سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): طاهره مهری- بنیاد ایران‌شناسی، موسسه‌ای علمی، پژوهشی، فرهنگی و آموزشی تعریف شده و دارای سه معاونت: «پژوهشی»، «اطلاع‌رسانی و همکاری‌های علمی و بین‌المللی» و «اداری مالی» است. ایجاد محیط مناسب برای مطالعه و بهره‌گیری فرهیختگان، دانش‌پژوهان و دانشجویان علاقه‌مند به مباحث ایران‌شناسی، سازمان‌دهی و هماهنگ کردن پژوهش‌های علمی در زمینه ایران‌شناسی به منظور بهره‌گیری از آنها در بنیاد و بالا بردن سطح آگاهی گروه‌های اجتماعی و فرهنگی مردم ایران از پیشینه تاریخی، تمدن و فرهنگ ایران، تقویت حس میهن‌دوستی و آرمان‌خواهی آنان، تحکیم ارکان هویت ملی و مقاومت در برابر جلوه‌های گوناگون پنهان و آشکار هجوم فرهنگی بیگانه و بررسی دقیق شرح حال و آثار دانشمندان، هنرمندان و فرهیختگان ایران از اصلی‌ترین اهداف بنیاد ایران‌شناسی است. دکتر محمدحسین رجبی‌دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام که کتاب‌های زیادی در این حوزه به رشته تحریر درآورده است، در کسوت رئیس بنیاد ایران‌شناسی به منظور تشریح دستاوردهای بنیاد ایران‌شناسی با ایبنا به گفت‌وگو نشست که در ادامه می‌خوانیم:
برای پرسش نخست دستاوردهای بنیاد ایران‌شناسی را در مدت زمان ریاست خودتان بیان کنید.
تاسیس بنیاد ایران‌شناسی به اهتمام مرحوم دکتر حسن حبیبی معاون اول وقت ریاست جمهوری در اواخر دهه ۱۳۷۰ انجام شد. اهداف فرهنگی ارزنده وی در تاسیس این بنیاد نیز در اساسنامه وزین آن قابل مشاهده است. تا زمان حیات مرحوم حبیبی ریاست بنیاد هم برعهده وی بود و اقدامات ارزنده‌ای هم انجام شد. در اواخر دولت دهم و پس از مرحوم حبیبی آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای به ریاست بنیاد ایران‌شناسی رسید. مدیریت وی نیز همزمان با دولت یازدهم و دوازدهم بود. در این دو دوره متاسفانه، از میزان بودجه پیشین بنیاد در زمان دکتر حبیبی کاسته شد و بودجه کافی به آن اختصاص نیافت. در شرایط کسر بودجه، طبیعتاً امور هم به درستی پیش نمی‌رود؛ با این حال اقدامات خوبی نیز در دوره ریاست آیت‌الله خامنه‌ای بر بنیاد انجام شد. در دوره سوم فعالیت بنیاد نیز مقارن خرداد سال ۱۴۰۱، این مسئولیت به اینجانب واگذار شد و با مشکلات متعدد بر جای مانده از یک دهه پیش همراه بود. در آغاز، برنامه جدیدی برای فعالیت بنیاد توسط دفتر طرح و برنامه ارائه شد و بر همان اساس، برخی از رویه‌ها تغییر یافتند و نیز برون‌دادهای پژوهشی پیشین هم بازبینی و غالباً در انتشار آنها تجدیدنظر شد.
در اساسنامه بنیاد ایران‌شناسی، این مرکز موسسه‌ای علمی، پژوهشی، فرهنگی و آموزشی تعریف شده و دارای سه معاونت: «پژوهشی»، «اطلاع‌رسانی و همکاری‌های علمی و بین‌المللی» و «اداری مالی» است. اما به طور کلی، فعالیت بنیاد پژوهش‌محور است. در این دوره و برای پرهیز از پراکنده‌کاری در فعالیت‌های پژوهشی، بر اساس مصوبات جلسه سال گذشته هیئت امنا که با حضور ریاست جمهور، به عنوان ریاست عالیه آن برگزار شد، برنامه میان‌مدت سه‌ساله‌ای را در معاونت پژوهشی بنیاد مدون کرده و به تصویب شورای پژوهشی و فرهنگی بنیاد رسانده‌ایم. در این برنامه «شناختن و شناساندن فرهنگ و تمدن ایران زمین از آغاز تاکنون با تاکید بر ایجاد تمدن نوین ایران اسلامی» هدف‌گذاری شده و دو ماموریت اصلی برای آن لحاظ شده است. یکی از این ماموریت‌ها «تعمیق شناخت از هویت ملی و دینی ایرانیان» است و ماموریت دیگر «مستندنگاری تاریخی ادوار شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران» پیش‌بینی و تعیین شده است. این برنامه که به زودی از آن رونمایی شده و اطلاعات آن به جامعه پژوهشی کشور عرضه خواهد شد، بر اساس دو وظیفه اصلی بنیاد که «شناختن» و «شناساندن» ایران به مخاطبان داخلی و خارجی است، طراحی و تدوین شده است.
