به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، نشست تخصصی ادبیات کودک و نوجوان با موضوع «ماهیت تصویرگری در قصه‌های دینی» عصر پنجشنبه در نگارستان امام خمینی (ره) برگزار شد.
در ابتدای نشست مدیر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان بیان کرد: چند سالی است مخاطب کودک و نوجوان و نسل جدید را از دست داده‌ایم و یک شکاف نسلی ایجاد شده است. نسل جدید ما، نه‌تنها حضور حضرت امام را درک نکرده، بلکه زیر هجمه رسانه و شبکه‌های اجتماعی این شکاف بیشتر شده و این نسل با سیره حضرت امام (ره) ناآشنا هستند.
مهدی بنکدار در مورد رویکرد مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان گفت: مخاطب حضرت امام (ره) و یکی از عوامل شکل‌گیری انقلاب، فطرت‌های سالم مردم و جوانان بود اکنون هم بر این تأکید می‌کنیم که نسل جدید ما گرچه غرق در رسانه شده اما فطرتش سالم است. اگر مواجهه درستی میان اندیشه امام راحل با نسل جدید برقرار کنیم، در میان غوغاهای رسانه‌ای مخاطب کودک با این اندیشه آشنا می‌شود بنابراین اکنون بر ادبیات کودک و نوجوان و هنرهای مربوط به این قشر متمرکز شده‌ایم و کارگروه خاص این گروه را تشکیل داده‌ایم.
بنکدار گفت: در اصفهان ادبیات سنتی غلبه یافته و انجمن‌هایی با قدمت‌های چندده‌ساله مشغول فعالیت‌اند. به همین دلیل ادبیات کودک و نوجوان رشد خوبی نیافته است. ما به‌صورت ماهانه با همین نشست‌های تخصصی، ادبیات و هنرهای مربوط به این گروه سنی را پیش خواهیم برد.
افتتاح چهاردهمین دوره کتاب سلام
علی باباجانی که از اداره نشریات معاونت فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی استان قم در این نشست حاضر شده بود نیز اظهار داشت: ۳۴ سال است که در بخش اداره نشریات مشغول به فعالیت هستم که یکی از فعالیت‌هایش، انتشار سه مجله «سلام بچه‌ها»، «پوپک» و «سنجاقک» به ترتیب برای نوجوانان و کودکان و خردسالان است.
باباجانی ضمن تشکر از مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان برای برگزاری این نشست، ادامه داد: در کنار انتشار آن سه نشریه، جایزه کتاب سلام را داشتیم که ۱۳ سال پیش ۱۳ دوره‌اش برگزار و متوقف شد. در حال حاضر بعد از ۱۳ سال، دوره چهاردهم جشنواره بین‌المللی کتاب سلام را افتتاح کرده‌ایم و در کنار این جشنواره، نشست‌های تخصصی ادبیات کودک و نوجوان را تدارک دیده‌ایم.
طراحی تصاویر از نگاه مخاطب
علی باباجانی در ادامه با تأکید بر اینکه تصویرگری دینی کار پرچالشی است، گفت: در زمینه آثار دینی و مذهبی، یک بحث مستقیم داریم که شامل زندگی ائمه (ع) و بزرگان تاریخ اسلام می‌شود. بحث دیگر که غیرمستقیم است، مضامین دینی مثل گذشت و بخشش است و هرکدام اینها مخاطب خاص خودش را دارد.
علی باباجانی عنوان کرد: در دوره‌ای کتاب‌هایی در بازار مشهور به کتاب‌های قمی بود. من یک کتاب با موضوع غدیر نوشته بودم که نگاه متفاوتی داشت و از زبان برکه بود و آن را به یکی از تصویرگران مشهدی دادم. ولی بعد خود ناشر، تصویرگر را عوض کرد. تصویر روی جلد شد امام علی (ع) و پیامبر (ص) در حالی که دستانشان را بلند کرده بودند و پشت سرشان درخت نخل بود؛ در حالی که من یک سال تحقیق کرده بودم و می‌دانستم آن درخت نخل نبوده؛ سدر یا کُنار بوده. این بدسلیقگی ناشر است که مخاطب را دست‌کم می‌گیرد و کار ضعیف چاپ می‌کند. اکنون بعد از مدت‌ها ناشران قمی متوجه شده‌اند که کارهای مذهبی باید با تصاویر قوی‌تری تولید شود. اکنون ناشران به نتیجه رسیده اند که تصویر ائمه را کار نکنند و تصاویر را از نگاه مخاطب پیش ببرند.
