‌به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، امروز روز استقلال کشور پاکستان از هند است. این کشور در جنوب آسیا واقع در غرب شبه‌قاره هند قرار دارد. پاکستان پنجمین کشور پرجمعیت جهان است و از غرب با کشور ما همسایه است. این کشور تاریخ و فرهنگ و سرگذشت مفصلی دارد که در این مطلب نمی‌گنجد؛ اما به مناسبت روز استقلال آن، مروری داریم بر کتابی فرهنگی‌ادبی که خواندنش را به نوجوانان پیشنهاد می‌کنیم.

در مقدمه کتاب «داستان‌ها و افسانه‌های مردم پاکستان» آمده است: باستان‌شناسی دره Indus یا تمدن «ماهن- جو- دارو» ریشه در دورترین زمان‌های تاریخ جهان دارد. هندو (Indus)، محدوده اصلی پاکستان و منطقه زندگی مردم درّه پست سند است. بیشترین گویش‌ها در این ناحیه به زبان‌های سندی، پنجابی، بلوچی، پشتو، همچنین سارایکی، مولتانی و بهاوالپوری بوده است. این زبان‌ها قدیمی‌ترین زبان‌های شبه‌قاره، همراه با فرهنگ‌های گوناگون، ادبیات غنی و افسانه‌های مردمی-قومی گسترده هستند.

در ادبیات مردم، قصه‌های مردمی-قومی جایگاه خاصی دارند. تاریخ روایت این قصه‌ها به دوران کتاب مقدس «ودا» می‌رسد. در سانسکریت، قدیمی‌ترین مجموعه داستان‌ها «بریهات کاتا» است که گفته می‌شود در قرن دوم پیش از میلاد نوشته شده‌اند.

بعدها، مجموعه حکایت‌های مردمی نواحی گوناگون با عنوان‌های متعددی مانند کاتاساریت ساگار و پانچاتانترا یا هیتوپدشت به رشته تحریر درآمدند. دکتر نبی بوو کس بلوچ عقیده دارد که سرگذشت واقعی مردم باید از قصه‌های قومی-مردمی تشخیص داده شود.

داستان‌های مردمی نه وابسته تاریخ هستند و نه دارای پیش‌زمینه مشخص و معلوم. نشانه‌های مبهم نژاد انسان‌های اولیه، بقایای ارزش‌ها و آداب اجتماعی اولیه، اعتقاد به قدرت‌های شگفت‌انگیز و خارق‌العاده آن زمان، همه این عوامل در آن داستان‌ها به گونه‌ای پنهان و مبهم انعکاس دارند.

در مقایسه و سنجش، داستان‌های مردمی محیط و رخدادهای گذشته نه چندان دور را منعکس می‌کنند. آنها ریشه جغرافیایی-تاریخی دارند و به آسانی مشخص می‌کنند که مربوط به چه گروه خاصی از مردم هستند. در آن داستان‌ها، نام بعضی مکان‌ها از نظر جغرافیایی مشخص هستند و به افراد خاصی اشاره دارند که رویدادها و وقایع تاریخ را تعریف می‌کنند.

داستان‌های مردمی این کتاب دارای شخصیت‌های خیال‌انگیز و رمانتیک هستند که برخی از آنان بر مبنای بعضی حقایق تاریخی نوشته شده‌اند. قهرمانان زن و مرد قصه‌ها، گرچه به تاریخ تعلق دارند؛ ولی در بعضی از داستان‌ها با قدرت‌های فوق انسانی نمایان می‌شوند.

فهرست عناوین داستان‌ها و افسانه‌های این کتاب عبارت‌اند از: عمر و مارویی، شاه دیاج و بی‌جال، لیلا و جان‌نثار، نوری و جام تاماجی، ساسویی و پونهان، دو دو و جان‌نثار، راج بالا، شاهزاده بازرگانِ رودخانه‌ی پوران، سونداری و بیرسنیگ، گاموساجار و دختر وزیر، ملک و حسان‌آرا، امانت مقدس و جاندو و جاکور.

در داستان «عمر و مارویی» حکایتی قدیمی، مردمی با ساختاری آشنا را می‌خوانیم؛ ساختاری که ما را به یاد حکایت‌های تاریخی خودمان می‌اندازد. در این قصه شروع، میانه و پایان مناسبی از نظر فن قصه‌گویی می‌بینیم؛ شروعی که در آن همه‌چیز در حالت معمولی قرار دارد، میانه‌ای که ماجراها رخ داده و هنوز تکلیف‌شان مشخص نشده است و درنهایت، پایانی که خواننده را غافلگیر می‌کند. نتیجه‌گیری و درون‌مایه داستان کاملا متناسب با فهم مخاطب است؛ البته درست است که به طور مستقیم نتیجه‌گیری‌ای وجود دارد اما بهتر است اگر نوجوانی کتاب را می‌خواند با والدین خود درباره آن صحبت کند تا برایش مفهوم‌تر شود؛ چرا که حکایتی تاریخی است و به احتمال زیاد با ساختار ذهنی نوجوان امروز فاصله زیادی دارد.

در این داستان با پادشاهی به نام عمر سوم رو مواجه‌ایم که بنا به دسیسه‌چینی یک فرد ناکام از رسیدن به عشق خود، می‌خواهد دختر زیباروی یک کشاورز به نام پالنی را به همسری خود درآورد. مارویی که از این دسیسه ناراحت است به تقاضا و ابراز علاقه پادشاه هیچ توجهی نشان نمی‌دهد و زندانی‌بودن را ترجیح می‌دهد. عمرشاه فکر می‌کرد بالاخره مارویی از خر شیطان پیاده می‌شود؛ اما کارهایش افاقه نمی‌کرد و مارویی دل به او نمی‌داد. گفتن انتهای این حکایت طعم این قصه قدیمی قومی-مردمی پاکستانی را از بین می‌برد. بهتر است خودتان این قصه را تا انتها بخوانید و با پایان جالب توجه‌اش روبه‌رو شوید.

دیگر داستان‌های این مجموعه نیز مانند داستان «عمر و مارویی» فضای بومی پاکستان را بهتر و بیشتر به ما نشان می‌دهند؛ از آداب و رسوم و کشورداری و برخورد با رعیت گرفته تا فضای خانوادگی و عقاید و باورهایی که بین مردم و حاکمان مرسوم بوده و تأثیر آنها بر زندگی یکدیگر. داستان‌های این مجموعه به خوبی حال‌وهوای افسانه‌گونه قصه‌های تاریخیِ مردم پاکستان را به مخاطبان معرفی می‌کند و به این دلیل پیشنهاد مطالعه ما به مخاطبان بویژه نوجوانانی است که دوست دارند با فرهنگ و تاریخ کشورهای دیگر مثل کشور پاکستان آشنا شوند.

کتاب «داستان‌ها و افسانه‌های مردم پاکستان» را کومال لاکسمن نوشته، مهرداد مهدویان ترجمه کرده و کار بازنویسی آن هم برعهده حسین فتاحی بوده است. این اثر را کتاب‌های قاصدک (کودک و نوجوان انتشارات ذکر) منتشر کرده است. این کتاب در کتابنامه رشد آموزش و پرورش نیز معرفی شده است.