همکاری پژوهشگران و اعضای هیئت علمی این بنیاد و همچنین اجرای پژوهش‌های خرد و کلان در قالب‌های گوناگون پژوهشی چگونه انجام می‌شود؟
درصدد هستیم تا ضمن همکاری معدود پژوهشگران مقیم و اعضای هیئت علمی این بنیاد، با چشم‌انداز برون‌سپاری بخش عمده برنامه به متخصصان اهل تحقیق و پژوهش در خارج از بنیاد، این برنامه را عملیاتی کنیم. اجرای پژوهش‌های خرد و کلان در قالب‌های گوناگون پژوهشی و نیز با هدف برون‌دادهای مختلف از جمله تاسیس «مدارس ایران‌شناسی» تاسیس «مرکز هویت ایرانی-اسلامی»، ایجاد «نمایشگاه و گنجینه ادوار تمدن ایرانی در سه دوره تاریخی ایران باستان، ایران اسلامی و ایران انقلاب اسلامی»، ایجاد «بانک اطلاعاتی پیشرفت ایرانیان پس از انقلاب اسلامی» و نیز برگزاری «جشنواره فرهنگی ایران‌شناسی» از چشم‌اندازهای این برنامه است. البته اجرای این برنامه، نیازمند ترمیم جدی بنیاد است. با وضعیت فعلی تاکنون پژوهش‌های تعریف‌شده برون‌سپاری نشده‌اند و بنیاد عملاً در اجرای برنامه پژوهشی خود با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است.
به موازات فعالیت پژوهشی، بخش آموزش بنیاد هم در ذیل معاونت پژوهشی، از گذشته تا به حال فعال است. واحد تحصیلات تکمیلی بنیاد که با همراهی دانشگاه شهید بهشتی فعالیت می‌کند، دارای رشته ایران‌شناسی در مقطع دکتری و چهار گرایش ایران‌شناسی در مقطع کارشناسی ارشد است. تاکنون چهارصد و پنجاه دانشجو از این بنیاد فارغ‌التحصیل شده‌اند. بنای ما بر این است که رشته‌های ایران‌شناسی را گسترش بدهیم و حتی با توجه به اینکه گستره فرهنگی و تمدنی ایران، چند برابر ایران سیاسی فعلی است، رشته‌هایی جدید را بر مبنای ایران فرهنگی تعریف کنیم. برای نمونه گرایش‌هایی برای مطالعه در قفقاز، تاجیکستان، افغانستان، شبه‌قاره، عراق و ترکمنستان ایجاد کنیم. کارگاه مرمت نسخه‌های خطی بنیاد هم یکی از ظرفیت‌های آن، در بخش معاونت پژوهشی است که مکمل فعالیت رشته نسخه‌شناسی در واحد تحصیلات تکمیلی است. گزارش اخیر مدیر گروه نسخه‌شناسی بنیاد از سفر به ترکیه نشانگر آن بود که دانشگاه‌های این کشور به شدت نیازمند رشته نسخه‌شناسی هستند. البته این نیاز فقط به ترکیه محدود نمی‌شود و بر اساس بررسی، متوجه شدیم بسیاری از دیگر کشورهای اطراف نیز نیازمند این رشته‌اند. به همین دلیل بنا داریم در صورت فراهم شدن زمینه‌های لازم، رشته دکتری نسخه‌شناسی و مرمت نسخه‌های خطی را با هدف عمده جذب دانشجویان خارجی راه‌اندازی کنیم.
نشریات علمی بنیاد از اطلاعات خوبی برخوردارند، وضعیت انتشار آنها در این دوره چگونه است؟
دو نشریه هم در بنیاد وجود داشته و با افت‌وخیزهایی منتشر می‌شده که «مطالعات ایران‌شناسی» و «مطالعات خلیج‌فارس» هستند. اکنون انتشار این مجلات با رویکرد اخذ درجه علمی برای آنها در دستور کار این دوره از فعالیت بنیاد قرار گرفته که امیدواریم با همکاری نویسندگان علاقه‌مند به ایران و ایران‌شناسی در قالبی وزین به انتشار برسند. در این دوره، رویدادهایی فرهنگی به مناسبت‌های گوناگون در بنیاد برگزار شده است. از جمله بزرگداشت شخصیت‌هایی از مفاخر قدیم ایران مانند ابوریحان بیرونی و فردوسی و نیز گرامیداشت شخصیت‌های برجسته معاصر همچنین دیدارهایی نیز با بزرگان فرهنگ و ادب و هنر داشته‌ایم از جمله دیدار با دکتر مهدی محقق، مرحوم استاد عبدالله انوار و استاد کیخسرو خروش. بنیاد بنا دارد به فراخور امکاناتی که در اختیار دارد، برگزاری بزرگداشت از مفاخر ایران را در برنامه‌های خود لحاظ کند. در هفته پژوهش سال گذشته نیز بنیاد برنامه‌ای را برگزار کرد که یک روز از این برنامه پنج‌روزه‌ی به تکریم و بزرگداشت استادان بزرگی اختصاص یافت که از ابتدای تاسیس بنیاد ایران‌شناسی با آن همکاری داشتند.