تصویرگری‌های سابق ادبیات کودک و نوجوان کپی‌کاری بود
مجید ملامحمدی، نویسنده کودک و نوجوان، دیگر مهمان این نشست تخصصی بود. او در ابتدای سخنانش گفت: ۳۰ سال است که در تحریریه نشریه «سلام بچه‌ها» حضور دارم و ۱۱ سال است سردبیر نشریه «پوپک» برای کودکان هستم و در عرصه شعر و داستان برای بچه‌های ایران کار می‌کنم. در این سال‌ها شاهد پیشرفت‌های خوبی در نشریات و کتاب کودک و نوجوان بوده‌ام. ادبیات و تصویرگری دینی نیز بعد از انقلاب پیشرفت خود را آغاز کرده است.
مجید ملامحمدی نیز وضعیت تصویرگری کتاب‌های کودک و نوجوان گذشته را با کتب امروزی مقایسه و اظهار کرد: در گذشته، کارهای بازاری زیاد بود و از این دست آثار زیاد نوشته شد و تصویرگران نیز در همان مسیر طراحی می‌کردند. همه کارها کپی‌کاری و شامل ترکیب چهره معصوم با هاله نور بود؛ اما در چند سال اخیر بعضی از ناشران کارهای برجسته و خوبی تولید کرده‌اند؛ همچون به‌نشر و کتاب جمکران و مهرک. آنها داستان‌های حرفهای را به تصویرگران حرفهای سپردند. معتقدم هر تصویرگری نمی‌تواند آناتومی معصوم را کار کند و حتماً باید با معصوم ارتباط قلبی داشته باشد. تصویرگر حتماً باید از روی علاقه و ارتباط قلبی کار کند.
خاستگاه ادبیات دینی بعد از انقلاب است
مجید ملامحمدی درباره خاستگاه ادبیات دینی اظهار کرد: شروع و خاستگاه اولیه ادبیات دینی بعد از انقلاب است و آثار دینی ما بعد از انقلاب ساخته شده است. هم زندگی ۱۴ معصوم و تاریخ اسلام می‌تواند اثر دینی باشد و آثاری با محتوای اخلاقی و ارزش‌های دینی و معارف دینی اما دینی که ما به شکل ویژه به آن نگاه کرده و برایش مسیر جداگانه‌ای را مشخص می‌کنیم، زندگی ۱۴ معصوم و اصول اعتقادی و معارف قرآن است.
ملامحمدی ادامه داد: قبل از انقلاب در منزلمان یک کتابخانه کوچک داشتیم و پدرم یکی از نویسندگان حوزه علمیه بود. به دنبالش من خیلی به کتاب علاقه داشتم و کتاب‌های بسیاری را تورق می‌کردم؛ کتاب‌هایی که مناسب سن و سال من نبود اما کتاب خوب کودک و نوجوان در دسترس ما نبود. بعد از انقلاب، عضو کتابخانه کانون شدم و آثار بسیار خوبی داشت. من همیشه به کانون علاقه داشتم. کانون خیلی خوب شروع کرد و کارهای خوبی از لحاظ نوشتاری و تصویر داشت. ما می‌خواستیم آثار دینی هم در دسترسمان باشد.
حرف اول «سلام بچه‌ها» در زمینه ادبیات دینی
وی افزود: در دهه ۶۰ و در دهه ۷۰ آثار دینی رشد چشمگیری یافتند و به نقطه مطلوب رسیدند و این رشد ادامه‌دار است. این آثار در نشریات هم خیلی باید استفاده می‌شد. «سلام بچه‌ها» بدون اغراق در این زمینه حرف اول را زد. نشریات خوب دیگری هم مثل «سروش نوجوان» و «کیهان بچه‌ها» هم در دهه ۷۰ بودند و کارهای دینی هم داشتند. اما عمده کار ما متمرکز بر دین بود و خیلی کار پرزحمتی بود. انتخاب آثار و نویسنده و چگونگی متن خیلی انرژی می‌برد.
