سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): دکتر محمدتقی امامی خویی، پیشکسوت تاریخ در آئین نوای تاریخ، یکصدمین زادروز استاد فقید و چهره ماندگار رشته تاریخ در ایران، دکتر عبدالحسین نوایی گفت: دوستان نوایی اکثرا رفته‌اند و مشکل است که از رونق گذشته صحبت کنیم. من در جوانی دوستانی گزیدم، با هر آنکه شما دوستش می‌دارید من دوست بودم. دوستانی بودیم که سفرهای زیادی با هم رفتیم و روزهای زیادی را با هم گذراندیم.

وی افزود: در ادبیات آذری به دوست بسیار بها می‌دهند. این محفل را هم دوستان زنده‌یاد دکتر نوایی تشکیل داده‌اند. نوایی دوست خوبی بود. او دائره‌المعارفی برای ما بود. در علوم انسانی هیچکسی عالم نیست و هر کس بر گوشه‌ای از علم تسلط دارد و دوستان در کنار هم کامل می‌شوند. من هر مشکلی که داشتم با زریاب خویی مطرح می‌کردم و بعد از او با زنده‌یاد نوایی احساس نزدیکی داشتم. نوایی از هر نظر انسان برجسته‌ای بود.

عبدالحسین نوایی حضور عباس اقبال آشتیانی، مرحوم قزوینی و ملک‌الشعراء بهار را درک کرده بود

در ادامه این آئین بزرگداشت دکتر محمد ترکمان، تاریخ پژوه گفت: از الهام ملک‌زاده برای نوایی‌پژوهی تشکر می‌کنم. در اواخر دهه 60 به همراه آقای جواهری و منعم در موسسه پژوهش‌های تاریخی مشغول فعالیت بودیم. این موسسه پناهگاهی بود برای کسانی که در مجموعه‌های رسمی کمتر می‌توانستند حضور داشته باشند. زنده‌یاد دکتر عبدالحسین نوایی، دکتر غلامحسین زرگری‌نژاد، زنده‌یاد اسماعیل رضوانی و زنده‌یاد ناصر تکمیل‌همایون به موسسه رفت و آمد داشتند. از حضور دکتر نوایی بهره می‌بردیم. خصوصا از زمانی که قرار شد، فصلنامه تاریخ معاصر منتشر شود. ده شماره از این فصلنامه منتشر شد که در ادامه قرار شد مستقل نباشد که امیدوارم در انتشار اسناد ذی‌قیمتی که در آن مجموعه وجود دارد، موفق باشند.

وی افزود: باید مشخص می‌کردیم که تاریخ معاصر به چه دوره‌ای اطلاق می‌شود، که از آغاز دوره قاجاریه تا سال 57 مبنای تاریخ معاصر قرار گرفت. دکتر عبدالحسین نوایی حضور عباس اقبال آشتیانی، مرحوم قزوینی و ملک‌الشعراء را درک کرده بود که اینها از شانس بزرگ این عزیز است. بیشتر اطلاعات زنده‌یاد نوایی دائره‌المعارفی است. او از دقایق عمرش بهره برد و اینهمه تالیف و تحقیق تحویل جامعه داده است.

ترکمان بیان کرد: در دوره قاجار و پهلوی به گونه‌ای کودتایی شده بود، در این دو دوره نمی‌توانستند از دوره گذشته تعریف کنند. در بدنمایی ید طولایی داشتند. مرحوم نوایی عنوان می‌کند که این‌گونه نیست، خدمات بزرگی در این دوره انجام شده است. وی تاکید داشت که مطالب را با زمانه خودتان قضاوت نکنید، کار عادلانه و منصفانه‌ای نیست. تاریخ قاجاریه به دوره ما نزدیک است و رخدادهای بعدی در دامان آن اتفاق افتاده است. تاکید داشت که روی این دوره توجه و دقت بیشتری بشود.

