سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): انتشارات سوره مهر کتاب «پوسترهای انقلاب اسلامی ایران» با پژوهش دکتر محمدرضا توکلی صابری و با مقدمه نورالدین زرین‌کلک را به چاپ رساند.
پوسترها یا دیوارکوب‌ها یکی از انواع ارتباط کلامی و تصویری انسان‌ها و به این ترتیب یکی از انواع هنرهاست. پوستر یک پیام رسان سریع توده‌ای است که در آن از گرافیک و نقاشی هم استفاده می‌شود. این هنر برای ترویج و تبلیغ دینی، سیاسی، و تجاری بسیار به کار گرفته می‌شود.
از زمان مشروطیت، و پس از آن تا انقلاب ایران اطلاعیه‌ها، اعلان‌ها و اعلامیه‌ها را به صورت دست‌نوشته و یا با چاپ سنگی بر در و دیوار می‌زدند و گاهی در آنها علائم و تصویرهای کوچکی دیده می‌شد. این دیوارکوب‌ها به شکل اعلامیه‌های مذهبی، اعلان‌های خبری (اعلان‌های نظام وظیفه) و شب‌نامه بر در و دیوار نصب می‌شد. این اعلانیه‌ها بیشتر بر روی کاغذ و به خط سیاه و گاهی با تزئینات و شکل‌های کوچک بود.
در حدود نود سال پیش از این اولین پوسترهای تبلیغاتی که مربوط به پوسترهای فیلم بود در ایران تولید شد. پس از شهریور ١٣٢٠ پوسترهای تبلیغاتی مربوط به تئاتر و سینما در ایران رواج یافت و به دنبال آن پوسترهای سیاسی و تجاری چاپی تولید شدند. با تأسیس دانشکده هنرهای زیبای تهران در سال ١٣٣٧ طراحی پوستر به شکل یک واحد دانشگاهی برای دانشجویان تدریس شد.
دیوارکوب‌های این کتاب زبان هنری انقلاب ایران و نماینده همه گروه‌های سیاسی درگیر در انقلاب است حتی آنهایی که پس از پیروزی در برابر انقلاب موضع گرفتند و در برابر مردم ایستادند و به کشورهای بیگانه رفتند و همراه با دشمن علیه مردم کشور خود سلاح به دست گرفتند و جنگیدند. بعضی از این گروه‌ها که ایدئولوژی سیاسی خود را از کشورهای دیگر می‌گرفتند و وفاداری آنها به مراکز سیاسی خارج از ایران بود، هنر خود را هم از همان کشورها اقتباس کردند و این به خوبی در پوسترهایشان آشکار است. تفاوت ارزش‌های انقلابی این گروه‌ها با ارزش‌های اسلامی در پوسترهای منتشر شده توسط نهادها و سازمان‌های اسلامی به خوبی نمایان است. این پوسترها حاوی نکات تاریخی بسیاری مهمی است و روند تغییر مواضع سیاسی بسیاری از این گروه ها را نشان می‌دهد.
از سال ١٣٥٥ تا سال ٣١ شهریور ١٣٥٩، یعنی آغاز جنگ عراق با ایران، اوج طراحی پوسترهای ویژه انقلاب است. بیشتر این پوسترها تاریخ، نام تهیه کننده و یا ناشر را ندارند و به مناسبت یک روز یا تاریخ معین، راه‌پیمایی، سخنرانی، تهیه و چاپ می‌شدند. اولین پوسترها حالت نقاشی داشتند و توسط افراد غیر حرفه‌ای تهیه می‌شدند ولی به تدریج افراد حرفه‌ای و گرافیست‌ها هم وارد کار شدند و پوسترهای زیبایی را خلق کردند. بعضی دیوارکوب‌ها طرح‌های بسیار ساده و بعضی دیگر طرح‌های بسیار پیچیده‌ای دارند.
با آغاز جنگ عراق با ایران در این تاریخ پوسترهای سیاسی و اجتماعی مربوط به جنگ فراوان می‌شود. رنگ‌های به کار رفته در پوسترهای انقلاب بیشتر سیاه (رنگ عزاداری)، سرخ (رنگ انقلاب و خون) و گاهی رنگ سبز (رنگ منتسب به اسلام و یا سیادت) است.
این کتاب شامل ٥٨٦ پوستر است که مولف از دیوارهای شهر تهران برداشته است به علاوه پوسترهایی که از انجمن گرافیک ایران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و از منابع دیگر تهیه کرده است. این پوسترها بر حسب موضوع در چهل و دو گروه طبقه‌بندی شده‌اند، سپس این گروه‌ها در زیر سه عنوان کلی روزهای انقلاب اسلامی، شخصیت‌های انقلاب و موضوعات انقلاب در کتاب تنظیم شده‌اند.
این پوسترها بخشی از تاریخ ایران را در طی سال‌های ١٣٥٧ تا ١٣٦٤ به نمایش می‌گذارد. این پوسترها، اطلاعات تاریخی، جامعه شناختی، و هنری زیادی در بر دارند و می‌توانند برای این نوع بررسی‌ها به کار روند.
