به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بیش از ۲۰۰ سال از ورود صنعت چاپ به کشور و دقیقا ۲۰ سال از تعیین ۱۱ شهریور‌ماه در تقویم سالیانه به نام روز ملی صنعت چاپ گذشته و جالب‌تر آنکه در سطح جهانی هم دومین چهارشنبه از ماه اکتبر به نام روز جهانی صنعت چاپ نامگذاری شده است.
 
این صنعت طی سال‌های اخیر با چالش‌های زیادی روبه‌رو بوده است، با ورود فناوری به چاپ و سرعت تغییر ماشین‌آلات، بخش زیادی از بدنه چاپخانه‌ها نیاز به نوسازی و بازسازی دارند، اما تفاوت نرخ ارز، مشکلات تحریم و جابه‌جایی پول، همچنین به‌روز نبودن دانش و اطلاعات در میان اپراتورهای چاپ، موانع بزرگی بر سر راه رشد این صنعت هستند.
 
اگرچه طی یک‌دهه اخیر چاپخانه‌های بزرگی در اطراف تهران با توان و ظرفیت تولید بسیار زیاد ایجاد شده‌اند اما بخش عمده فعالان این صنعت همچنان اندرخم یک کوچه مانده‌اند و دچار آفتی به نام کم‌کاری شده‌اند. حجم سفارش‌ها در سال‌های اخیر به‌خصوص در حوزه نشر و چاپ افست کاهش داشته است و بیشتر چاپخانه‌ها به سمت چاپ صنعتی یا بسته‌بندی حرکت کرده‌اند. در این بین چاپخانه‌های دیجیتال در کوچکترین مکان و دستگاه‌هایی نه‌چندان گران‌قیمت و حجیم، تیراژهای 50 تا 100 نسخه‌ای کتاب را چاپ می‌کنند.
 
در گزارش پیش رو به‌مناسبت 11 شهریور، طی گفت‌وگو با چهار تن از فعالان صنعت چاپ، به برخی از دغدغه‌های فعالان پرداخته‌ایم.
 
اطلاعات موجود قدیمی و پراکنده‌اند

سعید کلاری، فعال صنعت چاپ با بیان اینکه ۱۱ شهریورماه برای مدیران و فعالان صنعت چاپ بسیار با اهمیت است، گفت: هر‌ساله سعی می‌کنند به طُرُق مختلف ازجمله رسانه‌ها، برگزاری همایش، سمینار و در مجموع از فرصت‌های این رویداد استفاده و مسائل و خواسته‌های مرتبط با این صنعت را مطرح کنند. طرح مسائلی همچون دغدغه‌ها و مشکلات، نیازها، مباحث آموزشی و غیره.
 
وی افزود: از نکات مهمی که تقریبا در یک‌دهه اخیر و به‌واسطه تحولات جهانی و رشد در صنعت چاپ کشورمان ایجاد شده بحث پررنگ‌تر شدن وجه صنعتی چاپ است، تعریف و جایگاهی که صنعت چاپ در ایران دارد، بسیار متفاوت‌تر از جایگاه جهانی آن است.

کلاری با اشاره به جایگاه این صنعت در جهان و به‌خصوص کشورهای صنعتی و جهان اول، گفت: جایگان صنعت چاپ در این کشورها بسیار درخور توجه و همراه با ارزش‌افزوده‌ای ریاد است، صنعت چاپ در کشور آمریکا با ارزشی معادل 85.8 میلیارد دلار، چهاردهمین صنعت بزرگ تولیدی در آمریکا است.
 
کلاری با بیان اینکه صنعت چاپ در آلمان از میان 421 صنعت، صد و هشتاد و یکمین صنعت بزرگ آلمان در سال 2023 و ارزش آن نزدیک به ۱۰ میلیارد یورو است، ادامه داد: صنعت چاپ در فرانسه از میان 300 صنعت، صد و بیست و هفتمین صنعت بزرگ فرانسه در سال 2023 است که با ارزشی معادل 6/5 میلیارد یورو در رتبه سوم اروپا قرار دارد، این صنعت در بریتانیا نیز با ارزشی برابر با 9.9 میلیارد پوند، هفتمین صنعت تولیدی و صدمین صنعت بزرگ است، در ایتالیا نیز این صنعت چاپ 8 میلیارد یورو ارزش دارد و در اروپا در رتبه دوم قرار دارد.
 
