سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): هفته‌ای که گذشت در حوزه تاریخ سیاست اخبار زیادی بر روی ریل خبرگزاری‌ها قرار گرفت، اخباری از رونمایی کتاب، نکوداشت و بررسی حوادث تاریخی از جمله مشروطه؛ اما مشروطه و برنامه‌هایی که در بررسی این جریان مهم تاریخی برگزار شد، پررنگ‌ترین بخش اخبار این هفته را به خود اختصاص داد. در هفته‌ای که گذاشت برخی از انجمن‌ها و پژوهشگاه‌ها و موسسات با برگزاری برنامه‌هایی به مرور نقاط ضعف و قوت مشروطه پرداختند. برگزاری برنامه‌هایی در نکوداشت مشروطه تنها منحصر به تهران نبود و در رشت، تبریز، کرمانشاه، مشهد، قزوین و ... نیز برنامه‌هایی با سخنرانی استادات و پژوهشگران تاریخ برگزار شد. اما در میان برنامه مهمی در کاخ گلستان به مشروطه اختصاص یافت که با بررسی ابعاد تاریخی؛ سیاسی، حقوقی و ادبی این رویداد بزرگ آن را بزرگ داشتند. در سوی دیگر همایش شیخ فضل‌الله نوری با عنوان «فقیه دیده‌بان تهران» به شکل دیگری مشروطه مشروعه را مرور و نقد کرد. در گزارش زیر به مرور بخشی از برنامه‌های برگزار شده در تهران پرداختیم. 

یادمان مشروطه در کاخ همایونی

همزمان با یکصد و هفدهمین سالگرد نهضت مشروطه «همایش نهضت مشروطه ایران» از ۱۴ تا ۱۷ مرداد ماه در مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان برپاست. برگزاری مجموعه نشست‌های تخصصی با موضوع مشروطه و همچنین دو نمایشگاه «نهضت مشروطه از دریچه عکسخانه شهر» و «با یاد مشروطه» از برنامه‌های این همایش است.

مشروطه سلطنتی؛ رواج فکری مرده

ملائی‌توانی: طرفداران مشروطه سلطنتی دچار یک ناهمزمانی و روان‌پریشی تاریخی هستند
علیرضا ملائی‌توانی، پژوهشگر تاریخ گفت: به نظرم آنچه امروز سلطنت‌طلبان درصدد احیای مشروطه سلطنتی هستند، ناشی از نفهمیدن تاریخ ایران و در واقع عدم درک مساله‌های تاریخ ماست و بسیاری از کسانی که چنین شعاری می‌دهند به گمانم امروز دچار این مشکل تاریخ هستند و از زمانه و روزگار خودشان عقبند و در یک ناهمزمانی و روان‌پریشی تاریخی زندگی می‌کنند و یک فکر مرده را امروز پرورش می‌دهند.     

مشروطه در باغ صاحبقرانیه

به مناسبت یکصد و هفدهمین سالروز امضای فرمان مشروطه، نمایشگاه روایی «مشروطه، از تهران تا صاحبقرانیه» در محوطه باغ تاریخی نیاوران برگزار شد. در نمایشگاه روایی مشروطه، از تهران تا صاحبقرانیه مرحله نخست رویدادهای انقلاب مشروطه ایران که در تهران به وقوع پیوسته در قالب عکس و سند روایت شده است.

پژوهشگاه میرات نیازمند توجه و تقویت

مصطفی ده‌پهلوان، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری یکشنبه ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ در نشستی با نماینده‌های رسانه‌ها گفت: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری یکی از بخش‌های مهم وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است که جایگاه بالایی در برنامه‌ریزی‌های این وزارتخانه ایفا می‌کند و نیازمند توجه و تقویت بیشتری است. مصطفی ده پهلوان از برگزاری نشست فردا با موضوع نقش برجسته استرداد شده ساسانی خبر داد و گفت: بحث استرداد آثار تاریخی در کشورمان باید جدی تر دنبال شود. پژوهشگاه میراث فرهنگی و اداره کل موزه‌ها در حوزه ارتقای سطح توان اصالت سنجی باید کار کند جعل آثار تاریخی در کشورمان شوخی نیست. بالای ۵۰ درصد از آثار فضای مجازی جعل هستند. او با اشاره به نقش برجسته ساسانی استردادی و اهمیت حوزه پژوهش در حوزه اشیای استردادی تاکید کرد: سطح اصالت سنجی آثار بسیار اهمیت دارد و جعل موضوع مهمی است. بیش از ۵۰ درصد آثار موجود در فضای مجازی جعلی هستند و کلاهبرداران زمینه را برای تاختن مهیا دیده‌اند.

مخاطب «سال آخر» نیازمند اطلاعات بیشتر

یعقوب توکلی، پژوهشگر تاریخ معاصر گفت: «سال آخر» اثر خوبی است، اما می‌توانست بهتر باشد، در این کتاب به نامه امام به میخائیل گورباچوف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی و فتوای امام علیه سلمان رشدی اشاره شده است که کاش به صورت جداگانه درباره هر دو موضوع اطلاعات بیشتری به مخاطب داده می‌شد.

