سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سهیلا صلاحی‌مقدم در گفت‌وگو با ایبنا از دعبل به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شاعران رضوی عربی‌سرا یاد کرد و توضیح داد: دعبل در قصیده‌ای مذمّت هارون‌الرشید و مأمون و امین، پسرانش و مدح امام (ع) را دارد«و سمّوا رشیداً لیس فیهم لرشده/ و ها ذاک مأمون و ذاک امین/ رشید هم غاو و طفلاه بعده/ لهذا رزایادون ذالک مجون» رشیدشان گمراه بود وپسرانش بعدا ز او(امین و مأمون) و در حکومت آنها مصیبت‌های سخت پیش آمد. سپس از غم و درد دوری از امام رضا (ع) می‌سراید «الا ایها القبر الغریب محلّه/ بطوس علیک السّاریات هتون/ شککت فما ادری أمسقی بشربةِ/فابکیک أم ریب الردی فیهون/ وایهما ما قلت ان فلت شربةِ/ وان قلت موت انّه لقمین/ أیا عجباًِ منهم یسمّونک الرضا/ ویلقاک منهم کلحةُ و غضون/ أتعجّب للاخلاف أن یتخیفّوا/ معالم دین الله و هو مبین» ای قبر غریبی که جایگاهش در طوس است اشک ها پیوسته ریزان است. من نمی دانم ، تو را مسموم کردند تا بر تو بگریم یا به مرگ طبیعی از دنیا رفته‌ای هر کدام را بگویی،چه زهر و چه مرگ طبیعی هر دو سزاوار گریستن است. شگفتا که تو را رضا می‌نامند و تو از ایشان رنج و تعب می‌بینی. آیا تعجب می‌کنی از اینان که نشانه‌های دین خدا را پنهان می‌کنند در حالی که کاملاً آشکار است.
این نویسنده با اشاره به اینکه اشجع بن عمرو سلمی نیز از شاعران رضوی عربی‌سرا بوده است، افزود: اشجع قصیده زیبا و محکمی به نام «عصما» دارد که در آن درباره شهادت امام رضا(ع) مرثیه‌سرایی کرده و در آن حزن عمیق خود را از مرگ امام مسلمین بیان کرده است. خطاب به ساربانی که برای شتران آواز می‌خواند می‌گوید که به نوای او نیز گوش دهد «اقرأ السلام علی قبر بطوس ولا/ ثقرء السلام ولا النعمی علی طوس» سلام مرا بر آن قبری که در طوس است بخوان (برسان) ولی به شهر طوس سلام و دعای خیر مباد. «فقط صاحب قلوب المسلمین بها/ روع و افرخ فیها روع ابلیس» چون نام طوس دل‌های مسلمانان را غمگین و بیتاب کرده ولی ابلیس را آسوده ساخته است. «مازال مقتباّ من نور والده/ الی النّبی ضیاءُ غیرّ مقبوس» امام رضا(ع) پیوسته از نور پدرانش تا برسد به پیغمبر پرتوی درخشان و بی خدشه کسب می‌کرد. «لا یوم اولی بتخریق الجیوب ولا/ لطم الخدود و لاجرع المغاطیس/ من یوم طوس الذی نادت بروعته/ لنا النّعاة و افواة القراطیس» برای گریبان چاک کردن و سیلی بر روی خود زدن و بینی کندن روزی سزاتراز روزی نیست که در طوس نامه ها و خبر دهندگان خبر اندوهبار مرگ و را دادند. «حقّا بأن الرضا(ع)أودی الزمان به/ مایطلب الموت الّا کلّ منفوسِ» حقّا که حضرت امام رضا(ع) را روزگار دور بود و مرگ به دنبال افراد ارزنده است. «احلّک الله داراً غیر زائلة/ فی منزل برسول الله (ص) مأنوس» خداوند در خانه خلد(بهشت) تو را جای داد، در جایی که با رسول خدا(ص) مأنوس هستی.