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان درباره جایگاه تصویرسازی ایران در جهان عنوان کرد: در گذشته در تصویرسازی دستمان بیشتر بسته بود؛ اما اکنون در «پوپک» تصویرسازان خیلی خوبی داریم. تصویرسازی کشور ما در دنیا جزو چهار، پنج کشور اول است. من به کشورهای دیگر رفته‌ام و آثارمان در آنجا می‌درخشد. کار تصویرگری دینی هم خوب انجام می‌شود؛ اما محدودیت‌هایی هم دارد.
دسته‌بندی ادبیات کودک و نوجوان به داستان‌های پیشاهبوطی، کارناوالی و پساهبوطی
بنفشه رسولیان، نویسنده و شاعر باتجربه اصفهانی در حوزه کودک و نوجوان نیز در این نشست گفت: بعد از جایزه پروین، دیگر شعر نسرودم و وارد کار داستان کودک شدم و داستان‌هایم تنه به تنه طنز می‌زند. خدا را شکر می‌کنم که جزو نویسندگان ایران هستم که رمان طنز کودک می‌نویسند و موفقیت این آثار را به نگین نقیه به خاطر تصویرگری‌های خلاقانه‌اش مدیون هستم.
بنفشه رسولیان ادبیات کودک و نوجوان را به سه دسته جهانی تقسیم کرد و این دسته‌بندی را اینگونه توضیح داد: دسته اول داستان‌های پیشاهبوطی است؛ دسته دوم داستان‌های کارناوالی و دسته سوم داستان‌های پساهبوطی. فضای داستان پیشاهبوطی جنگلی سرسبز و همیشه‌بهار است و هیچ وقت کسی در این داستان‌ها نمی‌میرد و غصه‌ها زودگذرند. نمونه بارزش «قصه‌های پو» است. داستان پیشاهبوطی مربوط به زمانی است که بچه‌ها به زندگی در اجتماع وارد شوند و هنوز در دنیای خودشان به سر می‌برند.
او درباره دسته دوم و سوم گفت: دسته دوم داستان‌های کارناوالی است؛ مثل «قصه نارنیا» که در آن چند بچه از طریق یک کمد دیواری به یک دنیای دیگر وارد می‌شوند، سرزمینی را نجات می‌دهند و برمی‌گردند. این رفت و برگشت این قهرمان‌ها، سفر قهرمانانه در حوزه داستان‌های کارناوالی است. داستان‌های پساهبوطی یعنی زمانی که کودک ما وارد دنیایی شده که این دنیا پر از جنگ و کشمکش و خستگی و مرگ و سوگ است و داستانی مثل «تام سایر» را می‌خواند.
لزوم آسیب‌شناسی گرایش کم‌رنگ کودکان و نوجوانان به ادبیات دینی
رسولیان ادامه داد: من ۳۲ سال است که معلم دبستان هستم. بچه‌ها در این چند سال اخیر از رمان‌های طنز و ترجمه لذت می‌برند اما درصد پایینی به کتاب‌های مذهبی گرایش دارند که این مسئله باید آسیب‌شناسی شود.
او در مورد ایراد کتب مذهبی گفت: مذهب به خودی خود یک مفهوم گسترده و سنگین و انتزاعی است و حرفهای مستقیم در بحث مذهب باعث کمبود علاقه بچه‌ها به این داستان‌ها شده است. کتاب‌های درسی و مذهبی ما غنی نیستند.
رسولیان با اشاره به کتاب «سفری که پرماجرا شد» عنوان کرد: این کتاب یک داستان طنز در بستر واقعه غدیر است. من این رمان را در دسته داستان‌های کارناوالی ارائه کردم. بچه‌های داستان، قهرمان‌هایی بودند که در یک سفر می‌خواستند به چیزی برسند و برگردند. در این کتاب من یک المان طنز به واقعه غدیر اضافه کردم. همین یک المان طنز باعث شد این کتاب به چاپ شصتم برسد و تا کنون دو جایزه کشوری گرفته است.