افزون بر فعالیت‌ها، نمایشگاه‌هایی نیز برای معرفی بخشی از فرهنگ و هنر ایران که نما یا جلوه‌هایی از فرهنگ ایرانی-اسلامی بودند نیز در این یک سال برگزار کرده‌ایم. از جمله برگزاری نمایشگاه پوشاک ایرانی-اسلامی و نمایشگاه هنر تذهیب بود که به مدت چند هفته برگزار و با اقبال بسیار مخاطبان همراه شد و نظر مشتاقان را جلب کرد. در این دوره با استفاده از ظرفیت سالن‌های نمایشگاه‌هایی بنیاد، درصدد هستیم، نمایشگاه‌های دائمی که نمایا و معرف ارزش‌های فرهنگ و تاریخ و تمدن ایرانی-اسلامی باشند را ایجاد کنیم تا بازدیدکنندگان با یک دیدار بتوانند شمه‌ای از ارزش‌های تاریخی و تمدنی ایران‌زمین را مشاهده کنند.
با توجه به اینکه آثار ملموس و غیرملموس در شناساندن ایران تاثیر بسزایی دارند، برای در معرض دید قرار گرفتن این آثار چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
مرحوم دکتر حبیبی، گنجینه و نمایشگاه فاخری را در بنیاد از نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، یا به تعبیر صحیح‌تر آثار خیالی‌انگاری استادان برجسته ترتیب داده بودند که همچنان موجود است. برخی از این آثار اهدایی بوده و برخی نیز خریداری شده بود. در یک نمونه، دوازده بند شعر محتشم کاشانی که با مضمون قیام امام حسین (ع) و شهادت جانسوز آن حضرت سروده شده، در دوازده تابلوی بزرگ ترسیم شده است. درصدد هستیم آثار این نمایشگاه ثابت را غنی‌تر کنیم. برای نمونه یک پرده عظیم از نقاشی خیالی‌نگاری توسط یک استاد معاصر در حال نقاشی و رو به اتمام است که قصص قرآنی را در مقاطع مختلف تاریخی روایت می‌کند. همچنین با برخی از هنرمندان برجسته معاصر گفت‌وگو شده تا برخی از حماسه‌های تاریخی ایران را در قالب آثار نقاشی به تصویر بکشند. از جمله حماسه آریوبرزن در برابر تجاوز اسکندر مقدونی و یا حماسه‌ای که در برابر عثمانی‌ها در جنگ چالدران آفریده شد. حماسه نام‌آوران گوناگون ایرانی از جمله میرزاکوچک‌خان جنگلی، رئیسعلی دلواری و… تا این آثار به مثابه یک گنجینه مصور از ارزش‌ها و افتخارات و مفاخر ایرانی در یک نمایشگاه در برابر بازدیدکنندگان قرار داده شود. همچنین در نظر داریم نمایشگاهی رابه محل معرفی پوشاک و لباس‌های ۳۱ استان ایران زمین اختصاص بدهیم. در یک طرح دیگر نمایشگاه و یا حتی موزه‌ای کوچک ایجاد کنیم که معرف حرفه‌ها و صنایعی ایرانی باشد که در گذشته رواج داشته و اکنون از بین رفته است.
با توجه به آثاری از ایران باستان که خیرین و علاقه‌مندان به فرهنگ و تمدن به بنیاد ایران‌شناسی اهدا کرده‌اند، درصدد هستیم تا سالن نمایشگاهی را به این آثار اختصاص دهیم تا هم محل تحقیق دانشجویان برای شناسنامه‌دار کردن آنها باشد و هم برای بازدیدکنندگان قابل استفاده شود. اینها بخشی از فعالیت‌هایی است که امیدواریم در این دوره مدیریتی عملیاتی شوند. معاونت «اطلاع‌رسانی و همکاری‌های علمی و بین‌المللی» نیز در این دوره فعال است به نحوی که اکنون با مراکز و دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط وارد تعامل شده و قراردادهای همکاری امضا کرده‌ایم. از جمله در ماه گذشته، تفاهمنامه همکاری گسترده‌ای را با وزیر کشور به امضا رسانده‌ایم. همچنین زمینه همکاری با سازمان فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه جامع امام حسین (ع) و نیز با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز فراهم شده که برخی به انعقاد تفاهمنامه انجامیده و بعضی نیز در آستانه امضا است.
