دومین نشست از سلسله نشستهای یک عمر تجربه برگزار شد؛
ایران مهمترین سرزمین تاریخی و فرهنگی در جهان است/ فردوسی بزرگترین و نخستین معلم میراث فرهنگی
رسول وطندوست، چهره فاخر میراث فرهنگی سال 1402 گفت: سرزمین ایران اگر مهمترین سرزمین تاریخی و فرهنگی در دنیا نباشد یکی از چهار سرزمین نخست است و شایستگی آن را دارد که هرنوع سرمایهگذاری برای اعتلا و حفاظت از میراث فرهنگی در آن انجام شود.
او توضیح داد: با راهاندازی رشته مرمت در دانشگاههای کشور توانستیم بیش از سه هزار فارغالتحصیل در این حوزه داشته باشیم؛ و ساخت آزمایشگاه مرمت با عنوان پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی در 8 هزار متر مربع و بر اساس معیارهای روز جهانی در زمان خود از قدمهای مؤثرحوزه مرمت بود. این آزمایشگاه جزو 5 مرکز بزرگ دنیا بود که در فضای کنونی پژوهشگاه میراث فرهنگی احداث شده و با یک تونل زیرزمینی به موزه ملی ایران متصل میشد.
او ادامه داد: متأسفانه این آزمایشگاه که طرح اولیه احداث آن از سال 1352 آغاز و پس از طی سالیان طولانی و با مشقتها و بودجههای فراوانی در سال 1384 به بهرهبرداری رسید، پس از مدت کوتاهی در سال 1388 تغییر کاربری یافت و به یک فضای اداری با عنوان پژوهشگاه میراث فرهنگی تبدیل شد.
او بیان کرد: پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ثروت عظیمی از لحاظ سختافزاری و نرمافزاری در کشور بود که متاسفانه با تعطیلی و تغییر کاربری آن، این سرمایه عظیم را از دست دادیم.
رییس کنونی گروه حفاظت و مرمت ایکوم با بیان اینکه یکی از آرزوها و دغدغههایش ایجاد «مدرسه مرمت» در ایران است بیان کرد: مدرسه با دانشگاه متفاوت است و مباحثی که به صورت آکادمیک در دانشگاهها آموزش داده میشود، در این مدرسه به صورت کارآموزی و عملی در رشتههای مختلف کاربردی خواهند شد. این مدرسه میتواند مباحث مربوط به حفاظت و معرفی بهتر میراث فرهنگی را برای همگان در ایران و جهان تسهیل کند.
او گفت: سرزمین ایران اگر مهمترین سرزمین تاریخی و فرهنگی در دنیا نباشد یکی از چهار سرزمین نخست است و شایستگی آن را دارد که هرنوع سرمایهگذاری برای اعتلا و حفاظت از میراث فرهنگی در آن انجام شود.
او با بیان اینکه مرمت نوین همچون بسیاری از رشتههای دیگر در کشور وارداتی است توضیح داد: آنچه به عنوان مرمت نوین از آن یاد می شود از دهه 40 خورشیدی در ایران آغاز شد. با مطالعه کتابهای متعدد در 15 سال اخیر دریافتم که ما بسیار از گذشته خود یعنی آنچه در 3 هزار سال گذشته در کشور اتفاق افتاده غفلت کردهایم.
او ادامه داد: موضوع مرمت پیش از هخامنشیان و تا کنون در کشور وجود داشته، اما آنچه در ایران مطرح بوده صحبت از روان و جان داشته، درصورتی که در اروپا بیشتر موضوع جسم مطرح است؛ و اگر به درستی به گذشته رجوع کنیم بخشی از رویکردهای ما نسبت به میراث فرهنگی دچار تغییر و تحول میشود.
وطندوست ایران را جزو کشورهای منحصر به فرد در رشته مرمت از لحاظ کمی دانست و افزود: اما از لحاظ کیفیت جای کار بسیاری داریم و باید با فعالیت های مفید و سازنده کیفیت را بالا ببریم.