علم مشروطه‌خواهی در دست انجمن‌ها

قدرت احمدیان، عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه گفت: هنوز درباره بسیاری از نقاط مبهم مشروطیت در کرمانشاه پژوهش نشده و این بخش مغفول مانده است. در مشروطه کرمانشاه، سران ایلات و عشایر، عمدتا با مشروطه همراه نبودند و عَلَم مشروطه‌خواهی به دست انجمن‌هایی بود که با مرکز ارتباط داشتند.

بازار نهادی مدنی قدرتمند

حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در برنامه معرفی و بررسی کتاب «بازار تهران، تحولات سیاسی و انقلابی» گفت: بازار نقش تعیین‌کننده در تاریخ معاصر داشته و دارد. بازار جدا از تحولات انقلاب اسلامی کلا در تاریخ ایران نقش موثری داشته و به عنوان یک نهاد قدرتمند مدنی در تعدیل و ثبات جریان فرهنگی ایران نقش غیرقابل انکاری داشته است.

گیلان قلب پویای مشروطه

ناصر عظیمی، پژوهشگر تاریخ در چهارمین شب‌های موسسه فرهنگی سپیدرود که به رونمایی از کتاب «چهار مقاله در تاریخ گیلان» اختصاص داشت، درباره بررسی وضعیت فعالان مشروطه در اصفهان، تبریز و گیلان گفت: آنچه من انجام دادم و تقریبا در تاریخ‌نویسی ایران انجام نشده بود، به بررسی سه کانونی پرداختم که استبداد در مشروطه را برانداخت و دوباره مشروطه را برقرار کرد، نخست؛ مقاومت تبریز است که از دوم تیرماه 1287 که کودتا صورت گرفت و دیگری نهم دی‌ماه 1287 است که اصفهان قیام می‌کند و آنجا آزاد می‌شود. سومین کانون رشت است که در 19 بهمن 1287 صورت می‌گیرد.

او افزود: حرکت در اصفهان متوقف است، برای اینکه سردار اسعد در اروپا بود و در تبریز هم در محاصره بود، فقط رشت است که بلافاصله پس از اینکه در 19 بهمن مشروطه‌خواهان رشت را به دست گرفتند و در اوایل اسفند 1287 به سمت تهران حرکت می‌کنند. در اردیبهشت 1289 اتفاقاتی که می‌افتد تبریز تسلیم و از گردونه مقاومت خارج می‌شود. در اردیبهشت ماه سردار اسعد به اصفهان بازمی‌گردد پس از اینکه گیلانی‌ها قزوین را تصرف می‌کنند. در اینجا باید دید چه قدر کمیته ستار و مجاهدین گیلانی اهمیت دارد که توانستند جریان حمله به پایتخت را برنامه‌ریزی و آن را فتح کنند.

نقش مشروطه در عریضه‌نویسی توده ایرانی

 الهام ملک‌زاده، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه تاریخ اجتماعی در نشست تخصصی «جایگاه عریضه‌ها در تاریخ اجتماعی دوران مشروطیت» که به مناسبت صدوهفدهمین سالگرد صدور فرمان مشروطیت (شنبه 14 مرداد 1402) برگزار شد، گفت: طبیعتا بخش مهمی از عریضه‌نویسی شکوائیه است. این اسناد باقی‌مانده از عرایض در دوره معاصر در شناسایی تاریخ اجتماعی ایران نقش مهمی دارند. نویسندگان عرایض بیشتر از توده عوام بودند. عرایض در دوره قاجار یا خطاب به شخص شاه یا علما بوده است. در بسیاری از مواقع ما خودمان خودمان را سانسور می‌کنیم. در آن روزگار هم این گونه بود. از ترس و خوف حکام یا مردم نمی‌نوشتند، یا از مناطقی دور از محل زندگی خویش عریضه خود را به صندوق می‌انداختند و به این صورت مشکل خویش را بدون اینکه شناسایی بشوند، مطرح می‌کردند.

پیام وزیر ارشاد برای نکوداشت شیخ صفی‌الدین

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی گفت: شیخ صفی‌الدین اردبیلی از چهره‌های درخشان عرفان و معنویت در قرن هفتم و هشتم هجری قمری و از عالمان وارسته‌ای است که با رویکردی اجتماعی به عرفان تأثیر فراوانی بر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی گذاشته است.

نوایی برای ما دائره‌المعارفی بود

محمدتقی امامی خویی، پیشکسوت تاریخ در آئین نوای تاریخ، یکصدمین زادروز استاد فقید و چهره ماندگار رشته تاریخ در ایران، دکتر عبدالحسین نوایی گفت: دوستان نوایی اکثرا رفته‌اند و مشکل است که از رونق گذشته صحبت کنیم. من در جوانی دوستانی گزیدم، با هر آنکه شما دوستش می‌دارید من دوست بودم. دوستانی بودیم که سفرهای زیادی با هم رفتیم و روزهای زیادی را با هم گذراندیم.

وی افزود: در ادبیات آذری به دوست بسیار بها می‌دهند. این محفل را هم دوستان زنده‌یاد دکتر نوایی تشکیل داده‌اند. نوایی دوست خوبی بود. او دائره‌المعارفی برای ما بود. در علوم انسانی هیچکسی عالم نیست و هر کس بر گوشه‌ای از علم تسلط دارد و دوستان در کنار هم کامل می‌شوند. من هر مشکلی که داشتم با زریاب خویی مطرح می‌کردم و بعد از او با زنده‌یاد نوایی احساس نزدیکی داشتم. نوایی از هر نظر انسان برجسته‌ای بود.