از جمله فعالیت‌های اخیر این معاونت آن بود که اقدامات مراکز ایران‌شناسی در سطح جهان، از جمله انجام تحقیقات، برگزاری همایش‌ها و نشست‌ها، در یک سال گذشته و همزمان با ایجاد اغتشاشات در ایران، رصد شد. نتیجه مطالعات نشان داد که چگونه برخی از این مراکز در اروپا و آمریکا و برخی با هدایت رژیم صهیونیستی، در قالب فعالیت‌های به ظاهر فرهنگی، هنری و یا علمی، مشغول اقدامات سیاسی و ضدایرانی بودند و طمع داشتند که در پوشش فعالیت‌های به ظاهر علمی و ایران‌شناسانه به کشور ایران و انقلاب اسلامی آسیب بزنند. اکنون تلاش عمده ما بر این است که بودجه بسیار ناچیز بنیاد ایران‌شناسی را از طریق جلب حمایت‌های دولتی و مجلس شورای اسلامی ترمیم کرده و به حد قابل قبولی برسانیم. در غیر این‌صورت دستیابی به اهداف بلند تعریف شده با بودجه فعلی ممکن نخواهد بود.
ارتباط بنیاد ایران‌شناسی با سایر استان‌ها در راستای ترویج فرهنگ چگونه است و چه همکاری‌هایی انجام شده است؟
بنیاد طبق اساسنامه می‌تواند در سایر استان‌ها نمایندگی و دفاتری داشته باشد. از زمان دکتر حبیبی و آیت‌الله خامنه‌ای هم چند دفتر و نمایندگی‌هایی ایجاد شد که به ۱۷ عدد رسید. در زمان ما هم دو نمایندگی ایجاد شد. اکنون نمایندگی‌های بنیاد در سراسر کشور به عدد ۱۹ رسیده است. در جمع استانداران کشور و در جلسه‌ای که حدود یک ماه پیش در وزارت کشور داشتیم، موضوعی را به خواست وزیر کشور ارائه کردیم. بر این مبنا قرار شد نمایندگی‌های استانی بنیاد در بقیه استان‌های کشور نیز ایجاد شوند. دلیل ایجاد این نمایندگی‌ها آن است که برای تحقیق به منظور شناخت و معرفی فرهنگ، آداب و رسوم، تاریخ، تمدن و ارزش‌هایی ملی و منطقه‌ای فعال شوند؛ به عبارتی مطالعات ایران‌شناسی منطقه‌ای در استان‌های گوناگون کشور انجام شود. نمایندگی بنیاد در کرمان تاکنون بیش از ۴۰۰ عنوان کتاب چاپ و منتشر کرده است. نمایندگی بوشهر بسیار فعال است و کتابخانه منظمی نیز دارند که به محققان خدمات ارائه می‌کند. در تبریز نیز نشست‌هایی برگزار می‌شود. از این حیث شعبه‌های ما فعالند ولی متاسفانه به دلیل فقر و فقد بودجه از این عزیزان حمایت نشده است. بنابراین عمده کارهایی که در نمایندگی‌ها صورت گرفته و می‌گیرد، حاصل زحمات و فعالیت خود مسئولان نمایندگی‌ها و یا حامیان فرهنگ و ادب و هنر در استان‌ها بوده است.
نحوه جذب دانشجو در بنیاد ایران‌شناسی برای علاقه‌مندان به تحصیل در حوزه ایران‌شناسی چگونه است؟
من معتقدم کسی که درس ایران‌شناسی را می‌خواند، باید با عشق بخواند. چون این رشته، کد استخدامی ندارد. البته وظیفه بنیاد می‌دانم و اقداماتی هم کرده‌ایم تا ایران‌شناسی در ردیف رشته‌های استخدامی قرار داده شود. اگر درس ایران‌شناسی ابلاغ شود، آن وقت فارغ‌التحصیل ایران‌شناسی است که باید این درس را تدریس کند. اما جذب دانشجو در بنیاد، از طریق آزمون سراسری صورت می‌گیرد. طبق تفاهمنامه‌ای که از زمان دکتر حبیبی وجود داشته است، بنیاد از وجه آموزشی، هویت مستقل ندارد. بنابراین داوطلبان از طریق کنکور و دانشگاه شهید بهشتی، این رشته را انتخاب می‌کنند. در بنیاد ایران‌شناسی درس را می‌خوانند ولی عملاً فارغ‌التحصیل دانشگاه شهید بهشتی محسوب می‌شوند.
نظر شما