او تصریح کرد: از لحاظ رویارویی با مشکلات حوزه حفاظت در موقعیت خوبی قرار داریم، اما هنوز نتوانستهایم بخش خصوصی را آنقدر تقویت کنیم که وظیفه حفاظت از میراث فرهنگی را بر عهده بگیرد. حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه آحاد مردم و بخش خصوصی است و دولت تنها باید نقش نظارتی در این حوزه ایفا کند.
او درباره مرمت آثار و ابنیه توسط دولت و یا بخش خصوصی بیان کرد: یکی از نمونههای موفق حفاظت از میراث فرهنگی در دنیا کشور ایتالیا است که در این حوزه نسبتا موفق عمل کرده؛ بعد از جنگ جهانی دوم بحث حفاظت را رفته رفته به شهرداریها، شرکتها و موسسات واگذار کرد و بخش خصوصی در این حوزه تقویت شد و در زمان حاضر وزارت هنر و میراث فرهنگی ایتالیا تنها نقش نظارتی ایفا می کند.
او توضیح داد: از سال 1301 تا کنون نگهداری میراث فرهنگی در ایران دولتی بوده است. از دهه 1380 دربهای دولت تا حدودی گشوده و بخش خصوصی نیز کمی وارد این حوزه شد؛ اما آنچه انجام شده کفایت نمیکند و فرآیند سپردن کارها و تقسیم بنده و رتبه بندی آثار باید با دقت بالایی انجام شود.
این پژوهشگر میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه اشاعه فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی در کشور امر بسیار مهمی است بیان کرد: نگهداری از میراث فرهنگی عظیم و گسترده ایران نیاز به 10 لشگر دارد؛ از این رو در سطح کلان وزارت میراث فرهنگی باید افق 50 یا صد ساله ترسیم و با این نگاه که میراث فرهنگی ماندگار است، حفاظت و نگهداری از آن به بخش خصوصی واگذار شود.
او افزود: میراث فرهنگی یکی از بزرگترین ثروتهای کشور و از نفت هم با ارزشتر است، چرا که نفت روزی تمام میشود، اما میراث فرهنگی روز به روز ارزشمندتر میشود.
او شناخت میراث فرهنگی و فهم اهمیت آن در طبقات مختلف جامعه را امری بسیار کلیدی و مهم خواند و ادامه داد: میراث فرهنگی ملموس و ناملموس منبع لایزال الهی است و اگر در جهت معرفی آن برای آحاد مردم از سنین کودکی تا بزرگسالی پیش رویم، به توسعه پایدار در حوزههای مختلف اعم از فرهنگی و اقتصادی کمک میکنیم و مردم خود برای نگهداری و حفاظت از آن تلاش میکنند.
او تصریح کرد: طبق تعاریف بینالمللی امروزه از میراث فرهنگی به عنوان منبع فرهنگی یاد میشود که از آن میتوان برای توسعه کشور در تمامی زمینهها اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و غیره بهره برداری کرد.
بنیانگذار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی با بیان برتریهای وضعیت کنونی میراث فرهنگی کشور نسبت به 50 سال گذشته بیان کرد: در سال 1351 تنها یک مرمتگر در کشور داشتیم، اما اکنون بیش از 3 هزار مرمتگر داریم. در دهه 50 تنها یک آزمایشگاه حفاطت و مرمت داشتیم، حال آنکه در زمان حاضر در هر شهر یک آزمایشگاه داریم.
او با بیان اینکه در سالهای آغازین انقلاب و در دهه 60 هیچ یک از موزهها امکانات لازم برای نگهداری اشیای خود در مخزن را نداشتند، اما اکنون در تمامی موزهها این امکان فراهم است، ادامه داد: تمامی آنچه ذکر شد پیشرفتهای کشور است اما برای ایران بزرگ کفایت نمیکند؛ فهم آثار و درک اهمیت فرهنگی و علمی آثار بسیار مهم و نخستین حرکت و اقدام حفاظتی برای آثار است و نشان خواهد داد که این آثار در روزگار فعلی ما چه تاثیری دارند.