وی درباره جایگاه صنعت چاپ در جامعه، اقتصاد، جهان و در نگاه و برنامه‌های مسئولان، توضیح داد: متأسفانه نبود اطلاعات جامع و کامل و به‌روز مانع آن می‌شود که بتوان مستدل همراه با جزئیات، اثرگذاری مهم صنعت چاپ را به‌خصوص از جنبه اقتصادی آن نزد مسئولان ارشد کشور شرح داد و مهمتر اینکه نبود همین اطلاعات ارزشمند مانع تدوین برنامه‌هایی برای رشد و توسعه متناسب با شرایط اقتصادی و تحولات جهانی می‌شود.
 
کلاری، اطلاعات موجود را قدیمی، پراکنده، غیرجامع و نادقیق دانست و عنوان کرد: بدون مختصات و ظرفیت‌های موجود و میزان سرمایه در گردش و سودآوری این صنعت در کشور، نمی‌توانیم انتظار صنعتی شدن سریع آن را داشته باشیم، همچنین نمی‌توان برنامه‌ریزی درستی انجام داد و سرمایه‌های موجود و حتی خارج از صنعت را به سمت قسمت‌های خالی آن هدایت کرد.

وی تأکید کرد: نمی‌توان داعیه صنعتی شدن و فاصله گرفتن از سنتی بودن داشت؛ درحالی که در آمار و ارقام، سنتی عمل می‌کنیم، نمی‌توان داعیه شناساندن این صنعت به مسئولان و جامعه را داشت درحالی که الزامات و ابزار لازم برای این کار را نداریم. باید دقت کرد ارتش‌ها در میدان نبرد قبل از هر حمله‌ای از داشته‌های خود و ظرفیت‌های حریف اطلاعات جمع‌آوری می‌کنند و براساس آن نقشه حمله را تنظیم می‌کنند.
 
کلاری، ایجاد بانک اطلاعاتی آنلاین و مشترک مبتنی بر وب را یک ضرورت و راهکار برای جمع‌آوری آمار و اطلاعات در این حوزه دانست و گفت: با وجود چنین منبعی، سرعت تحولات بسیار پرشتاب‌تر خواهد شد، این بانک باید بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت صمت، اداره گمرک و اتحادیه چاپخانه‌داران باشد و در آن تمام اطلاعات، آنلاین ثبت و ضبط شود، همچنین امکان دسترسی برای این چند ارگان به طور همزمان مهیا شود و با عنایت به داشتن توانایی‌های لازم برای پیگیری این امر مهم و ایجاد ساز و کاری مناسب، نسبت به آن اهتمام و توجه ویژه ای داشته باشند.
 
به آموزش عملی اهمیت بدهیم
امروزه آموزش در صنعت چاپ نکته‌ای کلیدی است که هر چاپخانه‌داری که به بقای خود در بازار می‌اندیشد باید برای آن برنامه‌ریزی کند، کمبود اپراتورهای ماهر و پیچیدگی دستگاه‌های چاپ جدید، اهمیت آموزش را پررنگ‌تر کرده است. یکی از دغدغه‌های جدی در صنعت چاپ بحث «آموزش» است، موضوعی حیاتی که با توجه به فناوری‌های به‌روز و سرعت پیشرفت فناوری از سوی بسیاری از فعالان این حوزه جدی گرفته نشد.
 
مرتضی میراسماعیلی، مدیر چاپ آفرینش با بیش از 45  سال تجربه در این صنعت، با اشاره به برخی از دغدغه‌های خود در چاپ گفت: امروزه صنعت چاپ کشور به نوسازی دستگاه و ماشین‌آلات نیاز دارد، اما مسئله اینجا است که چاپخانه‌داران ارتباطات بانکی ندارند؛ بنابراین نمی‌توان وام یا تسهیلاتی دریافت کرد تا خود را به‌روز‌ نگه دارند در نتیجه مجبور به استفاده از ماشین‌های قدیمی هستند.
 
