، اما این جایگزینی  محقق نشده است.
 
وی ادامه داد: یکی از اتفاقاتی که موجب آشنایی بیشتر ایرانیان با تاجیکستان شد اعزام دانشجوی دکترا به این کشور بود. تاجیکستان از نظر علمی و تحصیلات تکمیلی دکترا و فوق دکترا به مرکز آموزش عالی مسکو وابسته بود و خود این ارتباط یک حلقه علمی بود.

کریمیان با بیان اینکه دو‌سه سال اخیر، ارتباطات فرهنگی و علمی میان این دو کشور بسیار خوب بوده است، عنوان کرد:‌ امسال با ابتکار مسئولان نمایشگاه، تاجیکستان به‌عنوان کشور مهمان ویژه سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حاضر شده است؛ این حضور به نظر من انتخاب بسیار سازنده‌ای بود.

وی ادامه داد: در غرفه این کشور، کتاب‌های جدید ناشران تاجیکستان از‌جمله دانشنامه زبان تاجیکی رونمایی شد؛ همچنین ادبیات معاصر تاجیکستان بعد از دوره استقلال معرفی شد.  اخیرا تحولی در ادبیات معاصر تاجیکستان ایجاد شده، مردم تاجیکستان به‌شدت به احیای فرهنگ و تمدن گذشته خود به‌ویژه شعر و ادبیات که با ایران مشترک است، توجه نشان می‌دهند؛ بنابراین به نظر می‌رسد این پیشرفت بی‌نظیر، معادل کل گذشته‌ای است که بین دو کشور گسستگی فرهنگی ایجاد شده بود.

کریمیان با بیان اینکه ایرانی‌ها تاجیکی‌ها را بسیار دوست دارند، گفت:‌ این علاقه میان مردم تاجیکستان وجود دارد به دلیل اینکه ذهنیات تاریخی خودشان مانند خجند، میرسیدعلی همدانی، سمرقند و بخارا برایشان دوباره احیا و تداعی می‌شود؛ همچنین علاقه به شاعران تاجیکستان از ابوعبدالله رودکی گرفته تا شاعران دوره معاصر مانند لایق شیرعلی، بازار صابر، مومن قناعت تا گلرخسار صَفی‌اِوا و سایر شاعران تاجیکستان، مردم ایران را دلبسته و وابسته تاجیکستان کرده است.

این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: امیدوارم در آینده ویزا میان دو کشور را برداشته شود تا ارتباط این دو کشور دوست و هم‌فرهنگ تقویت شود. خوشحالم 17 سال از عمر خود را در آسیای میانه گذراندم.

وی با اشاره به کتاب‌های ایرانی مورد علاقه مردم تاجیکستان گفت: کتاب‌هایی که در ایران چاپ می‌شود در بخش داستان و رمان در تاجیکستان طرفدار دارد. مردم تاجیک پیش از دوره استقلال بیشتر به کتاب‌های داستانی مانند «فردوسی» فرزانه علوی‌زاده علاقه داشتند؛ همچنین رمان‌های روسی از ماکسیم‌گورکی را ترجمه می‌کردند یا رمان‌های بومی که مربوط به فرهنگ منطقه آن‌ها بود را می‌خواندند.

این پژوهشگر گفت:‌ مردم تاجیکستان به‌شدت تحت تأثیر رمان‌های ایرانی و شاعران ایرانی که در آنجا نفوذ دارند، هستند؛ از‌جمله نیما، علایق عاطفی آن‌ها به شخصیت‌های ادبی ایرانی شدید است. دوست دارند شهرهای ایران مانند شیراز، تبریز، نیشابور، مشهد و تبریز را از نزدیک ببینند. به‌‌ویژه مقبره‌الشعرای تبریز که کمال‌الدین خجندی در آنجا دفن است. آرزوی هر تاجیکستانی این است که یک بار به ایران سفر کند.

وی افزود: با شناختی که از دانشجویان کشور تاجیکستان دارم، می‌دانم که در حوزه ادبیات معاصر ایران، آثار عبدالحسین زرین‌کوب، شفیعی‌کدکنی و کزازی که به نوعی در ادبیات ما تأثیرگذار بودند، طرفدار زیادی دارد. حتی وارد کتاب‌های درسی این کشور شده است؛ آثار شاعران معاصر ایران در دانشگاه‌های تاجیکستان به‌طور نظم و نثر خوانده می‌شود.

این استاد دانشگاه بیان کرد: پیوند مردم تاجیکستان با ایران از هر نظر بیشتر از ایرانی‌ها با تاجیکی‌ها است. ایرانی‌ها باید در گذشته خود دوباره بازنگری کنند و به اصل خود برگردند. چون زبان فارسی از آن حوزه به این مناطق سرازیر شده؛ در ابتدا خجند، سمرقند، بخارا و خراسان بزرگ بوده و بعد از آن حافظ و سعدی در ایران پدیدار شدند.