او افزود: در سرزمینی زندگی میکنیم که شروع کننده بسیاری از صنایع و هنرها در جهان بوده، اما تاکنون تنها به جنبه های فنی حفاظت درخصوص شهرها، ابنیه و اشیا پرداختیم و تمرکز بر این امر ما را از پرداختن به مبانی فکری آن غافل ساخته است.
او تصریح کرد: مهمترین و نخستین کار در حوزه حفاظت از میراث فرهنگی درک و فهم مبانی و بنیان های فکری آن از طریق معرفی است و در قدم های بعدی باید به مسائل فنی پرداخته شود.
عضو پیشین هیئت مدیره شورای بینالمللی حفاظت از میراث معماری گلی ایکوموس اظهار داشت: در حوزه میراث فرهنگی و حفاظت باید برنامه راهبردی 50 ساله داشت و مسئولان بر اساس آن عمل کرده و به پیش روند.
او فردوسی را بزرگترین و نخستین معلم میراث فرهنگی کشور دانست که از طریق معرفی و بیان خود به امر حفاظت پرداخته و ادامه داد: سعدی و رودکی نیز اشعار بسیاری در حوزه میراث فرهنگی دارند، اما به هیچ یک از اینها تا کنون رجوع نکرده و پند نگرفتهایم. باید به گذشته خود برگشته و از آن درس بگیریم.
او افزود: اجداد ما مدیریت بحران داشته و سازههایی ایجاد و به گونه ای از طبیعت استفاده می کردند که کمترین آسیب را برایشان داشته باشد. ما نیز باید به بحث حفاظت پیشگیرانه و مدیریت بحران در موزهها و اماکن فرهنگی تاریخی خود توجه ویژه کرده و پیش از وقوع بحران، با بومیسازی دستورالعملهای جهانی مدیریت بحران، از ایجاد حادثه جبران ناپذیر جلوگیری کنیم. این امر با آموزش یکایک کارکنان موزه و تعیین نقش برای آنان و ممارست امکان پذیر خواهد بود.
او با بیان اینکه مرمتگر هنرمند عالمی است که نباید خود را جای هنرمند اثر گذاشته و در اندیشههای وی دخالت کرده و به صورت سلیقهای کار مرمت انجام دهد گفت: باید در حوزه مرمت آثار دستورالعمل مشخص و مدون و برنامه راهبردی جهت نیل به این مهم داشت.
وطن دوست با اشاره به اینکه ما در گذشته از تاریخ چند هزار ساله خود غافل بودیم توضیح داد: اگر دوباره به فعالیتهای اجرایی باز میگشتم، در حوزه مبانی بیشتر کار کرده و حفاظت عمومی را تشویق و ترغیب می کردم؛ کارهای بیشتری در حوزه معرفی میراث فرهنگی از طریق آموزش و پرورش، صدا و سیما و رسانهها انجام داده و از این پتانسیلها برای معرفی و ارزش گذاری میراث فرهنگی به عنوان پروژهای ملی که به نفع همگان است استفاده کرده و کمک میگرفتم.
او با اشاره به ظرفیتهای مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران بیان کرد: مجموعه نیاوران از لحاظ فضا، مکان و همچنین مشکلاتی که خود با آن روبرو است، ظرفیت و استعداد آن را دارد که به عنوان مرکز کارآموزی و کارورزی در حوزه مدیریت بحران در موزهها تبدیل شود.
دومین نشست از سلسله نشستهای یک عمر تجربه و همزمان با زادروز رسول وطندوست، چهره فاخر میراث فرهنگی سال 1402 در سالن کنفرانس مجموعه نیاوران با حضور سید احمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم، بیژن مقدم، مدیر مجموعه نیاوران و جمع دیگری از علاقهمندان برگزار و مباحثی پیرامون نیازهای کنونی میراث فرهنگی کشور جهت پیشرفت و رسیدن به آرمانها در این حوزه مطرح شد.
نظر شما