سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): کتاب «آناتولی 878 قمری با اضافات و یادداشت‌ها» تألیف امیرفروزان میرفندرسکی منتشر شد.

آناتولی بر مبنای یک ساخت و ساز متعارف بنا نشد بلکه آناتولی بر مبنای مدنیت و عقلانیت با ساختار نظام مند شهرنشینی بنا شد. این کتاب سعی دارد به چرایی این عوامل تمدنی و تاریخ ساز در آناتولی بپردازد. این کتاب فاصله زمانی از شکوه و اوج قونیه در دوره سلاجقه روم تا سقوط قاهره ممالیکی در دوره عثمانیه را بررسی می‌کند.

در این کتاب، موضوعات در 18 فصل و پنج یادداشت گردآوری شده است. یادداشت دوم کتاب، روایت دیوارنگاره چالدران است. در این کتاب، وقایع روز چالدران به دقت در کنار هم قرار گرفت. این متن تاریخی با تصاویر دیوارنگاره چالدران در کاخ چهلستون  اصفهان مطابق دارد. یادداشت دوم، اولین خوانش دقیق دیوارنگاره چالدران است که هر تصویر به قید شخصیت‌های تاریخی روایت شده است.

در یادداشت سوم، تحت عنوان جدول زمانی رویدادها است. در این یادداشت شرح حدود 700 مورد رویدادهای تاریخی متن کتاب به قید تاریخ قمری و میلادی آمده است. در یادداشت چهارم تحت عنوان طرح واره هزارساله آناتولی است، طرحی خلاقانه از ترکیب تاریخ و جغرافیا در یک بازه هزارساله از تاریخ جهان به نمایش درآمده است. در این طرح همزمانی حکومت‌ها در ماورالنهر، ایران، بین النهرین و شام با حکومت‌های آناتولی با قید تاریخ و محل جغرافیایی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. در یادداشت پنجم کتاب، مجموعه نقشه‌های کتاب قرار دارد. در این یادداشت، نقشه‌ای به نام «تخت روان سفلی در روز چالدران» وجود دارد. در این نقشه برای اولین‌بار محل دقیق حوادث روز چالدران مشخص شده است. این نقشه در این خلاصه کتاب قرار دارد. 

در انتهای این کتاب، نمایه‌های الفبایی اشخاص و مکان‌ها و کتاب‌ها قرار گرفته است. در نمایه تحت نام، کتاب‌ها، منابع و ماخذی که مولف در این کتاب ارجاع داده است بر اساس الفبایی مرتب شده است. در نمایه کتاب‌ها، مشخص شده است که هر یک از این منابع و ماخذ ارجاعی در این کتاب در کدام صفحه یا صفحات مورد ارجاع واقع شده است. این کتاب به پیش از 350 کتاب و مقاله معتبر علمی و دانشگاهی می‌رسد.

در این کتاب این موضوعات کلی مورد بررسی قرار گرفته است.
1-بررسی مهاجرت دو گانه از خراسان به آناتولی
2- بررسی نقش شیوخ صفویه در آناتولی با محوریت شیخ زاهد
3-بررسی تحولات سیاسی پس از آزادسازی قسطنطنیه
4-آغاز یک انقلاب شیعی در آناتولی و روی کار آمدن شاه اسماعیل اول 
-مهاجرت دوگانه

اولین مهاجرت- سلاجقه روم
حکومت سلجوقیان ایران با حمایت ایلات ترکمان به قدرت رسید. پس از این ایلات ترکمان در اطراف نیشابور در خراسان مستقر شدند. به مرور زمان این ایلات ترکمان هم پیمان برای آینده حکومت سلجوقیان ایران یک تهدید ارزیابی شدند. از این رو این ایلات ترکمان با سازماندهی ایلی و پرچم سلجوقیان ایران به آناتولی گسیل شدند. سلیمان سلجوقی پسر قلتمش نماینده و سردار حکومت سلجوقیان ایران بود. او در کنار این مهاجرین خراسانی تبار به آناتولی رفت. سلیمان سلجوقی در آناتولی از حکومت سلجوقیان ایران اعلام استقلال کرد و سنگ بنای حکومت سلاجقه روم را گذاشت.

