سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سومار شهر کوچکی از توابع قصر شیرین استان کرمانشاه، واقع در مرز غربی کشور ماست. یکی از نخستین مناطقی بود که در آغاز جنگ تحمیلی مورد تجاوز عراق قرار گرفت و اشغال شد. حتی پیش از اشغال، قبل از شروع رسمی جنگ بارها زیر آتش توپخانه‌های بعثی‌ها رفت و به مناطق مسکونی و جاده‌های اطراف آن خسارت‌های فراوانی وارد شد. کوشش ما برای آزادسازی سومار، از همان روزهای نخست اشغال شروع شد و درگیری با قوای متجاوز تا اوایل سال ۱۳۶۱ ادامه داشت. دشمن در این شهر توپخانه و سرباز بسیاری مستقر کرده و خط دفاعی‌اش را به ضدهوایی نیز مجهز کرده بود. از این‌رو تلاش‌های اولیه ما برای بازپس‌گیری سومار به نتیجه مطلوب نمی‌انجامید و تا مدتی چنین به نظر می‌رسید که آزادسازی این شهر اشغالی، کاری – اگر نه ناممکن که – بسیار دشوار است.
 
اما سرانجام، فشار رزمندگان ما در جبهه‌های مختلف و ناکامی‌های پیاپی بعثی‌ها در خوزستان، اشغال‌گران را مجبور به تغییر آرایش نیروهای‌شان کرد. دشمن دیگر توان بستن راه پیشروی ما را نداشت و خط دفاعی‌اش در سومار سست و شکننده شده بود. پس به ارتفاعات مشرف به شهر عقب نشستند و منطقه شهری را به ما پس دادند. البته از آن پس، از روی بلندی‌های اطراف، مدام روی شهر آتش می‌ریختند و سنگرهای تازه‌ای در آن نواحی برای خودشان شکل داده بودند. این سنگرها را نیز در عملیات مسلم بن عقیل (نهم مهر 1361) گرفتیم و بخشی از ارتفاعات اطراف سومار را از دشمن پاکسازی و جای پای خودمان را تثبیت کردیم. اما درگیری در آن نواحی، با شدت و ضعف، تا آخرین روزهای جنگ تحمیلی ادامه داشت و سومار از تعرض مستمر دشمن، آسیب‌های بسیار دید.
 
برای مطالعه درباره سومار و آنچه در سال‌های جنگ بر این شهر مرزی گذشت، مطالعه سه کتاب «سومار در مسیر تاریخ» از مرتضی اکبری (نشر جوهر حیات)، «سومار در جنگ» از هاشم شهیدی و «سومار سخن می‌گوید» از عبدالله رفیعی پیشنهاد می‌شود. این دو کتاب، کاری از انتشارات امیرمحمد هستند. همچنین در سه کتاب «سایه تاک» از راحله صبوری (نشر سوره مهر)، «آتش سرد» از جعفر شیرعلی‌نیا (نشر فاتحان) و «کرمانشاه در جنگ» از پژمان پورجباری از تولیدات مرکز حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیز اطلاعات جالب و خواندنی درباره سومار ارائه می‌شود و پاسخ بسیاری از پرسش‌های مرتبط با این شهر مرزی در آن‌ها وجود دارد.
   
تسلیحات شیمیایی و میکروبی، جنایت‌های پرتکرار رژیم بعث
اما برسیم به پاییز ۱۳۶۶، به شانزدهمین روز از مهر ماه آن سال؛ روزی که هواپیماهای بعثی روی سومار بمب‌های شیمیایی ریختند. در کتاب «جنگ محدود ایران و آمریکا در خلیج فارس» نوشته مهدی انصاری و محمود یزدانفام، در مرور حوادث این روز می‌خوانیم: هواپیماهای ارتش عراق امروز منطقه عمومی سومار را بمباران شیمیایی کردند. در ساعت نه و سی دقیقه بیش از شش فروند هواپیمای دشمن مراکز تجمع نیروها و انبارهای مهمات خودی را هدف قرار دادند. هواپیماهای عراقی ابتدا قرارگاه لشکر ۸۸ زرهی ارتش جمهوری اسلامی را بمباران کردند و سپس در سطحی گسترده از عوامل شیمیایی اعصاب استفاده کردند. بر اثر این حملات یک‌صد تن شهید و ۱۳۵۰تن مجروح شدند. همچنین یک زاغه مهمات منهدم شد و تعدادی خودرو خسارت دید.
 