وی در ادامه گفت: یکی از ویژگی‌های استاد این بود که علی‌رغم بار علمی تفرعن علمی و سنی نداشت. با همه نشست و برخاست می‌کرد و اجازه می‌داد از خرمن دانش وی برخوردار شویم. جایگاه خود را تشخیص داده بود و این ارزشمند است. او می‌گفت؛ وظیفه من در این حد است که به عنوان فردی که برای فرهنگ دلسوز است و نمی‌خواهد این فرهنگ از بین برود، این توجه را بدهم و یادآوری کنم.

ترکمان افزود: به جای اینکه حرف‌های خیلی بزرگ بزنیم و آرزوهای بزرگ بکنیم، بهتر است همچون زنده‌یاد نوایی کاری ماندگار انجام بدهیم. او معتقد بود تاریخ ایران را با وجود اینهمه انسان دانشمند که دیگر نباید غربی‌ها بنویسند. مرحوم نوایی در هر حوزه‌ای کاری انجام داد تا امور کشور به سامان برسد.

عبدالحسین نوایی دقت نظر بالایی داشت

در ادامه این نشست دکتر عطاءالله حسنی، استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی گفت: من این شانس را داشتم که از شاگردان زنده‌یاد نوایی بودم. در رساله‌ای که ارائه دادم مشاور من بودند و از حضور وی بسیار بهره بردم. دقت نظر بالایی داشت. از نخستین کارهایی که به انجام رسانید، تصحیح نسخ خطی بود. «تاریخ آل مظفر» نخستین کتاب عبدالحسین نوایی است. در سال 64 که این کتاب به چاپ دوم رسید، یادداشت کوچکی اضافه کرد و در آن از ناشر قبلی گله کرد و نوشت؛ 28 سال قبل کتاب حاضر را به ناشر سپردم اما آنطور که می‌خواستم مطلوب از کار درنیامد. بی‌توجهی ناشر چنان بود که پس از مدت‌ها تاخیر فهرست اعلامی که فراهم آورده بودم، چاپ نکرد. این اولین خاطره تلخ از نخستین کاری بود که برای آن زحمت بسیار کشیده  بود.

وی افزود: استادان تمام توان خویش را به کار می‌گیرند تا متنی منقح منتشر کنند. کار تصحیح متون در ایران دشوار است. هنرهای متعدد و دانش زبانی می‌خواهد. مصحح باید مسلط به زبان فارسی باشد و زبان عربی و ترکی را نیز بداند. متون ما در این سه زبان اشتراک دارند و اگر مصحح یکی از این سه زبان را نداند، دچار مشکل می‌شود. وظیفه مصحح این است که لفظ را به زبان اصلی برگرداند. اگر حافظ مدام دم از رقیب می‌زند آیا رقیب او با رقیب امروزی در طلب تشخیص واحد همگام است؟ رقیب در اشعار حافظ مراقب معشوق است. معنای واژه تا امروز تغییر کرده است.

حسنی بیان کرد: باید متون را به زمان خود متن برگردانیم و معنا کنیم. اینها ضعف‌هایی است که در تصحیح نسخ خطی مشاهده می‌شود. در تصحیح نسخ خطی دقت نمی‌کنیم. اگر اشعار، ماده تاریخ و نقل قول مستقیم را تغییر بدهیم، متن ارزش تاریخی خود را از دست می‌دهد.

دانش ادبی عبدالحسین نوایی بی‌نظیر بود

در ادامه فایلی صوتی از عبدالرسول خیراندیش، تاریخ‌شناس و تاریخ‌نگار ایرانی پخش شد. خیراندیش در این پیام صوتی گفت: دکتر عبدالحسین نوایی عمری سراسر تلاش و کوشش داشت. او به دو نسل از ایران کمک بسیار کرد. نسلی که عباس اقبال آشتیانی را دیده بود و نسلی که دوره بعد از او را تجربه کرده بود.

وی افزود: دکتر نوایی به عنوان شاگرد عباس اقبال آشتیانی منابع خطی را مورد توجه قرار داد. تا قبل از آن تنها نکاتی از آنها در متون تاریخی عرضه شده بود. همزمان و همگام با مرحوم نوایی نیز به این کار پرداختند اما دانش ادبی دکتر نوایی بی‌نظیر بود که توفیق وی را در این عرصه بیشتر کرد.