سلیمان سلجوقی در اندیشه بنای، یک حکومت مستقل بود. از این رو سلیمان سلجوقی برای مشروعیت حکومت نوپای سلاجقه روم به دنبال تاییدیه خلیفه عباسی در بغداد و خلیفه فاطمی در قاهره نرفت. سلیمان سلجوقی برای سامان بخشیدن به قوه مقننه و قضایی حکومت سلاجقه روم، فقیهان و قاضیان شیعه امامیه حکومت بنی عمار در طرابلس شام را به قونیه دعوت کرد. حکومت سلاجقه روم در آناتولی حکومتی تمدن ساز بود. استقلال حکومت سلاجقه روم بر پایه شیعه امامیه و با زبان فارسی جان گرفت.



مجلس روز جلوس سلطان سلیم و مراسم خواستگاری از دخترش
(برگرفته از کتاب آناتولی 878قمری با اضافات و یادداشت‌ها/ص325)

استیلای مغول
شاهزادگان سلجوقیان ایران با نزاع جانشینی مستمر زمینه اضمحلال حکومت سلجوقیان ایران را فراهم آوردند. اضمحلال سلجوقیان ایران یکی از عوامل استیلای مغول بر خراسان است. پس از آن یک رابطه پنهان مابین خلیفه عباسی در بغداد، رهبر نزاریه در قلعه گردکوه دامغان و ترکان خانم خوارزمی در گرگانج برقرار شد که به ظهور چنگیزخان انجامید. رویدادهای پس از واقعه اترار سبب شد که مردم بلخ در خراسان به رهبری علما و شیوخ به قونیه در آناتولی مهاجرت کنند. در قونیه کیقباد اول یازدهمین سلطان سلاجقه روم به استقبال این مردم آمد. در این کتاب به نقش نزاریه در رونق راه ابریشم و مکان موسسات مالی راه ابریشم و همین‌طور محل جزیره آبسکون که مدفن محمد خوارزمی در آن قرار دارد مشخص شده است.

شیخ زاهد
شیخ زاهد صوفی خراسانی تباری بود که در حوزه فرهنگی نمین در آذربایجان زندگی می کرد. شیخ زاهد یک صوفی نوگرا و خوش فکر بود. او تعریفی جدیدی از تصوف ارائه داد. شیخ زاهد بر این باور بود که تلاش های روزانه برای تامین معاش خود و خانواده در حد جهاد در راه خدا با ارزش است. شیخ زاهد اندیشه‌های دنیاگرانه خود را مانعه الجمع با فعالیت‌های زاهدانه مریدان خود نمی‌دانست. شیخ زاهد مخالف تکدی گری صوفیانه بود. شیخ زاهد، استقلال اقتصادی فرد به فرد مریدان را در کنار تقوا و عبادت توصیه می کرد. در این زمانه طریقت زاهدیه از اعتبار و مقبولیت لازم برای حکومت ها و عامه مردم برخوردار شد. شیخ زاهد در قفقاز مورد توجه شروانشاهان خاقانی قرار گرفت.

در این زمانه قوبیلای قآان، امپراتور حکومت مغولی یوان در چین مستقر است. حکومت غازان ایلخانی در ایران حکومتی وابسته به امپراتوری مغولی یوان بود. با مرگ قوبیلای قآان، غازان ایلخانی در مسیر استقلال ایران قرار می گیرد. غازان ایلخانی در دشتوند در نزدیکی آستارا با شیخ زاهد به گفتگو می‌نشیند. از این زمانه اصلاحات غازانی در ایران شروع می‌شود.

شیوخ صفویه
شیخ صفی‌الدین اردبیلی سر سلسله شیوخ صفویه است. او در حلقه مریدان و نزدیکان شیخ زاهد قرار گرفت. شیخ زاهد مدیریت تشکیلات طریقت زاهدیه در آناتولی را به شیخ صفی‌الدین تفویض کرد. از این رو شیخ صفی‌الدین در اردبیل مستقر شد. پس از مرگ شیخ زاهد، شیخ صفی‌الدین برای مسبوط الید شدن در امور تبلیغ و جلوگیری از برداشت‌های نادرست از اقدامات و سخنانش از شیخ زاهد و سایرطریقت‌های صوفی اعلام استقلال کرد.  در این زمانه، شیخ صفی‌الدین طریقت صفویه را بنیاد نهاد. پس از این رویداد، شیخ صفی‌الدین مسند ارشاد خانقاه اردبیل را موروثی کرد. این، اولین گام برای سلطنت اولین خاندان صوفی در ایران بود.