او با بیان اینکه چهار رمان طنز بر اساس فرازهایی از نهج‌البلاغه نوشته، ولی مخاطب این فرازها را به‌طور مستقیم نمی‌بیند، بیان کرد: استفاده از تصویرگران حرفهای و نیز زدن رنگی که بچه‌ها دوست دارند به کتاب‌های مذهبی، خیلی می‌تواند به افزایش علاقه آنها کمک کند.
شکستن شاخ غول با نوشتن داستان کودک و نوجوان
این نویسنده اصفهانی اظهار کرد: ادبیات کودک و نوجوان در حقیقت یک ماجرای سهل و ممتنع است. همه فکر می‌کنند نوشتن برای این قشر خیلی ساده است؛ اما وقتی وارد کار می‌شوند، می‌بینند ممتنع است. نوشتن برای بچه با دایره لغات کم و تفکر عینی خیلی سخت است و در همین حال، نوشتن داستان مذهبی برای این قشر شکستن شاخ غول است.
رسولیان گفت: کتاب‌های ترجمه، مثل اختاپوس بازار را گرفته است اما امیدوارم روزی را ببینم که آثار تألیفی هم به همین میزان حاضر و اثرگذار باشند. جای خالی ژانر وحشت در آثار ناشران ایرانی بسیار مشخص است. ناشران تن نمی‌دهند که در این ژانر کار کنند و برای بچه‌ها کتاب‌های تألیفی در این ژانر تولید کنند. اگر متولیان با علم به افت و خیزهای این ژانر و با مطالعه وارد تولید شوند، ژانر موفقی خواهد شد.
دید پنهان در کتاب‌ها را به تصویر می‌کشم
نگین نقیه، تصویرگر، کارتونیست و گرافیست که از مهمانان این نشست بود نیز درباره فعالیت‌هایش گفت: ۱۵ سال است مشغول تصویرگری کودک و نوجوان هستم و بیشتر تصویرسازی‌هایم در زمینه طنز است. دو کتاب مذهبی با انتشارات جمال کار کرده‌ام؛ ولی به خاطر شخصیت خودم، با حفظ احترام جایگاه موضوع اثر، با دید طنز به موضوعات آن دو کتاب نگاه کرده‌ام.
نقیه در مورد نحوه طراحی آثار بنفشه رسولیان بیان کرد: من دید پنهانی را که در نوشته‌های خانم رسولیان است، به تصویر می‌کشم و تصاویری را خلق می‌کنم که شاید داخل متن نباشد. سعی می‌کنم یک جور بازی کودکانه و طنز را در طرح‌هایم خلق کنم تا فضای اثر خشک نباشد.
نگین نقیه درباره همکاری‌اش با نشر جمال اظهار کرد: دو سال پیش از نشر جمال سفارشی با موضوع خدا گرفتم. من با این موضوع ارتباط گرفتم و دوست داشتم آن را انجام دهم؛ چون متنی که به من ارائه دادند، درباره این بود که بچه‌ها چطور خدا را بهتر بشناسند. یک سری فضاسازیی‌های متنی داخل کتاب بود که کودکان کتاب را چطور درک کنند. داستان‌هایی هم داشت که من جور دیگری به آنها نگاه کردم. یک سری از تصاویر شاید هیچ ربطی به متن داستان نداشته باشد؛ اما سعی کردم بچه‌ها وقتی تصویر را می‌بینند، جذابیت بصری داشته باشد. در تصاویر از شخصیت‌های طنز و بازی‌های تصویری استفاده کردم. تصاویر این کتاب‌ها سیاه و سفید است.
نقیه افزود: کتاب دیگری با موضوع مالک اشتر به قلم حجت‌الاسلام حیدری ابهری طراحی کردم که که موضوع سخت‌تری داشت؛ چون باید شخصیتی را که وجود داشته به تصویر می‌کشیدم. به همین دلیل، برای طراحی و اتودها با نویسنده در ارتباط بودم و با ایشان مشورت می‌کردم.
نظر شما