این پژوهشگر ادبیات عرفانی همچنین گفت: ابونواس نیز اشعاری در مدح امام رضا(ع) سروده است «قیل لی انت او حد الناس فی/ کلّ کلام من المقال بدیه» به من گفته شد که تو بی‌نظیرترین کسی هستی که در کلام نغزگویی وجود دارد، «لک فی جوهر الکلام فنون/ نیثر الدّر فی یدی مجتنیه» در جوهر کلام فنون هنری وجود دارد که همچون مروارید در دست جمع کننده ی آن خواهد بود «فعلی ما ترکت مدح ابن موسی/ والخصال التی تجمّعن فیه» می‌پرسند چرا مدح پسر امام موسی کاظم (ع) و توصیف خصلت‌هایی که در او جمع شده است را رها کردی؟ «قلت لا اهتدی لمدح امام/ کان جبرئیل خادماً لا بیه» گفتم قادر نیستم مدح امامی (ع) را کنم که جبرئیل (ع) خدمتگزار پدرش بوده است.
این استاد بازنشسته دانشگاه الزهرا (س) از عبدالله بن ایوب جزینی، ابن مشیّع مدنی، محمد بن الضبّی و شیخ بهاءالدین عاملی به عنوان نمونه‌هایی از شاعران رضوی عربی‌سرا نام برد.
سنایی اولین شاعر رضوی فارسی‌گوی بود
وی با بیان اینکه اولین شعر فارسی در مدح امام رضا (ع) را سنایی غزنوی، شاعر قرن ششم سروده است، توضیح داد: در ایران شاعران شیعی تا عصر تیموری در اقلیت بودند. از فاطمیان هم که در سده چهارم هجری قمری در شرق ایران نفوذی داشتند انتظار ستایش از امام هشتم (ع) را نمی‌توان داشت چنانکه در دیوان ناصرخسرو نامی از امام رضا(ع) نیست. در هرحال سنایی اگرچه معلوم نیست چه مذهبی داشته اما از دوستداران آل علی (ع)بوده است. در دیوان او در مدح امام رضا(ع) قصیده‌ای وجود دارد که با این ابیات آغاز می شود «این را حرمی است در خراسان/ دشوار تو را به محشر آسان/ از معجزه‌های شرع احمد (ص)/ از حجت‌های دین یزدان/ همواره رهش مسیر حاجت/ پیوسته درش مشیر غفران/ چون کعبه پر آدمی ز هر جای/ چون عرش پر از فرشته هزمان» ابن یمین فریومدی، از شاعران قرن هفتم هجری قمری شاعر شیعی مذهب بود که قصیده‌ای درباره امام رضا(ع) دارد «گوهرافشان کن ز جان ای دل که می‌دانی چه جاست/ مهبط نور الهی روضه پاک رضا(ع) ست/ دّر دریای فتوت گوهر کان کرم/ آنک شرح جود آباء کرامش هل أتی است»
صلاحی‌مقدم همچنین گفت: در دیوان جامی، شاعر قرن نهم، قصیده‌ای ملمّع در مدح امام رضا (ع) وجود دارد «سلام علی آل طاها و یاسین/ سلام علی آل خیرالنبیین/ سلام علی روضة حلّ فیها/ امام یباهی به الملک و الدین / امام به حق شاه مطلق که آمد/ حریم درش قبله گاه سلاطین/ شه کاخ عرفان، گل شاخ احسان/ در درج امکان مه برج تمکین/ علی بن موسی الرضا کز خدایش/ شد لقب چون رضا بود آیین/ ز فضل و شرف بینی او را جهانی/ اگر نبودت تیره چشم جهان‌بین/ پی عطر روبند حوران جنّت/ غبار دیارش به گیسوی مشکین/ اگر خواهی آری به کف دامن او/ برو دامن از هر چه جز اوست در چین/ چو جامی چشد لذّت تیغ مهرش/ چه غم گر مخالف کشد خنجر کین»
وی از بابا فغانی شیرازی، وحشی بافقی، محتشم کاشانی، حزین لاهیجی، فتحعلی خان صبا، وصال شیرازی، سروش اصفهانی و همای شیرازی به عنوان شاعران رضوی تا دوره قاجار نام برد و افزود: شعر رضوی در ادبیات فارسی و عربی قدمت طولانی دارد؛ البته شاعران فارسی‌سرا تا عصر حاضر گوی سبقت را از شاعران عرب ربوده‌اند، چون در دوران معاصر، شاعران ایرانی اشعار متین و ناب برای امام رضا (ع) سروده‌اند و آن را تقدیم بارگاه ملکوتی آن امام همام کرده‌اند، در حالیکه در شعر معاصر عربی چنین گستردگی دیده نمی‌شود.
شنبه ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ - ۰۸:۱۵
نظر شما