به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست علمی «عرفان در ادعیه» با حضور حجت‌الاسلام محمدجواد رودگر و حجت‌الاسلام علی فضلی و جمعی از اندیشمندان کشور عراق، سه‌شنبه ۲۵ مهر ۱۴۰۲ در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
فضلی در ابتدای نشست بیان کرد: برخی از مسلک‌های سلوکی سنت دعا را به عنوان متن سلوک خود انتخاب کردند. مثل سیدابن طاووس در اقبال‌الاعمال و احمد بن محمد بن فهد حلی در کتاب عُدّةُ الدّاعی؛ و علامه حسن‌زاده آملی در نور علی نور.
وی ادامه داد: مسلک دعا بر دو اصل توحیدی و سه اصل سلوکی تکیه دارد. در اصول توحیدی به قرب وجودی حق‌تعالی و مالکیت مطلقه حق‌تعالی تکیه شده است و در اصول سلوکی به سه اصل تکیه شده است. محاسبه‌النفس، الحشر مع‌الدعا و تکلیف.
رودگر به عنوان دیگر سخنران درباب کلیت دعا و نیایش‌ها و ارتباط آن با عرفان بیان کرد: یکی از عالمان اسلامی که اتفاقاً از عارفان اجتماعی و استاد عرفان بود، حضرت امام خمینی (ره) در باب ادعیه تعبیر بسیار عمیق و دقیقی فرمودند و آن هم این بود که ادعیه، قرآن ساعد است. برای اینکه ما یک قرآن صامت و وحی منزل داریم و یک قرآن ناطق که ترجمان قرآن صامت است که همان ائمه هستند.
وی ادامه داد: و یک قرآن ساعد داریم که مراد از آن، ادعیه و نیایش‌های اهل بیت با خدا و معبود و محبوب خودشان است. در این ادعیه آنها تنها با خدایشان صحبت کرده‌اند نه با مردم؛ لذا زبان و عمق دعا در این عرصه متفاوت است.
رودگر گفت: ما به دعا می‌توانیم با چند روش و رویکرد نگاه کنیم. رویکرد اول اینکه ادعیه در تقرب وجودی و سیر معنوی ما نقش اساسی و کلیدی دارد و ما، هم با نگاه معناگرایانه و هم معنایابانه با دعا مواجهه پیدا می‌کنیم. رویکرد دوم بر اساس تفسیر انفسی و نه آفاقی به دعاست. زیرا ادعیه و نیایش‌ها در حقیقت تفسیر باطنی و تاویل آیات و بینات قرآن و آَشکارسازی لایه‌ها و ساعات و سطوح مختلف قرآن کریم است.
استاد گروه عرفان پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی بیان کرد: با روش تفسیر انفسی ما در حقیقت در حال تجربه معارف قرآن هستیم و نه فقط ترجمه آن. نکته سوم زبان ادعیه و نیایش‌ها، زبان اشارت و تاویل است و کمتر زبان عبارت و تنزیل است. و گاهی در نیایش‌ها و مناجات آنچنان مناجی با پروردگار ارتباط وجودی برقرار می‌کند که با زبان دلال سخن می‌گوید.
رودگر اضافه کرد: نکته چهارم، ادعیه و نیایش‌ها نه تنها تاویل‌کننده و تغذیه‌کننده معارف عمیق عرفانی هستند بلکه منبع و منشاء تولید ادبیات و زبان ابطال نیز هستند. در واقع عرفان اسلامی در همه اقسام نظری و عملی و حتی در تصوف و فرق و جریان‌های صوفیانه مدیون و مرهون ادبیاتی است که در ادعیه و نیایش‌ها به کار رفته است.
وی پس از بیان نکات کلی و کلان به چند مسئله از مسائل عرفان نظری و عملی در ادعیه و نیایش‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از مسائل بنیادین عرفان نظری توحید و تفسیر هستی بر اساس تجلی یا به بیانی دیگر وجود ذات مظاهر خواهد بود که در فقرات اول دعای کمیل به این مسئله یعنی تجلی و تشکیک مظاهری و نوعی هستی‌شناسی عرفانی اشاره شده است.
رودگر گفت: و در یکی از فقرات دعای سحر سیدالساجدین امام زین‌العابدین نیز به چند نکته کلیدی اشاره شده است که قابل تعقل هستند. به تعبیر یکی از ادبای عارف اسلامی مولانا، آفتاب آمد دلیل آفتاب. امام علی (ع) نیز در دعای سباح به این موضوع اشاره کرده‌اند؛ رسول اکرم (ص) نیز به همین شکل. این همان حقیقتی است که در حاق عرفان اصیل، تحت عنوان وحدت شخصیه وجود به آن اشاره شده است.
وی ادامه داد: در بخش عرفان عملی و سلوکی نیز در فرازی از دعای سحر امام زین‌العابدین وارد شده است که «و دعوتنی الیک»؛ یعنی انسان این ظرفیت و استعداد وجودی را دارد که به سوی خود خدا البته به تعبیر عالمان و عارفان نه ذات لایتنهای الهی که آن محال است، بلکه به سوی اسماء حسنی و وجه رب حرکت کنند.
رودگر افزود: در تعابیر قرآنی بدان تحت عنوان خلیفه‌الله یا سبقه‌الله اشاره شده است. در یکی از فقرات دعای عرفه به همین حقیقت سلوک الی‌الله بر اساس اشراقات و انوار الهی اشاره شده است. که بیانگر این نکته لطیف است که بنده و سالک به هر مرتبه‌ای از مراتب شهودی دست پیدا کند در سایه اشراقات و افاضات و عنایات الهی است.
استاد گروه عرفان پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی اشاره کرد: یکی از معارف جامع و کاملی که در مجموعه ادعیه ما در خصوص عرفان اسلامی وجود دارد روابط چهارگانه انسان است؛ رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خود، رابطه انسان با خلق و رابطه انسان با خلقت. این موارد در مجموعه ادعیه و مناجات‌های معصومین مثل دعای کمیل، عرفه و مناجات شعبانیه و ۵۴ دعای صحیفه سجادیه تبیین شده است.
وی ادامه داد: این در عرفان اسلامی جزو حیاتی‌ترین مسائل معرفتی و سلوکی است. تا سالک‌الی‌الله و عارف بالله تربیت جامع پیدا کند نه تربیت یکجانبه‌گرایی و درونگرایانه. تربیتی که بعد از ارتباط با خدا او را به ارتباط با خلق و همنوعان و حتی جهان و محیط زیست هدایتگر باشد. عرفان اجتماعی دیگر مسئله مهمی است که در ادعیه وجود دارد و ما را به سمت عقلانیت اجتماعی، معنویت اجتماعی، عدالت اجتماعی و جهاد و مبارزه با ظلم و فساد و تبعیض فرا می‌خواند.
نظر شما