محمدرضا وحیدزاده، مؤلف کتاب و پژوهشگر هنر به‌تازگی کتابی با عنوان «شمایل صبح» منتشر کرده است. این کتاب مجموعه گفت‌وگوهایی است که وحیدزاده در پژوهشکده فرهنگ و هنر با ده تن از هنرمندان تجسمی درباره هنر انقلاب انجام داده است.
محمدرضا وحیدزاده، نویسنده کتاب «شمایل صبح»، گفت‌وگویی با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درمورد کتاب و روند تولید آن داشته که در ادامه می‌خوانید.
 
از کجا دغدغه تألیف و نگاشتن این کتاب برای شما ایجاد شد؟
یکی از مسائل مهم در پژوهش‌های هنر معاصر و مشخصاً هنر انقلاب اسلامی، توجه به تاریخ شفاهی است. تاریخ شفاهی مستقلاً موضوع مهم و ارزشمندی است و با واسطه نیز دست‌مایه و منبع و سندی مهم برای پژوهش‌های بعدی است. بسیاری از پژوهشگران با مراجعه به تاریخ شفاهی می‌توانند مسیر را ادامه دهند و تحقیقات خود را در زمینه هنر معاصر و در این مورد مشخصاً هنر انقلاب ادامه دهند. بسیاری از اتفاقاتی که رخ می‌دهد در ذهن و خاطر و ضمیر هنرمندان است و تجربیات منحصربه‌فردی است که در زیست هنری این هنرمندان اتفاق افتاده و این اتفاقات یکتا گاهی در معرض اطلاع عموم نیست. تجربه زیسته‌ای در زندگی یک هنرمند است که می‌تواند دست‌مایه ارزشمندی برای تحلیل‌ها و تئوری‌پردازی‌های صاحب‌نظران دیگر باشد که ما از آن غافل هستیم. کار هنرمندان تنها آثار آنان است که گاهی مکتوم هستند و اهل بیان نیستند. بعضی از هنرمندان معلم و گاه مؤلف هم هستند و گاهی چیزهایی را بیان می‌کنند. اما گنجینه ارزشمندی از تجربیات و نظریات تئوری و عملی هنرمندان را داریم که تنها در ذهن هنرمندان موجود است. خیلی از این تجربیات نیز در معرض خطر هستند. ممکن است فراموش شوند. ممکن است حوزه کاری هنرمند تغییر کند. ممکن است مشی و رویکرد فرد عوض شود. ممکن است همچون بارها و بارها که اتفاق افتاده هنرمند از دنیا برود. ما بعد این اتفاقات دیگر دسترسی به این تجربیات ارزشمند و یکتا نداریم. ما باید بتوانیم این تجربیات را احیا، استخراج و ثبت کنیم. این مقوله مهم گاهی مورد توجه قرار گرفته و گاهی نیز به آن توجه نشده و هنر انقلاب خسارات جبران‌ناپذیری از این باب متحمل شده است. گاهی مصاحبه‌های پراکنده‌ای از هنرمندان بوده و گاهی درس‌گفتارهای هنرمندان به‌صورت دوره‌ای و مقطعی صورت گرفته یا در ارتباط با شاگردان، بعضی از آن‌ها منتقل شده و گاهی نشده‌ است. البته به نظر می‌رسد در این سال‌ها کمی درباره این موضوع اهتمام بیشتری ورزیده شده است چنانکه دفتر «راه» یا «حوزه هنری» هر کدام با رویکرد خاص خودشان اقدامات ارزشمندی را انجام داده‌اند.

در این حوزه کتاب‌های دیگری تدوین شده؟
یکی از کارهای ارزشمندی که در این زمینه انجام شده اثر آقای رجبی بوده که به اسم «تجسم حماسه» منتشر شده است. ده تن از هنرمندان برجسته تجسمی در هنر انقلاب اسلامی به درخواست و دعوت و راهنمایی استاد رجبی اقدام به برگزاری درس‌گفتارهایی در دفتر خود استاد رجبی کردند و کسانی پای این درس‌گفتارها نشستند و این درس‌گفتارها که حاصل تجربه، اندوخته و دانسته‌های این بزرگواران بود، پیاده‌سازی و تنظیم شد تا به شکل یک کتاب به اسم «تجسم حماسه» منتشر شود. پس از انتشار این اثر، مجموعه به این نتیجه رسید که باید با افراد دیگری نیز این مسیر را ادامه دهد. به پیشنهاد دکتر رجبی و وظیفه‌ای که پژوهشکده به بنده سپرد، ادامه این کار بر عهده من قرار گرفت. بنا بر این شد با راهنمایی استاد رجبی و حمایت پژوهشکده این موضوع پیگیری شود و مجموعه دوم این اثر تولید شود.