وی در بخش دیگر صحبت‌های خود به «کارگرمحور» بودن صنعت چاپ اشاره کرد و افزود: چالش جدی در چاپخانه‌ها، نبود یا کمبود کارگر متخصص است؛ کسی که الفبای کار را بداند و با علم و آگاهی پای دستگاه بایستد. متأسفانه برخی کارگران تا کار یاد می‌گیرند و سرمایه‌ای جمع می‌کنند، به بهانه حقوق بالاتر از چاپخانه می‌روند، یک دستگاه دست دوم و گاهی دست سوم خریداری کرده، کار چاپ می‌کنند و با انجام کار با قیمت‌های پایین رقیب ما می‌شوند.
 
میراسماعیلی همچنین بر لزوم تعامل بین صنعت و آموزش تأکید کرد و ادامه داد: در کشورهای دیگر چاپخانه‌داران و اپراتورهایشان بعد از خرید هر دستگاه جدیدی به صورت عملی نحوه کار را آموزش می‌بینند، اما چنین امکانی در ایران وجود ندارد، از سوی دیگر دانش‌آموزان و دانشجویانی که رشته چاپ می‌خوانند همه مباحث را تئوری می‌آموزند و کار عملی نمی‌کنند.
 
وی معتقد است؛ آموزش تئوری مباحث هیچ فایده‌ای ندارد و هیچ شخصی را اپراتور چاپ نمی‌کند، روش‌های مختلف چاپی باید به صورت عملی و حین کار با دستگاه آموزش داده شود، در این زمینه ارتباط بین چاپخانه‌داران با مراکز علمی و آموزشی برای بهره‌مندی دانش‌آموزان و دانشجویان از دوره‌های عملی باید تقویت شود، زیرا نتایج این کار به خود صنعت چاپ بر می‌گردد.
 
مواد اولیه؛ دغدغه‌ای جدی

به‌دنبال افزایش نرخ ارز طی سال‌های اخیر تامین مواد اولیه برای بسیاری از تولیدکنندگان ازجمله فعالان صنعت چاپ و نشر به یک چالش جدی تبدیل شده است، اگرچه دولت در بازه‌های زمانی مختلف با اختصاص ارز دولتی و نیمایی و سایر حمایت‌ها تلاش کرده است که از تولیدات داخلی حمایت کند اما صنعت چاپ به دلیل وابستگی 80 درصدی مواد اولیه‌اش به اجناس خارجی ضربه‌‌های زیادی از این نوسانات دیده است.
 
حسین محمدی، مدیر چاپ تک که بیش از 6 دهه از عمر خود را در میان چاپخانه‌ها و بوی مرکب سپری کرده است، درباره این چالش چاپخانه‌داران گفت: تأمین مواد اولیه به‌خصوص کاغذ و مقوا شرایط کار را سخت کرده است، در بازار جنس به وفور دیده می‌شود اما با هر افزایش قیمت نرخ ارز، قیمت این کالاها هم افزایش پیدا می‌کند، اما وقتی قیمت‌ ارز کاهشی  می‌‌شود، بهای کالاها کاهش پیدا نمی‌کند.
 
وی ادامه داد: این در حالی است که باید همه اجناس را نقدی خریداری کنیم، درگذشته اینگونه نبود و می‌توانستیم به راحتی برای خرید کاغذ و مقوا و مرکب چک‌های چند‌ماهه بدهیم اما دیگر در بازار اینگونه خرید و فروش نمی‌شود چون همه قیمت‌ها روزانه و گاهی ساعتی است.
 
محمدی با اشاره به دیدار با وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی و معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، افزود: در این دیدار پیشنهاد کردم که همچون سال‌های قبل علاوه بر ناشران، کاغذ را به چاپخانه‌داران هم بدهند و ارشاد از چاپخانه‌داران سوال کند که کاغذ را چه کردند، اما نمی‌دانم که این پیشنهاد تا چه اندازه بررسی می‌شود هرچند معتتقدم سیاستی است که باید پیش گرفته شود.
 
پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم‌های چاپی

‌تجربه کشورهای مختلف از تجمیع واحد چاپ و انتشارات، عموما تجربیات موفقی است. بسیاری از کمپانی‌های بزرگ دنیا با تجمیع فعالیت‌ها و توانمندی‌های چند شرکت کوچک توانسته‌اند علاوه بر کنترل و کاهش هزینه‌های جاری خود، خیلی موفق عمل کنند. برخی از کارشناسان داخلی نیز معتقدند یکی از راهکارهایی که می‌تواند آسیب و خطرات تأسیس چاپخانه‌ها را به حداقل برساند، تشکیل کنسرسیوم‌ها و تأسیس مجتمع‌های چاپ است.
 
مصطفی تینای طهرانی، پیشکسوت صنعت چاپ ازجمله افرادی است که تشکیل این کنسرسیوم‌ها را مفید و به نفع صنعت چاپ می‌داند، او در این زمینه گفت: این‌روزها کمبود کار یک چالش جدی برای بسیاری از چاپخانه‌داران است، ظهور و بروز چاپخانه‌های دولتی و وجود صدها چاپخانه کوچک و بزرگ، بیکاری زیادی ایجاد کرده است که به‌نظرم تشریک مساعی و همراهی و همدلی در میان اهالی چاپ می‌تواند چاره کار باشد.
 
او در این زمینه توضیح داد: کنسرسیوم‌‌های صنعت چاپ تا حد زیادی می‌توانند این مشکل را حل کنند، جوانان و متفکران صنف می‌توانند با در کنار هم قرار گرفتن موضوع، کم‌کاری را حل کنند، برای بازاریابی باید در قالب کنسرسیومی عمل کرد و مشارکت جمعی داشت، در کارها برای رسیدن به منافع و سود بیشتر مشارکت جمعی را وجهه همت قرار دهند.
 
تینای طهرانی با بیان اینکه نتیجه این هم‌افزایی می‌تواند بازار بزرگ و بهتری را در اختیار فعالان این صنعت قرار دهد، افزود: این کار مزایایی دارد؛ به‌عنوان مثال سرمایه‌گذاری میان تعداد زیادی از چاپخانه‌داران توزیع می‌شود و این مجتمع در بازار کار، می‌تواند سفارش‌های بهتر و مطمئن‌تری داشته باشد.
 
وی در ادامه از فعال نبودن بخش پژوهش در صنعت چاپ انتقاد کرد و گفت: این پژوهش باید ازسوی اتحادیه چاپخانه‌داران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شود تا به تدریج از وابستگی در حوزه مواد اولیه و حتی ماشین‌آلات کاسته شود، اگر هم‌افزایی داشته باشیم می‌توانیم بازار بهتری داشته باشیم.
 
به گفته تینای طهرانی، در بخش پژوهش می‌توان ملزومات مورد نیاز را بومی‌سازی کرد تا نیاز از واردات برطرف شود و کمتر نیاز به مواد خارجی داشته باشیم، طی سال‌های اخیر با وجود محصولات پلیمری و پتروشیمی خوبی که در کشور داریم اما درصد نیاز کشور به مواد وارداتی کم و تمهیدی نیز برای آن اندیشیده نشده است، اما فکر می‌کنم دیگر ضروری است که به آن بپردازیم.
 
به نظر می‌رسد با توجه به رشد چشمگیر صنعت چاپ در کشورهای ترکیه و امارات و پیشی گرفتن آن‌ها در حوزه تأمین ماشین‌آلات و دستگاه‌های چاپ و علم روز این صنعت، همچنین کُند شدن حرکت قطار صنعت چاپ به دلیل موانع حرکتی، مثل تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، بی‌توجهی به حوزه آموزش، فرسودگی ناوگان صنعت چاپ، اختصاص پیدا نکردن تسهیلات نوسازی، نبود آمار و اطلاعات و بی‌توجهی به حوزه پژوهش و دانش‌بنیان‌ها، این صنعت نیازمند یک موتور محرکه قوی است.

صنعت چاپ با بهره‌مندی از کارشناسان و مدیران حرفه‌ای و تحصیل‌کرده همچنین پیشکسوتان کارآزموده نیازمند یک حرکت و اقدام موثر برای برون‌رفت از وضعیت موجود است.