پس از آزادسازی قسطنطنیه
در دوره قبل از محمد دوم عثمانی، اولین اولویت حکومت عثمانی، اسلام و غازی گری بود. دومین الویت، بقای سلطنت حکومت عثمانی بود. محمد دوم عثمانی این روال و اصل حکومتی را تغییر داد. در دوره محمد دوم عثمانی، اولویت حکومت عثمانی فقط به فقط به اصل بقای سلطنت حکومت عثمانی محدود شد. در دوره‌های بعد از محمد دوم عثمانی، سایر سلاطین عثمانی از این اصل تبعیت کردند. قونیه مرکز ثقل و قدرت علمای شیعی بود. بورسا مرکز خانقاه های صوفیان بود. پس از اینکه محمد دوم عثمانی استانبول را فتح کرد، علما و شیوخی که با تحولات سیاسی جدید محمد دوم عثمانی سازگار بودند، به استانبول دعوت شدند. پس از این حکومت عثمانی از نظر سیاسی دو قطبی شد. این تحولات سیاسی جدید در حکومت عثمانی فرصتی را برای کنارگذاشتن برنامه‌ریزی‌شدة علما از قونیه و شیوخ ناراضی از بورسا به وجود آورد. پس از این شاهزادگان عثمانی وارد جناح بندی های جدید سیاسی شدند. در این زمانه در آناتولی یک جناح به رهبری محمد دوم عثمانی در استانبول بود و جناح دوم، خانقاه اردبیل که سجاده ارشاد آن در دست شیوخ صفوی بود.


سلطان سلیم در روز چالدران
(برگرفته از کتاب آناتولی 878قمری با اضافات و یادداشت‌ها/ص328)

آغاز انقلاب

اوزون حسن بایندر که در دیار بکر بود به جنید صفوی نزدیک شد. جنبد یکی از شیوخ صفوی طرد شده از خانقاه اردبیل بود. اوزون حسن بایندر توانست با محبوبیت جنید در آناتولی، تبریز را فتح کرد. او پایتخت بایندری را در تبریز قرار داد. اوزون حسن در یک ائتلاف ضدعثمانی با اروپائیان شرکت کرد. اروپائیان در ارسال واحد توپخانه به جبهه بایندر در آناتولی غربی قصور کردند. حاصل قصور اروپائیان، شکست اوزون حسن در آناتولی بود. پس این رویداد حکومت عثمانی بر آناتولی شرقی تسلط  یافت. 

مهاجرت سوم

مردم آناتولی شرقی که سختگیری‌های مالیاتی حکومت عثمانی را تاب نمی‌آوردند به اردبیل آمدند. در این زمانه در میان صدها خانقاه در سراسر قلمرو عثمانی، آناتولی و ایران، فقط و فقط خانقاه اردبیل بود که از نظر عقیدتی مورد تأیید حکومت عثمانی نبود؛ ازاین‌رو، خانقاه اردبیل به یک پایگاه انقلاب شیعی و مقاومت برای مردم آناتولی به‌منظور رهایی از ظلم و جور حکومت‌های عثمانی تبدیل شد. شاهزادگان ناراضی حکومت عثمانی.

در صف شیوخ صفوی قرار گرفتند. اسماعیل صفوی پسر حیدر در تبریز به قدرت رسید. قلمرو معنوی اسماعیل از اقیانوس هند تا دریای مدیترانه و اروپا گسترش داشت. شیعة امامیه ضرورتی تاریخی برای ایجاد یک قلمرو حکومتی در جغرافیای ایران بود. شاه اسماعیل اولین حکومت مرکزی را در فلات ایران بنیاد نهاد. شیعة امامیه عاملی وحدت‌بخش بود که ایران، ماوراءالنهر، هند، قفقاز، آناتولی، بین‌النهرین، شام، مصر، حوزۀ خلیج فارس و یمن را به هم پیوند می‌داد.  

در این زمانه فرهنگ و هویت ایرانی نیز فرصت بازسازی و بازشناسی یافت. شاه اسماعیل در مکاتبات سیاسی بین‌الدولی، قلمرو حاکمیتی صفویه را «ایران» و خود را «شاه ایران» معرفی می‌کرد. از این زمانه، کاربرد سیاسی واژه «ایران» توسط شاهان ایرانی معمول شد.

کتاب «آناتولی 878 قمری با اضافات و یادداشت‌ها» تالیف امیرفروزان میرفندرسکی در 478 صفحه و قیمت 340 هزار تومان از سوی انتشارات میرفندرسکی منتشر شد.