محمدرضا توکلی صابری در مقدمه کتاب می‌نویسد: «در آن وقت حس کردم که در برهه زمانی بسیار مهمی از تاریخ کشور قرار دارم. ماه‌ها کار من رفتن به سخنرانی‌ها، میتینگ‌ها، نمایش‌ها، نمایشگاه‌ها و تظاهرات بود. بعضی از اطلاعیه‌ها و پوسترها حاوی گرافیک، تصاویر و یا پیام‌های بسیار جالبی بودند و به خودی خود داشتن آنها جالب بود. من به فکر افتادم که اینها را جمع‌آوری کنم. در ابتدا شروع کردم به کندن آنها از دیوارها. ولی به سرعت متوجه شدم که این کار خطرناکی است. زیرا بعضی افراد که حامی عقیده سیاسی مربوط به آن پوستر بودند جلو می‌آمدند و با اعتراض از کار من جلوگیری می‌کردند. هرچه می‌گفتم که من از این پوستر خوشم آمده و می‌خواهم آن را نگهداری کنم، هیچ فایده‌ای نداشت و به گوشی کسی فرو نمی‌رفت. چند بار نزدیک بود کتک بخورم.
سرانجام شیوه دیگری را برگزیدم. پوستری را که می‌خواستم ابتدا خوب بررسی می‌کردم و وضعیت چسبیدن آن را به دیوار بررسی می‌کردم. آیا روی یا زیر پوستر دیگری بود؟ آیا با پونز یا نوارچسب چسبیده شده بود یا ماده دیگر؟ چند و چون آن را ارزیابی می‌کردم. اگر می‌دیدم افراد دیگری هم در نزدیکی من هستند به ارزیابی آنها می‌پرداختم که آیا پیر هستند یا جوان؟ از وضع ظاهر و لباس آنها تا حدودی می‌شد حدس زد که مثلاً مذهبی هستند یا از نیروهای چپ و برحسب این اطلاعات تصمیم می‌گرفتم که پوستر را بردارم و یا به راه خودم ادامه دهم. بیش از یکی دوبار از جلوی پوستر رد نمی شدم تا مبادا سوء‌ظن افراد را برانگیزم. بنابراین به طرف دیگر خیابان می‌رفتم و درحالی که وانمود می‌کردم کار دیگری می‌کنم، مثلاً منتظر تاکسی هستم یا دارم از پشت شیشه مغازه به کالاهای درون آن نگاه می‌کنم، پوستر را در نظر می‌گرفتم. به محض خلوت شدن و یا در خطر نبودن به سرعت به نزدیک پوستر می‌رفتم و با یک حرکت بسیار سریع با دو دست دو نقطه اتصال بالا و و سپس دو نقطه اتصال پایین را جدا کرده، پوست را لوله کرده و به سرعت از آنجا دور می‌شدم.
البته پوسترهایی بودند که در بالای دیوار چسبیده شده بودند و دست به آنها نمی‌رسید. این پوسترها را نمی‌شد که از دیوار کند. این پوسترها را توده‌ای‌ها چسبانده بودند که سابقه این کارها را بیش از دیگران داشتند. آنها پشت پوستر را چسب می‌زدند، سپس روی پوستر را بر روی یک چوب بلند سه شاخه که به شکل حرفی تی انگلیسی بود گذاشته و پوستر را بالاتر از همه پوسترهای دیگر کاملاً بر روی دیوار می‌چسباندند. بعضی پوسترها را هم با رفتن به مرکز سازمان سیاسی یا مذهبی تهیه کننده پوستر می‌گرفتم. برای مثال پوسترهای حزب جمهوری اسلامی را به این ترتیب گرفتم. در هر حال در سال اول حدود صد و سی پوستر جمع آوری کردم. بعد که شهرداری دیوارها را تمیز کرد و پوستر زدن ممنوع شد یا از التهاب سیاسی کاسته شد، کار من هم پایان یافت.»
دکتر نورالدین زرین کلک، کارگردان، نویسنده، نگارگر کتاب کودک، فیلم‌ساز انیمیشن و با عنوان پدر انیمیشن ایران و رئیس سابق انجمن بین‌المللی فیلم‌های انیمیشن در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «کتابی که در دست دارید از مجموعه پوسترهایی تشکیل شده است که با آغاز حرکت انقلاب ایران متولد شدند و به دست دکتر محمدرضا توکلی صابری مؤلف کتاب گرد آمده است. این پوسترها جای پای حوادثی را ردیابی می‌کند که قله بزرگی در تاریخ ایران به حساب می‌آید.»
مولف در پایان مقدمه می‌نویسد: «یک تصویر ارزش هزار کلمه را دارد. بنابراین از توضیح یا توصیف پوسترها خودداری شد.»
انتشارات سوره مهر کتاب «پوسترهای انقلاب اسلامی ایران» با پژوهش دکتر محمدرضا توکلی صابری با مقدمه نورالدین زرین‌کلک در ۵۸۰ صفحه به بهای ۹۴۵ هزار تومان را به چاپ رساند.
یکشنبه ۲ مهر ۱۴۰۲ - ۱۲:۲۹
نظر شما