این کتاب چه سرفصل‌هایی را شامل می‌شود؟ آیا تفاوتی با کتاب «تجسم حماسه» دارد؟
در مجموعه دوم مصاحبه باز جایگزین درس‌گفتار شد تا کمی بیشتر وارد جزئیات شویم و گاهی نیاز بود با سؤالات خاصی، مسیر گفت‌وگو را تغییر دهیم. درس‌گفتار انسجام و چهارچوب ثابتی دارد که هنرمند از قبل در مورد آن اندیشیده است که شاید شما نتوانید در برخی جوانب به کندوکاو بپردازید؛ درحالی‌که در مصاحبه می‌توانیم به فراخور نیاز جوانب مختلف را بررسی کنیم و سرنخی پی گرفته شود. حوزه هنری با ما همکاری بسیار خوبی داشت و تقریباً تمامی جلسات با کیفیت خوبی ضبط شد و در آرشیو ثبت شد. همین فیلم جلسات نیز یک اثر ارزشمند است که در آینده می‌تواند از آن محصولات رسانه‌ای دیگری استخراج شود. البته که هدف اصلی ما تبدیل این جلسات به یک اثر مکتوب با کیفیت بالا بود و کار رسانه‌ای هدف ثانویه ما بود. سپس در چندین مرحله رفت و برگشت، ویراستاری و ویراستاری علمی روی آن صورت گرفت، اساتید اصلاحات خود را انجام دادند، پانوشت‌های بسیاری روی آن اعمال شد تا اسامی برده‌شده در مصاحبه که شاید برای مخاطب ناآشنا باشد به‌طور کامل و دقیق معرفی شوند و پس از تمامی این مراحل ما با یک اثر ویراسته و پیراسته در این حوزه روبه‌رو باشیم که «شمایل صبح» نام گرفته است.

ده هنرمندی که در این کتاب با آن‌ها گفت‌وگو انجام شده از چه طریق انتخاب شده‌اند؟
این مجموعه، گفت‌وگو با ده تن از هنرمندان است که از شاخه‌های مختلف هنری از جمله عکاسی، نگارگری، نقاشی دیواری، نقاشی، تصویرسازی، گرافیک، کاریکاتور، مجسمه‌سازی و... انتخاب شده‌اند. تمامی این افراد در شاخه هنری خود، چهره‌ای برجسته و تأثیرگذار بوده‌اند. سعی شده در این کتاب تمامی هنرمندان شاخص حوزه‌ هنرهای تجسمی دعوت شوند تا هم کیفیت کافی و هم تنوع لازم را دارا باشد.

تمام فرآیند این کتاب از صفر تا صد چقدر زمان برد؟
از مرحله طرح‌ریزی با استاد رجبی تا تکمیل طرح، انتخاب اسامی، دعوت افراد، گفت‌وگو، پیاده‌سازی، ویراستاری و... تماماً دو سال به طول انجامید تا کتاب «شمایل صبح» در قالب جلد دوم «تجسم حماسه» منتشر شود.

اسم «شمایل صبح» از کجا شکل گرفت؟
اسم «شمایل صبح» در همین گفت‌وگوها به ذهن ما رسید. به‌هرحال ما دو سال درگیر این موضوع بودیم و هرکدام از این دو بخش «شمایل» و «صبح» اشارتی دارد به هویت هنر انقلاب که شکل شمایل‌گونه‌ای از حقیقتی دارد و درحال جلوه‌گری یک باطن است. این باطن حقیقتی روشن است که ماهیت امیدوار و روبه‌آینده‌ای را داراست. اساساً کلمه صبح در فرهنگ انقلاب و هنر انقلاب بسیار کلیدی است و بارها و بارها به شکل‌های مختلف به این معنا ارجاع داده شده است. ما در نهایت به این نتیجه رسیدیم نامی انتخاب شود تا هم هویت هنرهای تجسمی را بنماید و هم به ماهیت هنر انقلاب که هنری روشنگر و امیدبخش است بپردازد.