دولت ایران، در واکنش به این جنایت جنگی، نامه‌ای به قلم وزیر خارجه به دبیر کل سازمان ملل نوشت. «مایلم توجه جنابعالی را به این واقعیت جلب کنم که رژیم جنایتکار عراق یک بار دیگر به استفاده از تسلیحات شیمیایی به مقیاس وسیع علیه جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. این اقدام شنیع و ضد انسانی را – که برخلاف کلیه مقررات و کنوانسیون‌های بین‌المللی است – تنها رژیم‌های فاشیست با ماهیت توسعه‌طلبانه مرتکب می‌شوند. حکام چنین رژیم‌هایی به انسان، مردم و حتی شأن ملی خودشان توجه ندارند.» دکتر ولایتی، فقط از آنچه بعثی‌ها مرتکب شده بودند صحبت نمی‌کرد و در ادامه نامه، سازمان‌های منفعل بین‌المللی را نکوهش می‌کرد.
 
نوشته بود: «جای تأسف است که گفته شود سازمان‌های بین‌المللی و حتی دولت‌های امضاکننده کنوانسیون‌های ممنوعیت استفاده از این قبیل تسلیحات مرگبار، به‌کارگیری این قبیل سلاح‌ها را قویاً محکوم نکرده‌اند و به حکام عراق جهت نقض پروتکل ۱۹۲۵ژنو، چراغ سبز نشان داده و وجدان جهانیان را به تمسخر گرفته‌اند... مایلم به جنابعالی اطمینان دهم که جمهوری اسلامی ایران قدرت آن را دارد که هر وقت اراده کند از تسلیحات مشابه استفاده کند و حتی تجهیزات پیشرفته‌تری را جهت مقابله به مثل دارد که حکام عراق را در وضعیت اسف‌باری قرار دهد، لیکن با احترام به حقوق انسانی، اصول اسلامی و حقوق بین‌المللی تاکنون از مقابله به مثل اجتناب کرده‌ایم.»
 
او در بخش دیگری از نامه، از لزوم تحقیق درباره جنایت‌های رژیم بعث می‌گفت: «بر شورای امنیت فرض است که برای توقف چنین حملاتی بدون درنگ اقدام نموده و قاطعانه با این مسأله برخورد نماید و جنایتکاران جنگی را که مسئول این اقدامات وحشیانه هستند به سزای اعمال خویش برساند. همچنین انتظار داریم که تیم کارشناسان قبل از اینکه مدارک این جنایت محو شود، هرچه سریع‌تر به منطقه اعزام شوند.» ولایتی تأکید می‌کرد که سازمان ملل باید مسئولیت‌پذیرتر عمل کند، زیرا تعلل در بررسی این موضوع، حکومت عراق را ارتکاب مجدد چنین جنایت‌هایی ترغیب می‌کند و بار دیگر مناطق مسکونی ایران، هدف حملات شیمیایی قرار می‌گیرد.
 
البته عراقی‌ها برای فرار از توبیخ احتمالی، استفاده از تسلیحات شیمیایی را انکار می‌کردند. حتی یکی از فرماندهان ارتش بعث عراق گفت: «ادعاهای دروغین مسئولان ایرانی بهانه‌ای برای سرپوش گذاشتن بر روی شکست‌های نظامی خود در جبهه‌ها است و می‌خواهند از این راه، افکار عمومی جهان را فریب دهند.» اما حقیقت، برای کسانی که می‌خواستند آن را ببینند کاملاً آشکار بود و کتمان بعثی‌ها، چیزی را تغییر نمی‌داد. چنان‌که مجله جینز دیفنس در مقاله‌ای با عنوان «خاورمیانه صحنه جنگ‌های شیمیایی»، موضوع به‌کارگیری سلاح شیمیایی از سوی عراق را به بحث گذاشت و آن را بخشی از سیاست جنگی صدام توصیف کرد. نوشت که عراقی‌ها تاکنون بیشتر از سی بار از بمب‌های شیمیایی و میکروبی استفاده کرده‌اند و «گروه‌های بازرسی سازمان ملل، گازهای به کار رفته را از نوع گاز خردل و گاز اعصاب تشخیص داده و عراقی‌ها پس از آن از گازهای دیگری مثل سیانید و لویزیت نیز استفاده کرده‌اند» و برنامه‌هایی برای تولید و استفاده از بمب‌های طاعون‌زا دارند.